2. Τι είναι η ταξινόμηση;

Ενώ στη διαίρεση ένα «αντικείμενο» που θεωρείται αυτοτελής μονάδα ανάγεται στα επιμέρους τμήματά του, στην ταξινόμηση αναλύουμε το «αντικείμενο» εντάσσοντάς το σε κατηγορίες (τάξεις ομοειδών).

Για παράδειγμα, διαιρούμε τη μηχανή αλλά ταξινομούμε τις μηχανές (εσωτερικής καύσεως, εξωτερικής καύσεως)· διαιρούμε τους χώρους ενός διαμερίσματος αλλά ταξινομούμε τα διαμερίσματα (σε γκαρσονιέρες, στούντιο, ρετιρέ κλπ.).

Οι κατηγορίες μια ταξινόμησης έχουν μια σταθερή και συγκεκριμένη θέση στο ταξινομικό δέντρο, αν είναι επιστημονικής φύσης, όπως αυτές της βοτανικής, της ψυχολογίας (οι τρεις βασικοί τύποι προσωπικότητας: εξωστρεφής, εσωστρεφής, αμφιστρεφής) ή της λογοτεχνικής θεωρίας (οι τρεις θεμελιώδεις μορφές της λογοτεχνίας: ποίηση, πεζογραφία, δράμα). Βέβαια, τα επιστημονικά συστήματα ταξινόμησης με τα χρόνια βελτιώνονται και συμπληρώνονται αλλά έχουν υψηλό βαθμό παγίωσης. Αντίθετα, οι συμβατικές ή εμπειρικές ταξινομικές κατηγορίες (οι ταξιδιώτες χωρίζονται σε περιηγητές και τουρίστες ή οι μαθητές χωρίζονται σε κατηγορίες ανάλογα με το ντύσιμο και την κόμμωσή τους), επειδή δεν είναι απαλλαγμένες από υποκειμενικότητα, είναι λιγότερο σταθερές και υπόκεινται ορισμένες φορές σε αποκλίνουσες ερμηνείες. Γι’ αυτό, όμως, χαρακτηρίζονται και από πρωτοτυπία.

Όπως στη διαίρεση, έτσι και στην ταξινόμηση πρέπει να τηρούνται κανόνες.

α. Τα συστήματα ταξινόμησης πρέπει να είναι πλήρη

Όλες οι περιπτώσεις ομοειδών «αντικειμένων» πρέπει να μπορούν να ενταχθούν στις προβλεπόμενες κατηγορίες. Η ταξινόμηση των πολιτικών ή των δικαστικών σε έντιμους και μη δεν καλύπτει όλες τις περιπτώσεις. Όταν από την ταξινόμηση προκύπτει μεγάλος αριθμός κατηγοριών, πρέπει να αλλάζουμε την ταξινομική βάση, δηλαδή να στενεύουμε τον ορίζοντα της ταξινόμησης (π.χ. γλώσσες του κόσμου > γλώσσες τις Ευρώπης)

Η παραβίαση του κανόνα αυτού οδηγεί σε ελλιπείς ή πλεοναστικές ταξινομήσεις. Η κατάταξη των τηλεοπτικών εκπομπών σε reality shows, σαπουνόπερες, κωμωδίες και τηλεοπτικά παιχνίδια αφήνει αταξινόμητες, μεταξύ άλλων, τις τηλεοπτικές ειδήσεις και τα talk shows. Από την άλλη πλευρά, η κατάταξη των Χριστιανών σε Ορθόδοξους, Καθολικούς, Διαμαρτυρόμενους και Ουνίτες προσθέτει μια περιττή κατηγορία, την τελευταία.

β.

Η ταξινόμηση πρέπει να έχει μία μόνο ταξινομική βάση, που να χρησιμοποιείται με συνέπεια και σταθερότητα

Διαφορετικές ταξινομήσεις του ίδιου «αντικειμένου» μπορούν να γίνουν, αλλά μόνο σε διαφορετικό χρόνο και με διαφορετικό στόχο. Σε αντίθετη περίπτωση, συγχέονται δύο (ή περισσότερες) ταξινομικές βάσεις. Έτσι, δεν μπορούμε να ταξινομήσουμε τις διαφημίσεις σε εμπορικές, πολιτικές, κοινωνικές και «μικροδράματα», γιατί η τελευταία κατηγορία είναι υποκατηγορία των τηλεοπτικών και ραδιοφωνικών διαφημίσεων με ταξινομικό κριτήριο την οργανωτική δομή και όχι το περιεχόμενο.

γ.

Οι κατηγορίες μιας ταξινομίας πρέπει να αποκλείονται αμοιβαία μεταξύ τους

(πρβ. τον τρίτο κανόνα της διαίρεσης)

δ. Η ταξινόμηση πρέπει να είναι συνεχής

Η ταξινόμηση είναι μια μορφή διαδοχικής υποδιαίρεσης. Διαμορφώνει ένα δένδρο με κλάδους και κόμβους, όπου κάθε υποκατηγορία (είδος) υποδιαιρείται σε υποείδη έως ότου ολοκληρωθεί. Στο παράδειγμα που ακολουθεί, η παράλειψη της κατηγορίας «Ασπόνδυλα», στον δεύτερο κόμβο της ταξινόμησης, υπονομεύει τη συνέχειά της.

ΖΩΝΤΑΝΟΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ

Ζώα Φυτά

Σπονδυλωτά

Θηλαστικά Πτηνά Ερπετά Αμφίβια Ψάρια

2.1 Περισσότερα για την ταξινόμηση

Ø Η ταξινόμηση δεν είναι μια απλή διανοητική άσκηση του συγγραφέα. Αποσκοπεί: πρώτον, στην αποσαφήνιση των μορφών ή μιας μορφής ενός «αντικειμένου»· δεύτερον, στην πειθώ του αναγνώστη· και τρίτον (ενδεχομένως), στη διασκέδασή του, όταν η ταξινόμηση είναι μέσο και όχι σκοπός.

Ø Η ταξινόμηση, για να είναι πειστική, προϋποθέτει ότι ο συγγραφέας και το κοινό του συμφωνούν καταρχήν στον ορισμό τού υπό κατηγοριοποίηση «αντικειμένου» και ενδιαφέρονται για το εύρος του, δηλαδή για την ποικιλότητά του ή κάποια συγκεκριμένη (υπο)ποικιλία του.

Ø Η ταξινόμηση βοηθά τον συγγραφέα αφενός να χαρτογραφήσει το σημασιολογικό δίκτυο ενός «αντικειμένου» και αφετέρου να οργανώσει τη σκέψη και το κείμενό του αναλόγως

Ø Η ταξινόμηση επιστρατεύεται, όταν το «αντικείμενο» της πραγμάτευσης είναι περίπλοκο ή όταν θέλουμε να εστιάσουμε με ευρηματικό τρόπο σε μια υποκατηγορία ενός «αντικειμένου» που χρησιμοποιούμε ευρέως. Σε αντίθετη περίπτωση, περιττεύει, καθώς οι προκύπτουσες κατηγορίες είναι προβλέψιμες για τον αναγνώστη.