2. Τα τυπικά χαρακτηριστικά της έγκλισης
Εκτός από τις καταλήξεις και τα μόρια που εμφανίζονται πριν από το ρήμα όπως είδαμε παραπάνω, υπάρχουν μερικά ακόμα στοιχεία που διαφοροποιούν τους τύπους των τριών εγκλίσεων. Αυτά είναι:
· ο τύπος και η θέση της άρνησης, και
· η θέση των αδύνατων τύπων της προσωπικής αντωνυμίας.
Ακριβώς επειδή υπάρχουν συγκεκριμένοι περιορισμοί ως προς αυτά τα στοιχεία, οι δείκτες της άρνησης, τα τροπικά μόρια και οι αδύνατοι τύποι της προσωπικής αντωνυμίας αποτελούν το ελάχιστο ρηματικό σύνολο, που συγκροτείται με βάση συγκεκριμένους κανόνες.
Ξεκινώντας από την άρνηση:
Η προστακτική δεν σχηματίζει αρνητικούς τύπους
Η οριστική επιλέγει τον δείκτη άρνησης δεν, ο οποίος έχει πάντα την αριστερότερη θέση μέσα στο ρηματικό σύνολο
δεν του το είπα, δεν το έκανα, δεν του μίλησα, δεν με είδες, δεν θα του το έλεγα
Η υποτακτική επιλέγει τον δείκτη άρνησης μη(ν), ο οποίος έχει πάντα την αριστερότερη θέση μέσα στο ρηματικό σύνολο – μετά το να ή το ας, εφόσον υπάρχουν
ας μην του το είπα, να μην το έκανες, μη μιλήσεις, να μη με έβλεπες, να μη του το δώσουμε
Ας δούμε τώρα τη θέση των προσωπικών αντωνυμιών:
- ΓΡΑΦΙΣΤΑΣΗ προστακτική δέχεται μόνο «εγκλιτικούς» τύπους, που την ακολουθούν
: πες το του, βάλ’ το, δώσ’ του το, πάρ’ τα (και ποτέ: *του το πες / *το βάλε / *του το δώσε / *τα πάρε). Αν υπάρχουν περισσότεροι από έναν, η σειρά τους είναι ελεύθερη: είτε πες το του, δώσ’ του το είτε πες του το, δώσ’ το του. [ο αστερίσκος δηλώνει ότι κάτι δεν το λέμε, δεν είναι σύμφωνο με τους κανόνες της γραμματικής της ελληνικής]
Η οριστική μπορεί να συνοδεύεται μόνο από
δεν του το είπα, δεν το έκανα, δεν του μίλησα, δεν με είδες, δεν θα του το έλεγα
Αν υπάρχουν περισσότεροι από έναν, η σειρά τους είναι αυστηρά καθορισμένη: του το λέω, του το έκρυβε και ποτέ *το του λέω, *το του έκρυβε.
Και η υποτακτική επιλέγει μόνο
ας μην του το είπα, να μην το έκανες, μη μιλήσεις, να μη με έβλεπες, να μη του το δώσουμε
Και πάλι, αν υπάρχουν περισσότεροι από έναν, η σειρά τους είναι αυστηρά καθορισμένη: να του το λέω, ας του το κρύψει και ποτέ *να το του λέω, *ας το του κρύψει.
Συμπερασματικά:
οι καταλήξεις των ρηματικών τύπων διαφοροποιούν μόνο την προστακτική από τις άλλες εγκλίσεις. Η διαφορά οριστικής και υποτακτικής προκύπτει από την παρουσία και τη θέση των άλλων δεικτών: οι μονολεκτικοί τύποι και οι τύποι με το θα είναι τύποι της οριστικής (και έχουν άρνηση δεν). Οι τύποι της υποτακτικής συνοδεύονται από το να ή το ας και έχουν άρνηση μη(ν)).
Η μόνη εξαίρεση σε αυτή τη γενίκευση αφορά τους τύπους που εκφράζουν αποτροπή – που περιέχουν τον δείκτη μη και θεωρούνται τύποι της υποτακτικής, ενώ η παρουσία του να και του ας είναι προαιρετική:
(Να/Ας) μη το κάνεις!
(Να/Ας) μη του το πείτε!
(Να/Ας) μη βιαζόμαστε!