2. Περιπτώσεις που το πρόσωπο δεν αντιστοιχεί στους συμμετέχοντες στην επικοινωνιακή περίσταση

Παρά τον γενικό κανόνα που είδαμε παραπάνω, υπάρχουν περιπτώσεις που το β΄ πρόσωπο δεν αναφέρεται στον συνομιλητή ή που το α΄ πρόσωπο δεν αναφέρεται στον ομιλητή, σε συγκεκριμένες συνθήκες και για συγκεκριμένους σκοπούς.

2.1 Ο πληθυντικός της ευγένειας

Η χρήση του β΄ πληθυντικού για λόγους ευγένειας προφανώς παραβιάζει την αντιστοιχία των προσώπων με τους συμμετέχοντες στη συνομιλία (και έχει επιπτώσεις και στη συντακτική σχέση της συμφωνίας):

Εσείς είστε ο πατέρας του μικρού απρόσεκτου;

Κυρία Μαρία, έχετε τον ωραιότερο κήπο που είδαμε ποτέ.

Είστε πολύ καλή δασκάλα. Πώς δεν σας είχαμε ξανασυναντήσει;

Σε όλες τις παραπάνω προτάσεις, ο συνομιλητής είναι σίγουρα ένας, αλλά η ευγένεια επιβάλλει να αναφερθεί ως εσείς/εσάς και να συμφωνεί με ρήματα στο β΄ πληθυντικό πρόσωπο.

2.2 Γενικευτική αναφορά με το β΄ ενικό

Το β΄ ενικό πρόσωπο μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε προτάσεις όπου μιλάμε γενικά αντί για την αόριστη αντωνυμία κανείς/καμία/κανένα:

Για το Αίγιο μπορείς να πας (= μπορεί κανείς να πάει) είτε από την παλιά είτε από τη νέα εθνική οδό.

Για να κάνεις ομελέτα πρέπει να σπάσεις αβγά.

Όπως έρχεσαι από τη θάλασσα, στο δεξί σου χέρι είναι το παλιό νοσοκομείο.

Για να εκφωνηθούν οι παραπάνω προτάσεις δεν χρειάζεται να υπάρχει κάποιος συγκεκριμένος συνομιλητής στον οποίο αναφέρεται το β΄ πρόσωπο.

2.3 Άλλες αναντιστοιχίες για επικοινωνιακούς σκοπούς

Σε ειδικές συνθήκες επικοινωνίας είναι δυνατό να χρησιμοποιούνται τύποι προσώπου που δεν είναι αυτό που κυριολεκτικά συμμετέχει στην περίσταση: Λ.χ.,

μπορούμε να έχουμε χρήση του

α΄ πληθυντικού (αντί του α΄ ενικού), συνήθως για να συμπεριλάβουμε και τους ακροατές μας (π.χ. στην παρουσίαση μιας τηλεοπτικής συνταγής ή στην εκφώνηση μιας πολιτικής ομιλίας):

Βάζουμε το αλεύρι και τη ζάχαρη σε ένα μεγάλο μπολ.

Δεν ξεχνούμε το παρελθόν μας, πιστεύουμε στη νίκη και θα είμαστε οι αυριανοί νικητές.

Παρόμοια,

για να εκφράσουμε αλληλεγγύη ή για να μικρύνουμε την απόσταση από τον συνομιλητή μας

:

Πώς περάσαμε τη νύχτα μας; Δεν είχαμε καμία ενόχληση; [γιατρός προς ασθενή]

Τι κάνουμε; Καλά περνάμε;

Για λόγους ευγένειας είναι δυνατό να αποφεύγεται η χρήση του

β΄ προσώπου (βλ. και δείξη), οδηγώντας σε προτάσεις όπως:

Θέλει κάτι ο κύριος;

Ήθελε κάτι η κυρία;

Τι θα πάρει η δεσποινίς;