2. Κατηγορίες των ουσιαστικών

2.1 Κύρια και κοινά ουσιαστικά

Τα ουσιαστικά, ανάλογα με τη σημασία τους, συνήθως χωρίζονται σε δύο μεγάλες κατηγορίες: τα κύρια και τα κοινά ουσιαστικά.

1)

Κύρια είναι τα ουσιαστικά που δηλώνουν ένα όνομα προσώπου, ζώου, πράγματος (κατάστημα, κτίριο, έργο τέχνης, λογοτεχνικό έργο κ.ά.) ή τόπου, μια ημέρα, ένα μήνα ή μια γιορτή:

π.χ.

ο Γιάννης, η Λούσι (όνομα σκύλου), η Φωλιά (όνομα καταστήματος), η Βουλή (κτίριο), η Οδύσσεια (έργο), η Δευτέρα, ο Δεκέμβριος, τα Χριστούγεννα.

Το πρώτο γράμμα στα κύρια ονόματα γράφεται με κεφαλαίο, ενώ, κανονικά, δεν απαντούν πληθυντικό αριθμό.

2)

Κοινά είναι τα ουσιαστικά που δηλώνουν: πρόσωπα, ζώα, πράγματα, τόπους και αυτά που φανερώνουν μια έννοια, ενέργεια, κατάσταση ή ιδιότητα

: π.χ.

η δασκάλα, το πουλί, το τραπέζι, η πλατεία, η αγάπη, το διάβασμα, ο ύπνος.

2.2 Συγκεκριμένα και αφηρημένα ουσιαστικά

Τα κοινά ουσιαστικά χωρίζονται σε δύο υποκατηγορίες: τα συγκεκριμένα και τα αφηρημένα.

(α) Συγκεκριμένα κοινά ουσιαστικά

Στην υποκατηγορία αυτή βρίσκουμε ουσιαστικά που δηλώνουν πρόσωπα, ζώα, πράγματα, τόπους ή ύλη

. Τέτοια ουσιαστικά είναι π.χ.:

ο μανάβης, το λιοντάρι, το πιάτο, το πεζοδρόμιο, το νερό κ.ά.

Στην υποκατηγορία αυτή ανήκουν και τα λεγόμενα περιληπτικά ουσιαστικά, αυτά, δηλαδή, που δηλώνουν ένα σύνολο/μια ομάδα προσώπων, ζώων ή πραγμάτων, π.χ.

η παρέα, η αγέλη, η οικογένεια, ο ελαιώνας κ.ά.

(β) Αφηρημένα κοινά ουσιαστικά

Στην κατηγορία αυτή συναντούμε τα ουσιαστικά που εκφράζουν μια αφηρημένη έννοια, ενέργεια, κατάσταση ή ιδιότητα

. Τέτοια ουσιαστικά είναι τα

η ελευθερία, η αγάπη, το τρέξιμο, η αρχή κ.ά..

2.2.1 Οι διακρίσεις δεν είναι σταθερές

Η διάκριση των ουσιαστικών σε κύρια και κοινά δεν ισχύει πάντοτε.

Υπάρχουν κάποια ουσιαστικά που ανάλογα με την πρόταση που τα χρησιμοποιούμε άλλοτε ερμηνεύονται ως κύρια και άλλοτε ως κοινά.

Το ίδιο ισχύει και για τη διάκριση σε αφηρημένα και συγκεκριμένα ουσιαστικά. Πάμε να δούμε τα παρακάτω παραδείγματα για να καταλάβουμε αυτή τη διαφορά:

Στην πρόταση

Τα Φώτα είναι μια από τις μεγαλύτερες γιορτές της ορθοδοξίας

το ουσιαστικό Φώτα (με κεφαλαίο) είναι κύριο, γιατί δηλώνει το όνομα μιας γιορτής. Ενώ στην πρόταση

Φεύγοντας σβήστε τα φώτα

το ουσιαστικό φώτα είναι κοινό, γιατί δηλώνει ύλη.

Στην πρόταση

Η Πόλη κυριεύτηκε το 1453 από τους Οθωμανούς

το ουσιαστικό Πόλη (με κεφαλαίο) είναι κύριο, γιατί δηλώνει το όνομα ενός τόπου. Ενώ στην πρόταση

Η πόλη μου είναι η πιο όμορφη (κοινό ουσιαστικό)

το ουσιαστικό πόλη είναι κοινό, γιατί δηλώνει απλά τόπο.

Ομοίως στην πρόταση

Την Τρίτη έχουμε την γιορτή του σχολείου

το ουσιαστικό γιορτή είναι συγκεκριμένο, γιατί δηλώνει τη συγκεκριμένη γιορτή και όχι κάτι γενικό –είναι σαν να έχει ένα όνομα (όπως λέμε Τα Χριστούγεννα). Ενώ στην πρόταση

Οι γιορτές τελείωσαν κι όλοι επανήλθαμε στους ρυθμούς μας

το ουσιαστικό γιορτές είναι αφηρημένο, γιατί δηλώνει γενικά τις γιορτές.

Τέλος, στην πρόταση

Ακούστηκαν οι φωνές των παιδιών στον κήπο

το ουσιαστικό φωνές είναι συγκεκριμένο, γιατί δηλώνει κάτι το απτό, κάτι που το προσλαμβάνουμε με τις αισθήσεις μας –το ακούμε–, είναι σαν «πράγμα». Ενώ στην πρόταση

Η Μαρινέλα είναι μία από τις καλύτερες γυναικείες φωνές

το ουσιαστικό φωνές είναι αφηρημένο, γιατί αναφέρεται σε μια ιδιότητα, το να είναι κανείς τραγουδιστής/τραγουδίστρια, δηλαδή να έχει καλή (ή πολύ καλή) φωνή.

2.3 Άλλες κατηγορίες ουσιαστικών

2.3.1 Έμψυχα και άψυχα

Έμψυχα είναι, αυτά που, όπως λέει και η λέξη, έχουν «ψυχή»· για παράδειγμα τα ουσιαστικά

ο δάσκαλος

το φίδι

ο παπάς,

ενώ άψυχα είναι τα ουσιαστικά

το τραπέζι

το σπίτι

η πλατεία κ.ά.

2.3.2 Αριθμήσιμα και μη αριθμήσιμα

Αριθμήσιμα

είναι τα ουσιαστικά που χρησιμοποιούνται στον ενικό και τον πληθυντικό αριθμό, δηλώνουν έμψυχα ή άψυχα όντα και μπορούν να μετρηθούν , όπως

ο κάτοικος

η επιστήμη

το αυτοκίνητο.

Μη αριθμήσιμα

είναι όσα ουσιαστικά που δεν μπορούν να μετρηθούν· τα χρησιμοποιούμε ή μόνο στον ενικό ή μόνο στον πληθυντικό αριθμό , π.χ.

η ησυχία

τα μαθηματικά.

2.3.3 Εθνικά

Εθνικά

ονομάζονται τα ουσιαστικά που δηλώνουν από ποιον τόπο κατάγεται κάποιος · π.χ.

Έλληνας/Ελληνίδα – Έλληνες/Ελληνίδες

Άγγλος/Αγγλίδα – Άγγλοι/Αγγλίδα

Κινέζος/Κινέζα – Κινέζοι/Κινέζες

Ιταλός/Ιταλίδα – Ιταλοί/Ιταλίδες.

Τα αντίστοιχα επίθετα που δηλώνουν τη γεωγραφική προέλευση πραγμάτων τα γράφουμε με μικρό γράμμα, π.χ.

ελληνικό βούτυρο,

γαλλικός καφές,

κινέζικο προϊόν,

ιταλική κουζίνα.

Με κεφαλαίο το αρχικό γράμμα γράφονται και

• οι ονομασίες οργανισμών, φορέων: Δημόσια Επιχείρηση Ηλεκτρισμού, Εθνική Τράπεζα
• οι τίτλοι βιβλίων, εφημερίδων και περιοδικών: Λεξικό, Καθημερινή, Λοιπόν
• τα ονόματα των έργων τέχνης, μουσείων και μνημείων: Παρθενώνας, Θησείο, Μπενάκη, Εθνική πινακοθήκη.