Όταν μιλάμε για μετοχές αναφερόμαστε σε τρεις κατηγορίες λέξεων:
(Α) Η πρώτη κατηγορία περιλαμβάνει τη λεγόμενη ενεργητική μετοχή που είναι στην ενεργητική φωνή, σε χρόνο ενεστώτα και είναι άκλιτη.
1. Πιστεύοντας πιο πολύ στον εαυτό σου, θα τα καταφέρεις. (πιστεύω > πιστεύοντας)
2. Κοιτώντας το δέντρο, χάνεις το δάσος. (κοιτώ > κοιτώντας)
Η μετοχή αυτή προσδιορίζει, ως επιρρηματικό, το ρήμα και συγκεκριμένα τη χρησιμοποιούμε για να δείξουμε π.χ. τον τρόπο, την αιτία ή τον χρόνο που γίνεται η ενέργεια του ρήματος, καθώς και μια υπόθεση που κάνει ο ομιλητής ή μια εναντίωσή του.
3. Όταν με είδε, ήρθε τρέχοντας προς το μέρος μου. (δηλώνει τον τρόπο)
4. Μιλώντας για ώρες με τον ασθενή, κατάφερε να τον πείσει να κάνει την επέμβαση. (δηλώνει τον χρόνο: αφού μίλησε...)
5. Μη μπορώντας να κάνει κάτι για να αλλάξει η κατάσταση, περίμενε τις εξελίξεις. (δηλώνει την αιτία: επειδή δεν μπορούσε...)
6. Μπορούσε να βρει μια καλή δουλειά, φεύγοντας στο εξωτερικό. (εκφράζει μια υπόθεση: εάν έφευγε...)
7. Γνωρίζοντας πως δεν θα καταφέρει τίποτα, ζήτησε μια μικρή αύξηση. (δείχνει εναντίωση: αν και γνώριζε...)
Βεβαίως, όσα ρήματα δεν εμφανίζονται στην ενεργητική φωνή δεν διαθέτουν και ενεργητική μετοχή. Τέτοια ρήματα είναι το κοιμάμαι (κοιμώντας), κάθομαι (καθώντας), σκέφτομαι (σκέφτοντας), έρχομαι (έρχοντας) κ.ά.
(Β) Στη δεύτερη κατηγορία έχουμε τις παθητικές μετοχές που είναι στην παθητική φωνή, σε χρόνο παρακείμενο και είναι τύποι που κλίνονται όπως τα επίθετα. [Μ3] Πιο συγκεκριμένα, οι παθητικές μετοχές, όπως και τα επίθετα, εμφανίζονται στα τρία γένη (αρσενικό, θηλυκό, ουδέτερο) με τις καταλήξεις -μένος, -μένη, -μένο, στους δυο αριθμούς (ενικό και πληθυντικό) και σε όλες τις πτώσεις. Η παθητική μετοχή σχηματίζεται προσθέτοντας στο θέμα του ρήματος του ενεστώτα ή του αορίστου τις καταλήξεις: -ό/ώμενος, -ούμενος, -ισμένος, -ημένος, -άμενος, όπως βλέπουμε και στα παρακάτω παραδείγματα. Ωστόσο, υπάρχουν ρήματα που, ενώ δεν κλίνονται στην παθητική φωνή, σχηματίζουν παθητικές μετοχές, π.χ. πεινάω > πεινασμένος, διψάω > διψασμένος.
8. Οι ενδιαφερόμενοι να προσκομίσουν τα απαραίτητα δικαιολογητικά στην γραμματεία. (ενδιαφέρομαι > ενδιαφερόμενος)
9. Το πληγωμένο ζώο βογκούσε από τον πόνο. (πληγώνω > πληγωμένος)
10. Ο Κώστας ήταν πολύ χαρούμενος μετά την ανακοίνωση των αποτελεσμάτων. (χαίρομαι > χαρούμενος)
11. Ο σκύλος είναι ταϊσμένος; (τρώω > ταϊσμένος)
12. Είναι πολύ φιλοσοφημένος άνθρωπος κι ας μην το δείχνει. (φιλοσοφώ > φιλοσοφημένος)
13. Ήρθε μαζί με τον υφιστάμενό του. (υφίσταμαι > υφιστάμενος)
Αν παρατηρήσουμε τις παραπάνω προτάσεις βλέπουμε πως οι παθητικές μετοχές δεν έχουν πάντα τον ίδιο συντακτικό ρόλο. Μια μετοχή μπορεί να είναι σε θέση υποκειμένου (βλ. 8) και τότε συνοδεύεται από το άρθρο της, σε θέση κατηγορούμενου του υποκειμένου (βλ. 10, 11) ή σε θέση επιθετικού προσδιορισμού σε ένα ουσιαστικό (βλ. 9, 12) και, πιο σπάνια, σε θέση εμπρόθετου προσδιορισμού [εμπρόθετος προσδιορισμός] (βλ. 13). Επίσης, κάποιες παθητικές μετοχές χρησιμοποιούνται για να δώσουν μια πληροφορία για τον χρόνο, τον τρόπο την αιτία κ.ά. αυτού που δηλώνει το ρήμα και τότε έχουν επιρρηματική χρήση. Τις μετοχές αυτές τις χρησιμοποιούμε, κυρίως, σε πιο «επίσημο» / «τυπικό» λόγο:
14. Απορροφημένος στο πρόβλημα, δε με πρόσεξε καν. (αιτία: επειδή είχε απορροφηθεί...)
15. Καθισμένοι δίπλα στο τζάκι ακούγαμε τις ιστορίες της γιαγιάς. (τρόπος)
16. Πήρατε τον ίδιο βαθμό, αλλά η έκθεσή σου, Κώστα, συγκρινόμενη με αυτή του Γιάννη είναι πιο σωστά δομημένη. (χρόνος και υπόθεση: όταν/ εάν συγκριθεί...)
(Γ) Η τρίτη κατηγορία μετοχών περιλαμβάνει τις λεγόμενες μετοχές παθητικού αορίστου οι οποίες έχουν κληροδοτηθεί στη γλώσσα μας από παλαιότερες μορφές της
17. Οι προσληφθέντες να ενημερωθούν τηλεφωνικώς.
18. Η μητέρα μου είναι γεννηθείσα το 1965.
19. Στο Υπουργείο Στρατιωτικών συντάχθηκε το πρώτο πολεμικό ανακοινωθέν για το ραδιόφωνο.
20. Η υποβληθείσα αίτηση έχει ελλείψεις.