2. Επιτελεστικά ρήματα

Ο πιο άμεσος και προφανής τρόπος δήλωσης της προσλεκτικής ισχύος είναι τα λεγόμενα

επιτελεστικά ρήματα (ή και προσλεκτικά ρήματα). Πρόκειται για ρήματα που κατονομάζουν ρητά την προσλεκτική πράξη που επιτελείται . Στα ελληνικά έχουμε μια μεγάλη ποικιλία επιτελεστικών ρημάτων, όπως φαίνεται στα παρακάτω παραδείγματα:

Σας δηλώνω ότι δεν υπάρχουν χρήματα.

Σε προειδοποιώ ότι αυτή η ταινία είναι χάλια.

Σας προσκαλώ στα γενέθλιά μου του Σάββατο 4 Φεβρουαρίου.

Σε διατάζω να επιστρέψεις στη μονάδα σου!

Στοιχηματίζω/πάω στοίχημα ότι θα χιονίσει αύριο.

Σε προκαλώ σε μονομαχία.

Παρατηρήστε επίσης ότι στα παραδείγματα που αναφέρθηκαν παραπάνω,

Αύριο έχω πολλή δουλειά.

Πέρασε από το σπίτι να πιούμε κάτι.

Κλείσε την πόρτα!

Θα σου πάρω παγωτό.

δεν υπάρχει επιτελεστικό ρήμα. Μπορούν όμως να αλλάξουν ώστε να εκφράζουν ρητά την προσλεκτική ισχύ των εκφωνημάτων:

Σου λέω/δηλώνω ότι αύριο έχω πολλή δουλειά.

Σε προσκαλώ να περάσεις από το σπίτι να πιούμε κάτι.

Σε διατάζω να κλείσεις την πόρτα!

Σου υπόσχομαι ότι θα σου πάρω παγωτό.

Τα επιτελεστικά ρήματα δηλώνουν ευθέως την προσλεκτική ισχύ των εκφωνημάτων μας. Έτσι, οι συνομιλητές/τριές μας ερμηνεύουν άμεσα τα λεγόμενά μας. Ωστόσο, αυτό δεν είναι πάντα το ζητούμενο ή προς όφελος των ομιλητών/τριών. Παρατηρήστε το εκφώνημα

Κλείσε την πόρτα!

που εμφανίζεται στον παρακάτω διάλογο. Δεδομένου ότι η ομιλήτρια δεν χρησιμοποιεί ένα ρητό επιτελεστικό ρήμα, μπορεί να διαπραγματευτεί την προσλεκτική ισχύ του εκφωνήματός της όταν την προκαλεί η συνομιλήτριά της:

Α: Κλείσε την πόρτα!

Β: Με διατάζεις;

Α: Όχι. Σε παρακαλώ/στο ζητώ.

Κάτι τέτοιο θα ήταν αδύνατον αν είχε χρησιμοποιήσει το ρήμα διατάζω. Συνεπώς, μπορούμε να μιλάμε για ρητά και έμμεσα επιτελεστικά.