2. Πόσα είδη γλωσσικών πράξεων υπάρχουν;
Δεν υπάρχει ένας κλειστός κατάλογος που να περιλαμβάνει όλες τις δυνατές γλωσσικές πράξεις που μπορούν να επιτελέσουν οι άνθρωποι με τον λόγο. Ορισμένες από αυτές είναι οι ακόλουθες: συγνώμη, εντολή, παράκληση, επιδοκιμασία, αποδοκιμασία, φιλοφρόνηση, αίτημα, απόρριψη, διαμαρτυρία, πρόσκληση, πρόκληση, απειλή, προειδοποίηση, πρόταση, προσφορά, παράπονο, συγχαρητήρια, ευχαριστίες, έπαινος, δήλωση κλπ.
Ας προσπαθήσουμε να εντοπίσουμε τι γλωσσικές πράξεις περιλαμβάνονται στο ακόλουθο απόσπασμα (σημειώνονται μετά το κάθε εκφώνημα μέσα σε αγκύλες):
Α: Δεν ξέρεις πόσο χάρηκα που σε ξαναείδα μετά από τόσον καιρό. [έκφραση συναισθημάτων ικανοποίησης]
Β: Κι εγώ δεν το πιστεύω. [έκφραση συναισθημάτων ικανοποίησης]
Α: Μια χαρά είσαι! [φιλοφρόνηση]
Β: Αμ εσύ; [φιλοφρόνηση]
Α: Ο Νίκος τι κάνει, βρε; [ερώτηση]
Β: Χωρίσαμε. [απάντηση]
Α: Πολύ λυπάμαι. [έκφραση λύπης]
Β: Εσένα η μητέρα σου καλά; [ερώτηση]
Α: Προβλήματα υγείας… [απάντηση]
Β: Μη μου πεις! [έκφραση λύπης]
Α: Ζάχαρο, πίεση, άσε τον αιματοκρίτη… [δήλωση] Τώρα να δούμε τι θα δείξει και η ανάλυση ούρων… [έκφραση ανησυχίας]
Β: Βρε παιδί μου, μη χαθούμε πάλι έτσι [αίτημα], κρίμα από το Θεό δηλαδή. [έκφραση απογοήτευσης] Εγώ εδώ δίπλα δουλεύω. [δήλωση ή πρόσκληση]
Α: Κι εμένα από δω είναι ο δρόμος μου για το γραφείο. [δήλωση ή πρόσκληση]
Β: Χάρηκα! [χαιρετισμός]
Α: Κι εγώ πολύ! [χαιρετισμός]
Γεννήθηκα ξανθιά, Ε. Ακρίτα, Αθήνα: Καστανιώτης, 2002, 99-100 (με τροποποιήσεις).
Παρατηρώντας τα παραπάνω παραδείγματα, καταλαβαίνουμε ότι το είδος της γλωσσικής πράξης εξαρτάται από την επικοινωνιακή πρόθεση αυτού/ής που την παράγει, η οποία αναμένεται να αναγνωριστεί από τον/την αποδέκτη/τρια της πράξης αυτής.
Επιπλέον, θα πρέπει να σημειώσουμε ότι το είδος της γλωσσικής πράξης που έχουμε κάθε φορά εξαρτάται άμεσα από το περικείμενο όπου αυτή εμφανίζεται.
- Μετά το βραδινό, η μητέρα σας σάς λέει:
Μπορείς να πλύνεις τα πιάτα, γιατί είμαι λίγο κουρασμένη και θέλω να πάω για ύπνο;
Το επόμενο πρωί που ξυπνάει, σας λέει:
Ευχαριστώ πολύ που έπλυνες τα πιάτα χθες βράδυ.
Η αρχική γλωσσική πράξη της μητέρας είναι ένα αίτημα. Προκειμένου να προσδιορίσουμε το είδος της δεύτερης, θα μπορούσαμε να σκεφτούμε δύο διαφορετικά ενδεχόμενα, ουσιαστικά δηλαδή να την εντάξουμε σε δύο διαφορετικά περικείμενα. Στη μια περίπτωση, εσείς έχετε πλύνει τα πιάτα, οπότε το επόμενο πρωί η μητέρα τα βρίσκει καθαρά – και η γλωσσική της πράξη είναι η έκφραση ευχαριστιών. Στη δεύτερη, εσείς δεν έχετε πλύνει τα πιάτα (π.χ. γιατί το ξεχάσατε, αποκοιμηθήκατε στην τηλεόραση, βαρεθήκατε…), με αποτέλεσμα το επόμενο πρωί η μητέρα να βρει τα πιάτα όπως ακριβώς τα άφησε – οπότε η γλωσσική της πράξη είναι το παράπονο ή η διαμαρτυρία. Είναι, επομένως, σαφές ότι, για να εντοπίσουμε το είδος μιας γλωσσικής πράξης, λαμβάνουμε πάντα υπόψη μας τις συνθήκες στις οποίες αυτή παράγεται και αναφέρεται.