Τα περισσότερα μέρη του λόγου μπορούν να είναι πρώτα και δεύτερα συνθετικά· π.χ.
· στη λέξη καρεκλοπόδαρο το πρώτο συνθετικό, δηλ. το καρεκλ-, είναι ουσιαστικό και το δεύτερο συνθετικό, το -ποδαρ- είναι επίσης ουσιαστικό·
· στη λέξη ανεβοκατεβαίνω το πρώτο συνθετικό, δηλ. το ανεβ-, είναι ρήμα και το δεύτερο συνθετικό, το -κατεβ- είναι επίσης ρήμα·
· στη λέξη πισώπλατα το πρώτο συνθετικό, δηλ. το πισω- είναι επίρρημα·
· στη λέξη παραπέρα το δεύτερο συνθετικό, το -πέρα, είναι επίρρημα.
Οι σύνθετες λέξεις μπορούν να ανήκουν σε όλα τα βασικά μέρη του λόγου· π.χ.
η σύνθετη λέξη καρεκλοπόδαρο είναι ουσιαστικό,
η σύνθετη λέξη στενόμακρος είναι επίθετο,
η σύνθετη λέξη ανεβοκατεβαίνω είναι ρήμα,
η σύνθετη λέξη καλόκαρδα είναι επίρρημα.
Οι σύνθετες λέξεις έχουν, όπως όλες οι λέξεις της ελληνικής, κατάληξη (ή αλλιώς κλιτικό επίθημα), που δίνει πληροφορίες για το γένος, τον αριθμό και την πτώση της λέξης, δηλαδή πληροφορίες κλίσης.
Οι σύνθετες λέξεις μπορεί να έχουν κατάληξη που είναι η ίδια με την κατάληξη του δεύτερου συνθετικού
· στη λέξη παλιοκαρέκλα η κατάληξη -α είναι ίδια με την κατάληξη του δεύτερου συνθετικού καρέκλ-α.
Άλλες φορές, όμως, η κατάληξη μπορεί να είναι ιδιαίτερη της σύνθετης λέξης
· στη λέξη καρεκλοπόδαρο η κατάληξη -ο δεν είναι ίδια με την κατάληξη του δεύτερου συνθετικού ποδάρ-ι.
Από τις σύνθετες λέξεις υπάρχει η δυνατότητα να παραχθούν νέες παράγωγες λέξεις, οι οποίες ονομάζονται παρασύνθετες
· από τη σύνθετη λέξη καλόκαρδος παράγεται με το ρηματικό επίθημα -ίζ-ω η παρασύνθετη λέξη καλοκαρδίζω.
Ορισμένες φορές η παρασύνθετη λέξη παράγεται από δύο συνθετικά και τα παραγωγικά επιθήματα, χωρίς να υπάρχει ως αυτόνομη λέξη η σύνθετη με τα δύο συνθετικά. Π.χ.
· η παρασύνθετη λέξη αιγαιοπελαγίτικος αποτελείται από τα δύο συνθετικά αιγαίο + πέλαγος και το παραγωγικό επίθημα -ίτικ-ος, χωρίς να υπάρχει ως αυτόνομη η σύνθετη λέξη *αιγαιοπέλαγος.
Η σύνθεση των λέξεων είναι μια διαδικασία που υπήρχε σε όλες τις φάσεις της ιστορίας της ελληνικής από την αρχαία, τη μεσαιωνική έως τη νέα ελληνική. Σε όλες αυτές τις φάσεις υπήρχε και το συνδετικό φωνήεν -ο-, που συνδέει τα δύο συνθετικά
· αρχ. ελλην. ιατρόμαντις ‘αυτός που έχει μαγική δύναμη να γιατρεύει τον νου’ μεσαιων. καρυδοκουκουνάρια,
· ν.ελλ. ομορφόπαιδο.
Υπάρχουν, βέβαια, και ορισμένες εξαιρέσεις συνθέτων, όπου το -ο- δεν εμφανίζεται,
· στη λέξη παλιάνθρωπος το -ο- δεν εμφανίζεται για να είναι ευκολότερη η προφορά.
Αν παρατηρήσουμε μια σύνθετη λέξη, όπως π.χ. ομορφόπαιδο, διαπιστώνουμε ότι έχει τη σημασία ‘όμορφο παιδί’, δηλαδή δηλώνει μια περίπτωση παιδιού, ένα παιδί με κάποιο βασικό χαρακτηριστικό. Το πρώτο συνθετικό ομορφ- προσδιορίζει το δεύτερο παιδ-.
Επίσης, διαπιστώνουμε ότι το δεύτερο συνθετικό παιδ- είναι ουδέτερο, όπως είναι ουδέτερο και το σύνθετο που σχηματίστηκε. Άρα, διαπιστώνουμε ότι το δεύτερο συνθετικό παιδ- έχει καθοριστικό ρόλο στο σύνθετο, τόσο γιατί καθορίζει το μέρος του λόγουτου συνθέτου, όσο και γιατί έχει βασικό ρόλο στη σημασία.
Κάποιο δηλαδή από τα δύο συνθετικά παίζει πιο κεντρικό ρόλο στο σύνθετο. Αυτό το ονομάζουμε κεφαλή του συνθέτου.
Στη νέα ελληνικά η κεφαλή των συνθέτων βρίσκεται συνήθως στα δεξιά, είναι, δηλαδή, το δεύτερο συνθετικό.
Υπάρχουν, βέβαια, και σύνθετες λέξεις στις οποίες τα δύο συνθετικά είναι ισοδύναμα και κανένα από τα δύο δεν έχει σημαντικότερο ρόλο, δηλαδή κανένα δεν είναι κεφαλή. Σε αυτές τις περιπτώσεις τα σύνθετα ονομάζονται παρατακτικά
· η λέξη μαχαιροπήρουνα, έχει τη σημασία ‘σύνολο αντικειμένων που χρησιμοποιούνται σε γεύμα’, δηλαδή η λέξη δηλώνει και πιρούνια και μαχαίρια, και όχι ‘μια περίπτωση μαχαιριών ή πιρουνιών’.