1. Τι είναι εκφώνημα;

Όταν μιλούμε, παράγουμε εκφωνήματα. Κάθε μορφή προφορικού λόγου αποτελεί εκφώνημα, είτε εκφραζόμαστε μονολεκτικά όπως στα (1-2), είτε ελλειπτικά όπως στο (3), είτε εκφωνώντας μια πλήρη πρόταση όπως στο (4):

(1) Μπααα!

(2) Γεια!

(3) Ίσως αύριο.

(4) Με λένε Κώστα.

Κάποιοι ερευνητές υποστηρίζουν ότι τα εκφωνήματα μπορεί να είναι προφορικά ή γραπτά, ενώ άλλοι θεωρούν ότι αφορούν αποκλειστικά τον προφορικό λόγο. Στον βαθμό που θεωρούμε ότι η γραφή είναι αναπαράσταση (απεικόνιση) της προφορικής γλώσσας, τότε ασφαλώς τα εκφωνήματα μπορεί να είναι και γραπτά, παρότι το εκφώνημα γενικά γίνεται αντιληπτό ως εκφώνηση λόγου. Ωστόσο, υπάρχει συμφωνία ότι

με τον όρο

εκφώνημα αναφερόμαστε σε ένα κομμάτι γλώσσας πριν και μετά από το οποίο υπάρχει μικρή παύση ή και αλλαγή ομιλητή/ομιλήτριας και το οποίο αντιστοιχεί στον λόγο που παράγει ένας ομιλητής/μία ομιλήτρια σε μια συγκεκριμένη περίσταση επικοινωνίας.

Το μήκος ενός

εκφωνήματος δεν είναι προκαθορισμένο : μπορεί να είναι μονολεκτικό (1-2), μικρότερο από μία πρόταση (3), ίσο με μια πρόταση (4) ή και μια μεγαλύτερη ενότητα (5), δηλαδή ένα σύντομο προφορικό κείμενο:

(5) Τα εκφωνήματα μπορεί να είναι προφορικά ή γραπτά, αλλά είναι πάντοτε ανεπανάληπτα. Δεν μπορούμε να παράγουμε το ίδιο εκφώνημα δυο φορές, όπως ακριβώς δεν μπορούμε να κολυμπήσουμε στο ίδιο νερό.

Πρέπει να παρατηρήσουμε ότι

κάθε φορά που λέμε (ή γράφουμε) καθένα από τα παραπάνω παράγουμε ένα διαφορετικό

εκφώνημα . Μολονότι χρησιμοποιούμε ακριβώς τις ίδιες γλωσσικές εκφράσεις, κάθε φορά που λέμε π.χ. Καλημέρα ή το όνομά μας σε κάποιον παράγουμε ένα διαφορετικό εκφώνημα.

Και αυτό γιατί το

εκφώνημα συνδέεται άμεσα με τη συγκεκριμένη περίσταση της χρήσης του, τον σκοπό για τον οποίο παράγεται . Έτσι, λέγοντας, π.χ., το (4) σε δύο διαφορετικές περιπτώσεις παράγω δύο διαφορετικά εκφωνήματα που τυχαίνει να έχουν το ίδιο περιεχόμενο (να δίνουν την ίδια πληροφορία ή να κάνουν την ίδια δήλωση). Το εκφώνημα (2) που παράγω σε μια περίσταση χαιρετώντας τον Γιάννη, δεν είναι το ίδιο με το εκφώνημα (2) που παράγω όταν χαιρετώ σε άλλη στιγμή τη Μαρία. Παρότι *προφέρω [προφορά] την ίδια γλωσσική έκφραση, η περίσταση επικοινωνίας είναι διαφορετική εφόσον απευθύνομαι σε διαφορετικά άτομα (δηλαδή, διαφέρουν οι συμμετέχοντες στο επικοινωνιακό γεγονός).

Συνεπώς, το

εκφώνημα είναι πλήρως εξαρτημένο από την περίσταση επικοινωνίας, το επικοινωνιακό γεγονός στο οποίο παράγεται.

Ένα

εκφώνημα αποτελεί ανεπανάληπτο φυσικό γεγονός:

· παράγεται από ένα συγκεκριμένο άτομο,

· σε μια συγκεκριμένη γλώσσα (ακριβέστερα, σε μια γλωσσική ποικιλία),

· σε συγκεκριμένο τόπο και χρόνο

· και σε μια συγκεκριμένη περίσταση επικοινωνίας (πρβ. συμφραζόμενα)

· στην οποία συμμετέχουν συγκεκριμένοι συνομιλητές (και, ίσως, ακροατήριο).

Έχει όλα τα φυσικά χαρακτηριστικά της φωνής (ή και του γραφικού χαρακτήρα) και του ύφους [ύφος] του ομιλητή/ομιλήτριας, του ιδιώματος [διάλεκτος-ιδίωμα] ή διαλέκτου [διάλεκτος-ιδίωμα] που χρησιμοποιεί, δηλαδή της ιδιολέκτου [ιδιόλεκτος] του/της (της αυστηρά προσωπικής χρήσης της γλώσσας) και μπορεί να παράγεται ψιθυριστά ή και με εκκωφαντική ένταση. Συνεπώς, το εκφώνημα αποτελεί φυσική οντότητα, φυσικό γεγονός. Ακριβώς επειδή είναι φυσική οντότητα, μπορούμε να το ηχογραφήσουμε και να αναλύσουμε την ποιότητα των ήχων που το αποτελούν. Αυτά τα χαρακτηριστικά καθιστούν τα εκφωνήματα ανεπανάληπτα αλλά και εφήμερα.