1. Τί είναι λέξη;

Εάν μας ρωτήσει κάποιος τί είναι λέξη, μπορούμε να απαντήσουμε σχετικά εύκολα. Η πρώτη απάντηση που πιθανότατα θα δώσουμε είναι ότι η λέξη είναι ένα κομμάτι της γλώσσας που, όταν το γράφουμε, βρίσκεται ανάμεσα σε δύο κενά. Είναι πιθανό, επίσης, να δώσουμε παραδείγματα λέξεων, π.χ. τραπέζι, καρέκλα, τρέχω κλπ.

Αν σκεφτούμε λίγο περισσότερο την απάντησή μας, θα καταλάβουμε ότι είναι επηρεασμένη από το γεγονός ότι ξέρουμε να γράφουμε και να διαβάζουμε και, γενικότερα, από το ότι έχουμε φοιτήσει στο σχολείο και έχουμε διδαχτεί τη σχολική γραμματική. Εάν κάναμε την ίδια ερώτηση σε έναν άνθρωπο που δεν έχει πάει στο σχολείο, πιθανόν αυτός να μην μπορούσε να απαντήσει, αν και χρησιμοποιεί πολύ καλά τις λέξεις της γλώσσας του για να επικοινωνήσει.

Αν ξανασκεφτούμε, λοιπόν, την απάντηση που δώσαμε, καθώς και το ότι τόσο εμείς όσο και αυτοί που δεν έχουν πάει σχολείο χρησιμοποιούμε λέξεις και στον προφορικό λόγο, μπορούμε να συμπληρώσουμε την απάντησή μας ως εξής:

Λέξη είναι ένα τμήμα της γλώσσας που στον προφορικό λόγο βρίσκεται ανάμεσα σε δύο μικρά σταματήματα και στον γραπτό λόγο ανάμεσα σε δύο κενά.

Ας αντικαταστήσουμε τώρα ορισμένες λέξεις της απάντησής μας με άλλες πιο σαφείς για να έχουμε έναν πρώτο απλό ορισμό της λέξης:

Λέξη είναι μια μονάδα της γλώσσας, η οποία στον προφορικό λόγο βρίσκεται ανάμεσα σε δύο παύσεις και στον γραπτό λόγο ανάμεσα σε δύο κενά.

Με τη λέξη μονάδα εννοούμε το μικρότερο στοιχείο της γλώσσας που μπορεί να μελετηθεί σε κάθε επίπεδο.

Π.χ. η λέξη λουλούδι στην προφορική γλώσσα αποτελείται από τη μορφή που της δίνουν τα φωνήματα l,u,l,u,δ,i και από τη σημασία ‘λουλούδι’. Τα φωνήματα είναι μονάδες της φωνολογικής ανάλυσης, δηλαδή της ανάλυσης της οργάνωσης των φθόγγων μιας γλώσσας, αλλά δεν διαθέτουν από μόνα τους σημασία. Οι λέξεις είναι μονάδες της σημασιολογικής ανάλυσης που διαθέτουν και μορφή και σημασία (βλ. και διπλή άρθρωση). Στον γραπτό λόγο αλλάζει η μορφή της λέξης, εκφράζεται με τα γράμματα <λ, ο, υ, λ, ο, υ, δ, ι>, ενώ η σημασία παραμένει η ίδια.

Ονομάζουμε μονάδα το μικρότερο στοιχείο που μπορούμε να απομονώσουμε για να το μελετήσουμε.

Π.χ. μπορούμε να μελετήσουμε το λεξιλόγιο με τη μονάδα «λέξη», μπορούμε να μελετήσουμε το αλφάβητο με τη μονάδα «γράμμα», μπορούμε να μελετήσουμε τη φωνητική μορφή της γλώσσας με τη μονάδα «φθόγγος».

Ο πρώτος ορισμός που δώσαμε χρειάζεται πολλές ακόμη διευκρινίσεις και προσθήκες για να είναι σαφέστερος και να καλύπτει όσο γίνεται περισσότερες περιπτώσεις λέξεων.