1. Παρατηρώντας τον προφορικό λόγο…

Πολλές φορές έχουμε την εντύπωση ότι ο γραπτός λόγος είναι απλά μια αποτύπωση του προφορικού στο χαρτί ή σε ηλεκτρονικά μέσα

. Μια ματιά όμως στο ακόλουθο κείμενο μπορεί να μας κάνει να αλλάξουμε γνώμη. Το κείμενο αποτελεί απομαγνητοφωνημένο απόσπασμα από τη συνομιλία τριών φίλων η οποία έλαβε χώρα σε μια καφετέρια:

X(ρυσούλα ): Μήπως ήταν ο άλλος ψηλός, γιατί για τον Παύλο [δεν ήξερα κάτι τέτοιο].

Ε(λένη): [Ο άλλος που είπε] στην: ε: (3΄) Σε ποιον το είπα εγώ ότι ζήτησε απ’ την Μπέτυ να χορέψουνε. Που ήταν δίπλα;

Μ(άριος): Ε: ναι. [Αυτός τι ήτανε;]

Χ: [Ποιος απ’ όλους;]

Ε: Όχι αυτός

Μ: Ο άλλος.

Ε: Ναι.

Χ: Με μπερδέψατε!

((γέλια))

Μ: [Τι να κάνουμε Χρυσούλα; Να καθόσουν δίπλα μας!]

Χ: [Ποιος ζήτησε απ’ την Μπέτυ να χορέψουνε;]

Ε: Ε:: σε μια στιγμή που:: (2΄) χορεύαμε ξέρω ’γω και καθόταν απέναντι από τον Μάριο. Ποιος ήταν αυτός;

Μ: Λοιπόν συγνώμη [αυτός ο τύπος]

Ε: [Αυτός με το ζιβάγκο]

Μ: Αυτός ο τύπος τι ήταν;

Ε: [Αυτός ήταν απλώς φίλος]

Χ: [Αυτός με το ζιβάγκο;]

Ε: Ναι

Χ: Τι χρώμα; Το σκούρο ή το:: άλλο το (3΄). Ο ένας φορούσε:: (2΄) γκρι και ο άλλος (2΄) άσπρο; Τι ήτανε;

Ε: Όχι με το γκρι…

Χ: Αυτός με το γκρι.

Μ: Ναι. Όχι αυτός. Δε λέμε για τον (3΄) [Δεν ήταν αυτός ο ξάδερφος]

Χ: [Α]

Μ: Ένας ο οποίος φαινόταν εξωτερικά μεγαλύτερης ηλικίας από μας. [Κι από τη γενιά μας]

Χ: [Αυτός φορούσε γκρι. Αυτός ήταν με το γκρι]

Ε: [Ναι]

Μ: [Νομίζω ναι]

Χ: Ναι.

Μ: Αυτός ήταν.

Χ: Δε λες γι’ αυτόν!

Μ: Αυτός αυτός είναι φίλος της Άννας;

Ε: Φίλος του φίλου [ε: του ξαδέρφου της ε:]

Χ: [Αχά]

Μ: Α δηλαδή ε:

Χ: Εντάξει τώρα συνεννοηθήκαμε.

Μ: Όλα αυτά τα παιδιά ήταν φίλοι της Άννας, όχι (2΄) ούτε συμμαθητές ούτε:: γνωστοί από κάπου αλλού.

Ε: Ακριβώς.

Μ: Από κάποιο φροντιστήριο ας πούμε.

(από το προσωπικό αρχείο της συγγραφέως)

Σύμβολα απομαγνητοφώνησης προφορικού λόγου που χρησιμοποιούνται παραπάνω:

[…]: επικαλυπτόμενα εκφωνήματα, δηλαδή εκφωνήματα που παράγονται από διαφορετικούς/ές ομιλητές/τριες ταυτόχρονα

(…): παύση λίγων δευτερολέπτων

φ:: : φωνήεν που παρατείνεται (π.χ. αντί για εεε γράφουμε ε::)

((…)): παραγλωσσικές πληροφορίες, δηλαδή στοιχεία που συνοδεύουν και συμπληρώνουν τον λόγο, αλλά δεν είναι καθαρά γλωσσικά.

Το κείμενο, σε πρώτη ανάγνωση, είναι μάλλον δύσκολο να γίνει κατανοητό για διαφορετικούς λόγους:

1. Ο/Η αναγνώστης/τρια δεν είναι εύκολο να καταλάβει ποιο είναι ακριβώς το θέμα της συζήτησης

   . Η Χρυσούλα, η Ελένη και ο Μάριος έχουν βγει για καφέ την επόμενη μέρα από το πάρτι μιας άλλης φίλης τους, της Άννας, και προσπαθούν να εντοπίσουν ποιος ήταν αυτός που ζήτησε από μια άλλη κοπέλα στο πάρτι, την Μπέτυ, να χορέψουν, καθώς και ποια ακριβώς είναι η σχέση αυτού του νεαρού με την Άννα. Καθώς βρίσκονταν και οι τρεις στο πάρτι και γνωρίζουν τα περισσότερα πρόσωπα, δεν χρειάζεται να αναφερθούν στο ποια είναι η Άννα ή η Μπέτυ, πότε, πού και γιατί έγινε το πάρτι, τι φορούσαν και πού καθόντουσαν ορισμένοι/ες από τους/τις προσκεκλημένους/ες κλπ., πληροφορίες οι οποίες όμως είναι άγνωστες στον/στην αναγνώστη/τρια και έτσι δυσκολεύουν την προσπάθειά του/της να καταλάβει τι έχει γίνει.

2. Ο λόγος που παράγουν

   οι τρεις συνομιλητές/τριες φαίνεται «αποσπασματικός» και «ανολοκλήρωτος», ίσως ακόμη και «αντιγραμματικός», καθώς είναι γεμάτος:

• επαναλήψεις (π.χ. ο άλλος, αυτός, ο τύπος, αυτός με το ζιβάγκο, με το γκρι, ναι, φίλος),
• ελλειπτικές προτάσεις (π.χ. ποιος απ’ όλους, όχι αυτός, ο άλλος, αυτός με το ζιβάγκο),
• επανεκκινήσεις και αυτοδιορθώσεις (π.χ. δε λέμε για τον δεν ήταν αυτός ο ξάδερφος, όχι ούτε συμμαθητές),
• απότομες διακοπές (π.χ. Λοιπόν συγνώμη αυτός ο τύπος, το σκούρο ή το:: άλλο το, Φίλος του φίλου ε: του ξαδέρφου της ε:),
• γενικευτικούς όρους (π.χ. ποιος απ’ όλους, αυτός, ο άλλος, ο τύπος), επικαλύψεις μεταξύ των ομιλητών/τριών (δηλώνονται με αγκύλες στο κείμενο),
• επιμηκυμένα φωνήεντα (δηλώνονται με άνω κάτω τελεία),
• παύσεις (δηλώνονται με παρενθέσεις που περιλαμβάνουν τη διάρκεια των παύσεων σε δευτερόλεπτα),
• δισταγμούς (βλ. παύσεις και επιμηκυμένα φωνήεντα) κλπ.

Παρ’ όλα αυτά, οι συνομιλητές/τριες φαίνεται να καταφέρνουν να συνεννοηθούν για το τί εννοεί καθένας/μια τους και σε ποιο ακριβώς πρόσωπο του πάρτι αναφέρονται.

Άρα:

Μπορεί ο λόγος να φαίνεται «ελλιπής» και «προβληματικός» σε κάποιον/α αναγνώστη/τρια που δεν ήταν παρών/ούσα στη συζήτηση και στο πάρτι, αλλά δεν φαίνεται να είναι καθόλου «ελλιπής» και «προβληματικός» για όσους/ες συμμετέχουν στη συζήτηση και ήταν στο πάρτι. Αυτό οφείλεται ακριβώς στο ότι τα νοήματα όλων αυτών των στοιχείων που δίνουν την εντύπωση της «ελλειπτικότητας» είναι σαφή για όσους/ες μοιράζονται την εμπειρία στην οποία γίνεται αναφορά

(βλ. παραπάνω).

3. Τυχόν απορίες και ερωτήσεις σχετικά με όσα έγιναν είναι δυνατόν να απαντηθούν αμέσως από τους/τις συνομιλητές/τριες κατά τη διάρκεια της συζήτησης

   (π.χ. -Σε ποιον το είπα εγώ ότι ζήτησε απ’ την Μπέτυ να χορέψουνε. Που ήταν δίπλα; -Ε: ναι, -Αυτός ο τύπος τι ήταν; -Αυτός ήταν απλώς φίλος). Αντίθετα, ο/η αναγνώστης/τρια του παραπάνω αποσπάσματος δεν έχει πρόσβαση στους/στις συνομιλητές/τριες, ώστε να μπορεί να ζητήσει άμεσα διευκρινίσεις για όσα λένε.