1. Τί είναι κείμενο; Τί δεν είναι κείμενο;

Πολύ συχνά, όταν στην καθημερινότητά μας αναφερόμαστε σε κείμενα, έχουμε την εντύπωση ότι πρόκειται για λιγότερο ή περισσότερο εκτενή αποσπάσματα λόγου, κατά κανόνα γραπτού, που παράγονται από έναν/μία συγγραφέα – όπως είναι το ακόλουθο:

(1) Βιβλιοθήκες

Οι βιβλιόφιλοι (όχι οι βιβλιολάγνοι) διαπιστώνουν με τα χρόνια ότι όλο και λιγότερα από τα βιβλία τους σημαίνουν πραγματικά κάτι γι’ αυτούς. Όταν συναισθανόμαστε πόσο εφήμερη είναι η αγάπη μας για τα περισσότερα βιβλία που μας άρεσαν, καταλαβαίνουμε καλύτερα τι χρωστάμε σ’ εκείνα τα λίγα άλλα που θέλουμε ακόμα να μας συντροφεύουν. Η βιβλιοθήκη του ώριμου φιλαναγνώστη δεν θα έπρεπε να γεμίζει, αλλά ν’ αδειάζει.

Δ. Κούρτοβικ, Αντιλεξικό νεοελληνικής χρηστομάθειας, Αθήνα: Νεφέλη, 1994, 24

Το κείμενο αυτό αποτελεί σημείωση του Δ. Κούρτοβικ, από αυτές που περιλαμβάνονται σε μια συλλογή παρόμοιων σκέψεων, σύντομων κειμένων, ορισμών και αφορισμών του συγγραφέα. Έχει συγκεκριμένο θέμα (οι σκέψεις του συγγραφέα για τις βιβλιοθήκες και το περιεχόμενό τους), αυτοτέλεια (το νόημα δεν φαίνεται ελλιπές, δεν συνδέεται άμεσα με άλλα κείμενα του ίδιου βιβλίου – στο βιβλίο μάλιστα το κείμενο αυτό διακρίνεται τυπογραφικά από άλλα του ίδιου τύπου, καθώς είναι τυπωμένο μόνο του στη σελίδα 24) και συνιστά γραπτό λόγο. Επίσης, εύκολα διαπιστώνουμε ότι διαθέτει συνοχή και συνεκτικότητα, άρα δεν δυσκολευόμαστε να δεχθούμε ότι πρόκειται για κείμενο.

Ας δούμε όμως και τα ακόλουθα παραδείγματα:

(2)

(3)

(4) Ένας άνδρας χωρίς ρολόι, κρατώντας ένα σακίδιο, πλησιάζει έναν άλλο άνδρα με ρολόι, που στέκεται σε μια γωνία. Ο πρώτος λέει: «Συγνώμη, έχετε ώρα;». Ο δεύτερος απαντάει: «Μπλε».

(5) Θέμα έκθεσης: Πώς περάσαμε την Καθαρά Δευτέρα

Η Μαρία δεν ήθελε επ’ ουδενί να μείνει σπίτι εκείνο το βράδυ. Το σπίτι ήταν παλιό, διώροφο και έμοιαζε εγκαταλελειμμένο. Δεν έμοιαζε όμως καθόλου με γάτα. Η γάτα, ο σκύλος και το καναρίνι είναι κατοικίδια ζώα. Ο δεύτερος είναι ο καλύτερος φίλος του ανθρώπου. Γι’ αυτό το ίδιο βράδυ αποφασίσαμε να μην πάμε καθόλου διακοπές. Η προστασία των ζώων είναι χρέος όλων μας. Τα χρέη πνίγουν πολλά ελληνικά νοικοκυριά.

(6) Συνομιλία στο Facebook μεταξύ φίλων:

February 5

2:27pm Antonia: Που ειναι καλε η εορταζουσα σημερα που την ψαχνω!

2:29pm Maria: Κάθε Τρίτη πάει στους γονείς της. καλά είστε;

3:49pm Antonia: Καλυτερα. Εσυ?

7:20pm Maria: Μια χαρά. Ετοιμάζομαι για Θεσσαλονίκη, Άρτα και... Χιούστον!

8:45pm Antonia: Δηλαδη.....?

8:46pm Maria: Εκτός απροόπτου, θα γιορτάσω τα γενέθλιά μου στο Χιούστον του Τέξας

8:47pm Antonia: ποτε πως με ποιον και γιατι?

8:47pm Maria: μόνη, προσκεκλημένη για συνέδριο και διάλεξη και με έξοδα πληρωμένα

8:48pm Antonia: Αυτα ειναι νεα! ποτε φευγεις ποτε επιστρεφεις?

[…]

9:00pm Antonia: Ο Γιαννης μου θελει σουβενιρ εναν Ταυρο του ροντεο λεει! χα χσ

February 6

11:19am Maria: αν χωράει στη βαλίτσα...

February 18

10:15pm Antonia: Φευγεις αυριο?

11:53pm Maria: όχι, καλώς εχόντων, μεθαύριο

February 26

4:13am Antonia: τι κανεις? τι ωρα ειναι εκει!!!!

4:49am Maria: Edo einai 9 para. Ola kala ekei? Edo ola mia xara. Avrio me to kalo mpaino sto aeroplano tis epistrofis...

7:04am Antonia: Μερα εδω νυχτα εκει ε! Με το καλο να επιστρεψεις!!!φιλια!!

5:51pm Maria: Ase, Antonia, exo kanei ti mera nyxta...

February 27

11:06pm Antonia: Γυρισες? Ποτε? ξεκουραστηκες?

11:06pm Maria: τώρα πάω να ξεραθώ, μπήκα σπίτι πριν 3 ώρες περίπου... Όλα καλά εσείς;

11:07pm Antonia: Ναι. Στο κρεβατι γρηγορα για υπνο! Καληνυχτα!

Λαμβάνοντας υπόψη τα ίδια κριτήρια που αναφέραμε πιο πάνω, θα μπορούσαμε και αυτά να τα θεωρήσουμε κείμενα;

• Τα παραδείγματα (2) και (3), ίσως και το (4) είναι πολύ σύντομα για να θεωρούνται από πολλούς ανθρώπους ‘κείμενα’.
• Τα παραδείγματα (4) και (5) θα λέγαμε ότι «δεν βγάζουν νόημα» για να είναι κείμενα ή, με όρους γλωσσολογικούς, δεν φαίνεται να έχουν συνεκτικότητα ή/και συνοχή.
• Τα παραδείγματα (4) και (6) δεν παράγονται από έναν/μία παραγωγό, αλλά από περισσότερους/ες.
• Το παράδειγμα (4) αναπαριστά προφορικό λόγο και το (6) είναι ηλεκτρονικός λόγος.

Εν ολίγοις, με βάση τα παραπάνω κριτήρια, αυτά τα παραδείγματα φαίνεται εκ πρώτης όψεως να μη συνιστούν κείμενα.

Ωστόσο, στο πλαίσιο της επιστημονικής ανάλυσης της γλώσσας, όλα τα παραπάνω παραδείγματα αποτελούν κείμενα.

Συγκεκριμένα, ο κλάδος της γλωσσολογίας που ασχολείται κατεξοχήν με τα κείμενα ονομάζεται κειμενογλωσσολογία και εστιάζει το ενδιαφέρον της στους τρόπους με τους οποίους οι ομιλητές/τριες οργανώνουν τον λόγο τους στο πλαίσιο ποικίλων περικειμένων και προκειμένου να ικανοποιήσουν διαφορετικούς επικοινωνιακούς στόχους και ανάγκες.

Στις έννοιες και στα πορίσματα της κειμενογλωσσολογίας στηρίζεται η λεγόμενη κειμενοκεντρική προσέγγιση της γλωσσικής διδασκαλίας.

Ας δούμε αναλυτικά στη συνέχεια τους λόγους για τους οποίους τα παραπάνω θεωρούνται κείμενα.