1. Τί είναι μόρφημα;

Όταν μιλάμε ή γράφουμε, χρησιμοποιούμε λέξεις. Χρησιμοποιούμε λέξεις που ήδη υπάρχουν στο λεξιλόγιο της γλώσσας μας, αλλά μπορούμε να φτιάξουμε και νέες, εάν θέλουμε να εκφράσουμε μια νέα σημασία.

Οι λέξεις, όμως, δεν είναι ενιαίες αλλά αποτελούνται από μικρότερα τμήματα, που έχουν σημασία ή επιτελούν κάποια λειτουργία. Αυτά τα μικρότερα τμήματα ονομάζονται μορφήματα.

Π.χ. η λέξη άνθρωπ-ος αποτελείται από δύο μορφήματα:

ñ το μόρφημα άνθρωπ- που δίνει τη βασική σημασία και σχετίζεται με την έννοια ‘άνθρωπος’, και

ñ το μόρφημα -ος (που έχουμε συνηθίσει να ονομάζουμε κατάληξη), το οποίο μας δείχνει ότι η λέξη είναι ουσιαστικό, αρσενικού γένους, ονομαστικής πτώσης και ενικού αριθμού.

Το γεγονός ότι οι λέξεις αποτελούνται από μορφήματα δεν το συνειδητοποιούμε τόσο εύκολα, όταν μιλάμε ή γράφουμε λέξεις που ήδη υπάρχουν στο λεξιλόγιο της γλώσσας μας, αλλά το συνειδητοποιούμε ευκολότερα όταν έχουμε την ανάγκη να φτιάξουμε μια καινούργια λέξη.

Π.χ. εάν θέλουμε να φτιάξουμε μια καινούργια λέξη που να μιλάει με «χαϊδευτικό» τρόπο για τα μαθηματικά, θα χρησιμοποιήσουμε ένα από τα υποκοριστικά μορφήματα της γλώσσας μας και θα φτιάξουμε τη νέα λέξη μαθηματικούλια.

Χρειάζεται να θυμόμαστε ότι ο κάθε χωρισμός της λέξης σε μικρότερα κομμάτια δεν είναι χωρισμός σε μορφήματα. Π.χ. μπορούμε, επίσης, να χωρίσουμε τις λέξεις σε συλλαβές, αλλά αυτό δεν είναι μορφολογικός χωρισμός. Είναι μόνο όταν τις χωρίζουμε σε μικρότερα κομμάτια που έχουν μορφή και σημασία.

Αυτός ακριβώς είναι ο ορισμός του μορφήματος:

Μόρφημα είναι κάθε κομμάτι της λέξης που διαθέτει μορφή και σημασία, όπως στα παραδείγματα που είδαμε παραπάνω.