1. Το περιεχόμενο του όρου Σύνταξη

Οι προτάσεις που μπορούμε να φτιάξουμε σε μια γλώσσα σίγουρα περιλαμβάνουν λέξεις, οι οποίες εκφωνούνται (ή γράφονται) η μία μετά την άλλη.

Η σύνταξη είναι ο τομέας εκείνος της γλωσσικής ανάλυσης που εξετάζει με ποιους τρόπους είναι δυνατό να συνδυάζονται οι λέξεις σε μια γλώσσα

. Έτσι, εξαιτίας των συντακτικών κανόνων ξέρουμε ότι οι παρακάτω προτάσεις σημαίνουν κάτι διαφορετικό, παρόλο που περιέχουν ακριβώς τις ίδιες λέξεις:

Είδε η Μαρία τη Φωτεινή.

Είδε τη Μαρία η Φωτεινή.

Παρόμοια, συντακτικοί είναι οι κανόνες που δεν επιτρέπουν τους παρακάτω συνδυασμούς των ίδιων λέξεων:

*Είδε η τη Φωτεινή Μαρία.

*Η Φωτεινή είδε Μαρία τη.

Υπάρχουν όμως πολλών ειδών παραβιάσεις των συντακτικών κανόνων. Ας δούμε τα παρακάτω παραδείγματα:

*Η μαμά του είναι πολύ ψηλός.

*Ο μπαμπάς της είναι πιο ψηλός από μαμά της.

*Το γυναίκα μου έρθει αύριο.

Κανονικά τέτοιου είδους «προτάσεις» δεν είναι ποτέ δυνατό να εκφωνηθούν από φυσικούς ομιλητές της ελληνικής. Αν έχετε ακούσει παρόμοιες προτάσεις, θα τις έχετε ακούσει από αλλόγλωσσους ομιλητές – ή, ακόμα πιθανότερο, σε μάλλον υπερβολικές αναπαραστάσεις αλλόγλωσσων ομιλητών, που διακωμωδούν τη γλωσσική συμπεριφορά τους.

Πώς θα χαρακτηρίζαμε αυτές τις προτάσεις;

Οι προτάσεις αυτές είναι προφανές ότι παραβιάζουν κάποιο συντακτικό κανόνα – αλλά, ταυτόχρονα, είναι πολύ εύκολο να καταλάβουμε τι σημαίνουν.

· *Η μαμά του είναι πολύ ψηλός.

Παραβιάζεται ο κανόνας της συμφωνίας υποκειμένου και κατηγορουμένου ως προς το γένος. Η ορθή εκδοχή θα ήταν Η μαμά του είναι πολύ ψηλή – και αυτό είναι που καταλαβαίνουμε αν ακούσουμε αυτή την πρόταση (εφόσον, π.χ. θέλουμε να συνεννοηθούμε με τον αλλοδαπό φίλο μας)

· *Ο μπαμπάς της είναι πιο ψηλός από μαμά της.

Έχουμε παράλειψη του οριστικού άρθρου από θέση που είναι υποχρεωτικό να υπάρχει. Η ορθή εκδοχή θα ήταν Ο μπαμπάς της είναι πιο ψηλός από τη μαμά της – και πάλι αυτό είναι που θα καταλάβουμε αν ακούσουμε αυτή την πρόταση με διάθεση να επικοινωνήσουμε.

· *Το γυναίκα μου έρθει αύριο.

Παραβιάζεται και η συμφωνία άρθρου και ουσιαστικού ως προς το γένος αλλά και έχουμε χρήση ενός «εξαρτημένου» ρηματικού τύπου σε κύρια πρόταση (που κανονικά δεν επιτρέπεται χωρίς τη συνοδεία κάποιου στοιχείου όπως το θα ή το να). Η ορθή εκδοχή θα ήταν Η γυναίκα μου θα έρθει αύριο – και αυτή θα ήταν η ερμηνεία που θα δίναμε αν έπρεπε οπωσδήποτε να επικοινωνήσουμε.

Το πρόβλημα λοιπόν των προτάσεων αυτών είναι καθαρά συντακτικό. ΔΕΝ είναι

σημασιολογικό (καθώς καταλαβαίνουμε τι σημαίνουν οι προτάσεις μας), ΔΕΝ είναι μορφολογικό (καθώς όλες οι λέξεις που περιλαμβάνονται είναι καλά σχηματισμένες) και ΔΕΝ είναι φωνολογικό (εφόσον δεν υπάρχει παραβίαση κανενός κανόνα της φωνολογίας). Τα δεδομένα αυτού του τύπου στηρίζουν την άποψη (του μεγάλου γλωσσολόγου Noam Chomsky) για την αυτονομία της σύνταξης (για την οποία βλ. 3 παρακάτω).