Στον όρο δοκίμιο συμπλέκονται συχνά δύο διαφορετικές έννοιες:
α) το λογοτεχνικό(ή στοχαστικό)δοκίμιο, το καθιερωμένο γραμματειακό είδος που καλλιεργείται από λογοτέχνες και στοχαστές με στόχο τη μη μυθοπλαστική έκφραση σε ένα συγκεκριμένο θέμα
, και
β) το εκθετικό (ή αποδεικτικό) δοκίμιο, το
κειμενικό είδος που καλλιεργείται συνήθως σε εκπαιδευτικό πλαίσιο και έχει ως στόχο την παρουσίαση πληροφοριών και επιχειρηματολογίας πάνω σε ένα συγκεκριμένο θέμα.
Παρόλο που δεν είναι εύκολο να διακρίνουμε κάθε φορά τις έννοιες αυτές, καθώς όχι μόνο διαθέτουν κοινά στοιχεία αλλά και μπορεί να συνδυάζονται, συγκροτώντας ενδιάμεσα, «μεικτά» ή υβριδικά κείμενα, είναι απαραίτητο να έχουμε κατά νου τις θεμελιώδεις διαφορές τους με βάση τους διαφορετικούς επικοινωνιακούςστόχους τους και το πλαίσιο δημιουργίας και πρόσληψής τους.