1. Τι είναι η αφήγηση;

Με τον όρο αφήγηση αναφερόμαστε στη διαδικασία του να λέει κανείς μια ιστορία, αλλά και στο προϊόν της διαδικασίας αυτής, το αφήγημα ή αφηγηματικό κείμενο.

Κάθε ιστορία ή αφήγημα περιλαμβάνει μια χρονική ακολουθία (πραγματικών ή φανταστικών) γεγονότων ή συμβάντων, που αναπαρίστανται γλωσσικά από έναν αφηγητή. Επομένως, οι δύο βασικές ιδιότητες κάθε αφήγησης είναι η χρονική διαδοχή γεγονότων και η ύπαρξη αφηγητή.

Η χρονική διαδοχή γεγονότων μάς επιτρέπει να διακρίνουμε τα αφηγηματικά κείμενα από άλλα είδη κειμένων. Για παράδειγμα, τα εκθετικά κείμενα δεν βασίζονται στη χρονική διαδοχή, αλλά περιγράφουν ένα αντικείμενο ή αναπτύσσουν επιχειρηματολογία με τρόπο που ισχύει γενικά, χωρίς να αναφέρεται αναγκαστικά σε συμβάντα του παρελθόντος. Επιπλέον, τα αφηγηματικά κείμενα διαφέρουν από άλλους τύπους κειμένων στο ότι δεν δίνουν εντολές στον αποδέκτη τους για το τί να κάνει (όπως τα παραινετικά κείμενα) ή πώς να κάνει κάτι (όπως τα διαδικαστικά κείμενα).

Ωστόσο,

δεν αρκεί να παραθέσουμε μια σειρά από γεγονότα για να φτιάξουμε μια ιστορία

: οι αφηγήσεις δεν είναι απλά χρονικά ή χρονολόγια, κείμενα δηλαδή που απαριθμούν γεγονότα, αλλά προϋποθέτουν μια σύνδεση μεταξύ των γεγονότων, η οποία είναι συνήθως σχέση αιτίας-αποτελέσματος. Όπως λέει ο άγγλος μυθιστοριογράφος E. M. Forster στο βιβλίο του Aspects of the Novel, η ακολουθία «Ο βασιλιάς πέθανε. Η βασίλισσα πέθανε» αποτελεί απλό χρονικό, ενώ η ακολουθία «Ο βασιλιάς πέθανε. Η βασίλισσα πέθανε από τη λύπη της» αποτελεί αφήγηση.

Λέμε ιστορίες ακριβώς για να αντιληφθούμε και να εκφράσουμε τη σύνδεση μεταξύ των γεγονότων, για να κατανοήσουμε πώς το ένα γεγονός οδηγεί στο άλλο μέσα από τα κίνητρα των ατόμων που δρουν στην ιστορία και για να εξαγάγουμε ένα γενικότερο νόημα από τη σύνδεση των γεγονότων, αυτό που αποκαλούμε αφηγηματικό στόχο, τον λόγο δηλαδή για τον οποίο λέγεται η ιστορία

.

Ακριβώς αυτή η ιδιότητα της αφήγησης, να εξερευνά δηλαδή τις αιτιακές σχέσεις των γεγονότων και τα κίνητρα κάθε ατόμου ως δράστη εξηγεί τον κεντρικό ρόλο της στη διάρκεια της ζωής του ανθρώπου, σε όλους τους πολιτισμούς και όλες τις ιστορικές περιόδους. Μέσα από τις αφηγήσεις τα παιδιά μαθαίνουν τις συνέπειες των πράξεων και τα κίνητρα των δραστών, ενώ στις καθημερινές συζητήσεις μας, λέγοντας ιστορίες, αναρωτιόμαστε για ποιο λόγο ενέργησαν με ένα συγκεκριμένο τρόπο γνωστοί μας ή άγνωστοι, «τι θα συνέβαινε αν», «τι θα γίνει στην περίπτωση που» κ.ά. Γι’ αυτό οι ιστορίες κατακλύζουν τη ζωή μας και εμφανίζονται σε διάφορα μέσα (κινηματογράφος, θέατρο, τηλεόραση, χορός, μουσική κλπ.), αξιοποιώντας ποικίλα κειμενικά είδη (ανέκδοτα, τηλεοπτικά δελτία ειδήσεων, σίριαλ, διηγήματα, μυθιστορήματα, τραγούδια, διαφημίσεις, δραματοποίηση, παραμύθια κ.ά.).