Μια βασική παράμετρος στην περιγραφή της εικόνας είναι η τοποθέτηση κάθε φιγούρας (άτομα, ζώο) στο πλαίσιο. Οι φιγούρες αποτελούν σημεία εστίασης και επομένως ελκύουν το ενδιαφέρον της περιγραφής. Άλλα ενδιαφέροντα στοιχεία συνδέονται με την επιλογή των χρωμάτων και το φόντο (δέντρα, θάλασσα κ.λπ.). Σύμφωνα με τους Kress & van Leeuwen (1996· βλ. Γούτσος 2012), υπάρχουν δεδομένες συμβάσεις για το πώς «διαβάζουμε» μια εικόνα σαν κι αυτή, και αυτές οι συμβάσεις ακολουθούν μια συγκεκριμένη πορεία ορίζοντας τις περιοχές του γνωστού και του νέου (αριστερά-δεξιά), από τη μία, και του ιδεατού και του πραγματικού (πάνω-κάτω), από την άλλη. Κάθε περιγραφή επηρεάζεται από αυτές τις συμβάσεις.

Άσκηση 2

Συγκρίνετε την περιγραφή των χαρακτήρων στα αποσπάσματα (α) και (β) από λογοτεχνικά έργα με την περιγραφή των ατόμων στα αποσπάσματα (γ) και (δ) από αυθεντικές συνομιλίες. Πού οφείλεται η διαφορά μεταξύ τους; ; (Στο προφορικό κείμενο σημειώνονται με :: σημεία στα οποία οι ομιλητές τραβούν τη φωνή τους, με [ σημεία στα οποία μιλούν ταυτόχρονα, με (.) οι μικρές παύσεις, με (_) οι μεγάλες παύσεις, με @ συλλαβές που δεν ακούγονται καλά, με – αυτοδιακοπές των ομιλητών, με κεφαλαία συλλαβές που προφέρονται πιο δυνατά από τις άλλες και σε διπλές παρενθέσεις σχόλια σχετικά με την αλληλεπίδραση).

α)  Η κυρία Χαρίκλεια ζούσε στο ισόγειο και ήταν η γυναίκα του κυρ Αντωνάκη του υδραυλικού. Η κυρία Χαρίκλεια από την Αμαλιάδα, με κάποια αδιάφορο γι’ αυτήν παραπανίσια κιλά, ίσως δέκα, ίσως είκοσι, γιατί ποτέ κανείς ειδικός δεν την είχε στον κατάλογο των πελατών του, σφιχτό κότσο το μαλλί, σοβαρή, σκυθρωπή, πρακτική, λιγομίλητη, γυναίκα του σπιτιού με δυο λόγια, καθάριζε τις σκάλες, το κλιμακοστάσιο, τις τζαμόπορτες, την κυρία είσοδο κι άλλους κοινόχρηστους χώρους. Παρά τα λιγοστά της γράμματα, δευτέρας Γυμνασίου και το καμάρωνε, έκανε και τα κατάφερνε μια χαρά και τη διαχειρίστρια. Η κυρία Χαρίκλεια είχε την εκτίμηση και το σεβασμό όλης της πολυκατοικίας και αρκετοί έτρεχαν στην πόρτα της για τα μικροπροβλήματά τους. Να ζητήσουν τη συμβουλή της, να ενημερωθούν και να πάρουν τη γνώμη της για το καθετί. Από γιατροσόφια και συνταγές μαγειρικής μέχρι και τεχνικές οδηγίες περί τα υδραυλικά, τα ηλεκτρολογικά και την εσωτερική διακόσμηση, μια και ο άντρας της ο κυρ Αντωνάκης, που σπάνια ακουγότανε η φωνή του κι ακόμα σπανιότερα πρόβαλε την παρουσία του, ζούσε λίγο αποτραβηγμένος στο δικό του κόσμο. Φρόντιζε να διοχετεύει τις γνώσεις του μέσω της κυρίας Χαρίκλειας. Η κυρία Χαρίκλεια ήταν πάντοτε ευχάριστη και εξυπηρετική και τα έκανε όλα αυτά για να εξοικονομήσει κάτι παραπάνω στην προσπάθειά της να βοηθήσει οικονομικά το δυσκίνητο, σιωπηλό, ελαφρά ρομαντικό κύριο Αντωνάκη. Ο κυρ Αντωνάκης ο υδραυλικός –πρωτάκουστο αυτό– τολμούσε στον ελεύθερο χρόνο του, ιδίως τα βράδια, να διαβάζει και καμιά φορά να γράφει ποιήματα και γνωμικά. Την ώρα ακριβώς που η κυρία Χαρίκλεια αποκαμωμένη και αποχαυνωμένη από το μόχθο της μέρας και το φόρτε της δουλειάς, καθώς και τα δυο τους τερατάκια ή αγγελάκια στρογγυλοκάθονταν μανιωδώς στην τηλεόραση και ρουφούσαν ως το μεδούλι κάθε ανατριχιαστικό ριάλιτι σόου, δακρύβρεχτες σαπουνόπερες, ομίχλες και τούνελ, καταβροχθίζοντας τσιπς, γαριδάκια, ποπ κορν, πίνοντας κόκα ή πέπσι κόλα, ανάλογα. Η Άρτεμη, η μεγάλη δεκαεπτάχρονη κόρη, ήταν για την ηλικία της αρκετά προχωρημένη, παρά την ηλιθιότητα που έβρισκε αρκετούς ανοιχτούς πόρους να εισχωρήσει στον εγκέφαλό της. Καθοδηγούμενη, πάραυτα, από τα ρεύματα της εποχής και τους αποπροσανατολιστικούς κυματισμούς των ερτζιανών του ραδιοφώνου και το χειμαρρώδη ρύπο των καναλιών. Ο δεκατετράχρονος γιος του ο Ερμής πανέμορφο και αναπτυγμένο, ανάλογα την ηλικία του, παιδί έκανε ακριβώς τ’ αντίθετα απ’ ό,τι η αδελφή του. Οι διαφορές και οι καβγάδες μεγάλωναν περισσότερο όσο αφορούσαν τη διακόσμηση του κοινού δωματίου που τους φιλοξενούσε.

β) ΚΑΙ ΣΤΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΑΚΟΜΑ ΤΑ ΜΑΤΙΑ ΤΟΥ εκπέμπουν εκείνο το μυστηριώδες επίμονο φως. Αμυδρό μεν και ακαθορίστου χρώματος, λόγω παλαιότητος, αναγνωρίσιμο ωστόσο. Και προπαντός αισθητό. Στη στραπατσαρισμένη και για πολλούς λόγους φθαρμένη φωτογραφία, δεν ξεχωρίζει το πράσινο χρώμα που αναδίνεται προς όλες τις κατευθύνσεις, πλην ο προσεκτικός παρατηρητής αμέσως καταλαβαίνει πως πλανάται κάτι το υπερβολικό γύρω από τα μάτια του αγοριού. Κάτι βίαιο μα γλυκό. Μολονότι πρόκειται για φωτογραφία ακριβώς ογδόντα οκτώ χρόνων. Το πλαίσιο της είναι από χαρτόνι καταφαγωμένο στις γωνιές, διάστικτο από κίτρινα στίγματα, η ίδια όμως διατηρεί ακόμα τη γυαλάδα της, αν όχι τα χρώματα της. Και ασφαλώς ποια χρώματα της, να, εκείνο το ξέθωρο καφέ, εκείνο το λεκιασμένο άσπρο και τις υπόνοιες από σύννεφα λευκά πίσω τους, σύννεφα ακίνητα, ζωγραφισμένα, όπως ζωγραφισμένα είναι και τα μπουκέτα από στάχυα, παπαρούνες και τριαντάφυλλα, δεμένα με πλατιές κορδέλες που κυματίζουν δεξιά κι αριστερά τους. Στο κέντρο, περίπου πάνω απ' τα κεφάλια τους, «Νεάπολις, Ενθύμιον 1911» γράφει με ωραία καλλιγραφικά, και κάτω δεξιά, στο περιθώριο, «Σταθάκης», το όνομα του μοναδικού φωτογράφου ολόκληρου του δήμου.

Ωραία φωτογραφία. Και τα τέσσερα πρόσωπα που εικονίζονται είναι νεαρά κι όμορφα, παραείναι όμορφα μάλιστα –έτσι όπως βαστούν το κεφάλι καμαρωτό, με τεντωμένους τους λεπτούς λαιμούς, με προτεταμένο το σαγόνι και ορθάνοιχτα τα καθαρά μάτια, που δείχνουν ασκίαστα και ασκότιστα ενώ δεν είναι. Πραγματικά ενδιαφέρουσα φωτογραφία. Τα φρέσκα λυγερά σώματα των τριών κοριτσιών μες στα χαλαρά υφάσματα, καρποί και τραχηλιές χαϊδεμένα από κορδέλες και δαντέλες, γιακαδάκια πλεγμένα στο βελόνι, περίτεχνα μικροσκοπικά κουμπιά, περιδέραια από χάντρες λευκές, λίγο θαμπές, στο μέγεθος του στραγαλιού, της μιας όμως το στήθος στολίζει υπέροχη καμέα που κρέμεται από το μέσο του κολιέ, μ' ένα απαστράπτον γυναικείο προφίλ, πρόσωπο λεπτό και πηγούνι ευγενικό και ελαφρώς ανασηκωμένο, γενικώς εντυπωσιακά περιδέραια, δεν αναφέρθηκε αν διέθεταν κι άλλο τίποτα, σκουλαρίκια, δαχτυλίδια ή βραχιόλια, μόνο τις χάντρες αυτές τις -κατά τα φαινόμενα- ιμιτασιόν, δηλωμένη η οικονομική στενότης, όχι όμως επιδεικτική, αλλά τα μαλλιά είναι άφθονα και σκαλωτά, στο χρώμα μάλλον του λιναριού, ίσως και στην αφή του. Και των τριών κοριτσιών. Του αγοριού σκουρότερα. Και άγρια. Κοντοκομμένα βέβαια, και όρθια.

γ) <Ε> αυτηνής της βγαίνει μου φαίνεται αυτό το στυλάκι λίγο

<Κ> ποιο;

<Ε> της ΧΧΧ

<Κ> ότι δε θέλω [μ’ ενοχλεί

<Ε> ε:: [ναι ότι μ’ ενοχλεί και καλά

<Τ> [παιδιά η ΧΧΧ είναι ωραία όμως [εμένα μ’ αρέσει πάρα πολύ

<Κ> [είναι θεΑ θεΑ

<Ε> [πάρα πολύ όμορφη είναι

<Τ> είναι ψηλή έτσι τώρα το μαλλάκι της έτσι που το έχει κόψει κοντό δε μ’ αρέσει πάρα πολύ [@@@@

<Κ> [α:: ναι εγώ το λέω ότι της πάει πολύ

<Ε> [ναι

<Τ> [μ::

<Ε> είδα πρόσφατα κάπου είχε και καλά:: κάποια λόγια της (.) σε ένα [περιοδικό

<Τ> [μ::

<Ε> ε:: και την είχε με:: το μακρύ μαλλί παλιά

<Τ> [το παλιό

<Ε> [μου φαίνεται ότι τώρα της πάει καλύτερα

<Τ> της πάει καλύτερα;

<Κ> είναι και καλύτερο για την ηλικία της [βασικά

<Ε> ναι:: [μάλλον

<Τ> [αριστοκρατικότατη της δίνει πολύ και στο σίριαλ που παίζει δηλαδή μ’ αρέσει

<Ε> καλά στο σίριαλ ταιριάζει και στο ύφος [της ταινίας του:: σίριαλ

<Τ> [ναι ναι ναι

<Κ> [μ::

<Τ> και [πάλι

<Κ> [σου βγάζει κάτι έτσι::

<Τ> [και πάλι μια αριστοκρατικότητα στη βγάζει ναι::

<Κ> και τώρα στην παράσταση έχει θεϊΚΗ φωνή η τύπισσα έτσι τραγουδάει:: Έλβις τραγουδάει:: ε:: Σινάτρα

<Ε> α::χ τέλεια

<Κ> και είναι υπέροχη (.) έχει ζωντανή μουσική

δ) <Μ> γίνεται το έγκλημα (.) εγώ δεν το 'χα πάρει χαμπάρι αυτό γίνεται Δευτέρα εγώ το πήρα χαμπάρι την Τετάρτη την ΤΡΙΤΗ μέρα (.) κι έρχεται η μάνα μου και λέει- την έβλεπα που κούναγε το κεφάλι της (.) ((κουνάει το κεφάλι της)) κι έλεγε ρε παιδί μου η καημένη η κοπελίτσα αλλά ξέρεις μου λέει:: τι έγινε

<Κ> τι;

<Μ> της λέω τι έγινε ρε μάνα; (.) καλά να πάθει [μου λέει

<Θ> [ΚΑΛΑ ΝΑ ΠΑΘΕΙ;

<Μ> πρόσεχε

<Κ> [είμαι σίγουρη [ότι το 'χει πει

<Μ> [αφού ολόκληρη δασκάλα λέει [πήγε και τα 'μπλεξε με το μάγειρα:: από τη:: Σαντορίνη μου λέει

<Κ> [ε:: ΤΟ 'ΠΕ η μάνα μου (.) ΤΟ 'ΠΕ η μάνα μου (.) η μάνα μου ίδια (.) μπαίνει μέσα και μου λέει τα βλέπεις; ΚΟΤΖΑΜ δασκάλα [έχει τελειώσει μορφωμένο παιδί πήγε και πήρε το μάγειρα

<Μ> [να έμπλεξε λέει (.) γι' αυτό λέει τα 'παθε

<Κ> καλά αυτές οι δύο- [οι δυο Χρυσούλες είναι

<Μ> [ΑΚΟΥ ΤΙ ΕΙΠΕ η γυναίκα ΑΚΟΥ ΤΙ ΕΙΠΕ η γυναίκα

<Θ> πόσο καιρό [τον γνώριζε πριν; μπορεί όταν τον γνώρισε να μην ήταν μάγειρας

<Κ> [καλά κοίτα να σου πω κάτι; (.) κοίτα να σου πω κάτι; να σου πω κάτι; δεν είναι θέμα [πτυχίων

<Μ> [τι ήτανε;

<Θ> ξέρω ‘γώ; (.) ο πατέρας μου λέει ότι ήταν κρεοπώλης

<Κ> ακόμα χειρότερο

<Θ> ((γέλια)) κρεοπώλης

<Κ> α:: Μαρούλα χασά[πης

<Θ> ΧΑΣΑΠΗΣ χασάπης

<Μ> γιατί θα μ' άρεσε ο χασάπης [εμένα;

<Κ> [φοράει άσπρα

<Μ> άει στο διάολο Κατερίνα

<Κ> (_) Μαρούλα (.) ((γέλια)) καλά τώρα δεν έχει να κάνει με τη:: μ' αυτό που λένε οι μαμάδες έχει να κάνει με το ότι αυτός ήτανε ΣΑΙΚΟ απορώ πώς αυτή δεν το κατάλαβε

<Θ> τον αγά[πησε

<Κ> [να σου πω κάτι (.) την ΕΙΔΕΣ αυτήν σε φωτογραφίες;

<Θ> (_) εγώ την είδα (.) [γιατί;

<Κ> [κι εγώ την είδα (.) ναι:: που τη λένε κούκλα;

<Θ> η δασκάλα με το:: όμορφο χαμόγελο λένε [δεν την λένε κούκλα

<Κ> [α:: (.) και το πολύ μαλλί

<Θ> ναι

<Μ> (_) δεν της άρεσε (.) η συγχωρεμένη της Κατερίνας ((γέλια)) Απάντηση