Άσκηση 1

Κάντε έναν κατάλογο με όσο περισσότερα κείμενα θυμάστε να ακούσατε ή να διαβάσατε σήμερα. Πόσα από αυτά είναι αφηγηματικά;
 

Άσκηση 2

Μπορείτε να χρησιμοποιήσετε κάποια από τα συμβάντα που περιλαμβάνονται στο παρακάτω χρονολόγιο του δεύτερου μισού του 1967 για να φτιάξετε μια αφήγηση; Τι είδους στοιχεία πρέπει να προσθέσετε για να αποκτήσει το κείμενο αυτό τη μορφή ιστορίας; Τι είδους αφηγηματική φωνή θα έπρεπε να υιοθετήσετε για να συμπεριλάβετε όλα τα γεγονότα στην αφήγησή σας;
 
- 5-10 Ιουνίου
Αραβο-Ισραηλινός «Πόλεμος των έξι ημερών».
- 10 Ιουνίου
Διακοπή διπλωματικών σχέσεων Σοβιετικής Ένωσης-Ισραήλ.
- 17 Ιουνίου
Πρώτη δοκιμή βόμβας υδρογόνου από την Κίνα.
- 3 Σεπτεμβρίου
Αλλαγή της κυκλοφορίας των οχημάτων στη Σουηδία από το αριστερό στο δεξί τμήμα του δρόμου, όπως στην ηπειρωτική Ευρώπη.
 - 10 Σεπτεμβρίου
Δημοψήφισμα στο (βρετανικό) Γιβραλτάρ. Καταψήφιση της ένωσης με την Ισπανία.
- 9 Οκτωβρίου
Εκτέλεση του Αργεντινού επαναστάτη Ερνέστο «Τσε» Γκεβάρα από κυβερνητικές δυνάμεις στη Βολιβία, όπου επιχειρούσε να οργανώσει επανάσταση.
- 2 Δεκεμβρίου
Έγχρωμη τηλεοπτική εκπομπή στη Βρετανία.
- 3 Δεκεμβρίου
Μεταμόσχευση καρδιάς από τον Κρίστιαν Μπάρναρντ στο Κέιπ Τάουν.
- 18 Δεκεμβρίου
Δεύτερο βέτο της Γαλλίας στο αίτημα της Βρετανίας για είσοδό της στην Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα.
Απάντηση

Απάντηση

Καταρχάς, η επιλογή των γεγονότων στο χρονολόγιο καθορίζει αποφασιστικά τη μορφή και το περιεχόμενο της αφήγησης. Κάθε επιλογή συμβάντων προτρέπει σε μια διαφορετική θέαση του κόσμου και επομένως μια διαφορετική αφήγησή του. Ωστόσο, για να υπάρξει αφήγηση που να αναφέρεται στα συμβάντα από το χρονολόγιο, θα πρέπει να δημιουργηθεί κάποιου είδους συσχέτιση ανάμεσα στα γεγονότα, που να φανερώνει σαφώς την αιτία («ο αραβο-ισραηλινός πόλεμος οδήγησε στην διακοπή διπλωματικών σχέσεων μεταξύ Σοβιετικής Ένωσης και Ισραήλ) ή ακόμη και να τονίζει στην ταυτόχρονη εξέλιξη των γεγονότων («ενώ μαινόταν ο αραβο-ισραηλινός πόλεμος, η Κίνα προετοιμαζόταν για την πρώτη δοκιμή βόμβας υδρογόνου»), που κι αυτή υποδηλώνει μια χαλαρή αιτιακή σχέση, την οποία καλείται να αναζητήσει ο αναγνώστης. Γενικότερα, τα αξιολογικά στοιχεία βοηθούν στην παρουσίαση αιτιακών συσχετίσεων ανάμεσα στα γεγονότα: όσο πιο αξιολογικά παρουσιάζεται η διαδοχή των γεγονότων, τόσο πιο στενή είναι η σχέση μεταξύ τους (συγκρίνετε π.χ. «την ίδια ώρα που εμφανιζόταν η έγχρωμη τηλεόραση στη Βρετανία, γινόταν η πρώτη μεταμόσχευση καρδιάς από τον Κρίστιαν Μπάρναρντ» με «ενώ το μυαλό των τηλεθεατών μαγευόταν από την έγχρωμη τηλεόραση στη Βρετανία, η καρδιά των ανθρώπων όλου του κόσμου αισιοδοξούσε από τη δυνατότητα μεταμόσχευσης» κλπ.). Καθώς τα γεγονότα του χρονολογίου εκτυλίσσονται σε διάφορες χώρες και σε μια παλιότερη εποχή, ο τυπικός αφήγητης μιας ιστορίας θα έπρεπε να είναι ετεροδιηγητικός και η συνηθέστερη εστίαση εξωτερική ή μηδενική. Παρ’ όλα αυτά, μπορεί κανείς να φανταστεί και αφηγήσεις με ομοδιηγητικούς αφηγητές (π.χ. άτομα που έζησαν το 1967 και μάθαιναν για τα γεγονότα αυτά) ή με εσωτερική εστίαση (αν τα γεγονότα δίνονταν μόνο μέσα από τη ματιά χαρακτήρων της εποχής).

 

Άσκηση 3

Εντοπίστε τα βασικά σημεία της αφηγηματικής δομής στα παρακάτω κείμενα. Πώς δηλώνεται η αφηγηματική γραμμή και πώς η αξιολόγηση; Πώς διαφέρουν μεταξύ τους τα κείμενα αυτά; (Στο προφορικό κείμενο σημειώνονται με :: σημεία στα οποία οι ομιλητές τραβούν τη φωνή τους, με [ σημεία στα οποία μιλούν ταυτόχρονα, με (.) οι μικρές παύσεις, με (_) οι μεγάλες παύσεις, με @ συλλαβές που δεν ακούγονται καλά, με – αυτοδιακοπές των ομιλητών, με κεφαλαία συλλαβές που προφέρονται πιο δυνατά από τις άλλες και σε διπλές παρενθέσεις σχόλια σχετικά με την αλληλεπίδραση).
 
α) O πατέρας μου ήταν ξακουσμένος ψαράς, τεχνίτης πρώτος· άμα γιάλευε απ’ την πλώρη του καϊκιού και τέσσερις στα κουπιά, με μια φωνή μας κάρφωνε: «Σία καλά χταπόδι…» «ανοιχτά, πιο ανοιχτά σαργός…», το μάτι του τα προλάβαινε ούλα, πες πως τα προνοούσε. Άμα ήθελε να κλείσουν τα σχολεία μ’ έπαιρνε μαζί του μάθαινα, μάθαινα κουπί, τιμόνι, δόλωμα, ξεψάρισμα στο γυαλί δε μ’ άφηνε να το πιάσω για να μην ξελογιαστώ.
Το πιο μεγάλο ψάρι το παλέψαμε μια φορά Αύγουστο μήνα στον κάβο της Mερσινιάς, εκείνος στο γυαλί μάς λέει «σαλάχι» και πάλι λέει «μεγάλο πράμα» και μας ρώτησε τάχα «να το γαντζώσουμε;» Pίχνομε σαλαγκιά, πιάνεται, πιάνεται τυλίγεται παίρνει δρόμο, ρίχνομε το χοντρό μας παραγάδι τ’ άρπαξε, αφήνουμε καλούμα, αφήνουμε, τέζα η καλούμα πε πως μας τραβούσε ρεμούλκο καμιά μηχανή.
Aπ’ το μεσημεράκι ώσπου κόντευε να βουτήξει ο ήλιος δεν έκοψε το δρόμο του, μας έβγαλε κατά την Iκαριά, ο καιρός φρεσκάρισε καλά, το καΐκι στεναχωρέθηκε, πήρε απόφαση ο πατέρας κόβει την καλούμα, πέσαμε πίσω, ανάποδα, πε πως μας κλότσησε, ούτε το είδανε τα μάτια μας.
 
β) <Τ> άσχετο, τα παιδιά έχουν μεγάλη πλάκα ήμουν στο με- στο μετρό μέσα
<Μ> ναι
<Λ> ναι::
<Τ> ακούς ΜΑνο;
<Μ> ΝΑΙ
<Τ> ήτανε ένας μικρούλης μάλλον με τον παππού του τόσος δα τόσος δα ((δείχνει)) και τον είχε πιάσει ΈΝΑ κλάμα:: (_) μέσα στο μετρό απέναντι και να λέει φοβάμαι φοβάμαι και να κλαίει με λυγμούς [και το ‘χε πιάσει
<Λ> [πω:: στο τρένο ε::;
<Τ> στο ΜΕΤΡΟ τώρα το βρίσκω λογικό κάπως και:: να μην μπορούμε να το σταματήσουμε με τίποτα το πιτσιρίκι (.) έτσι μου ‘ρθε να του πω κατέβα βρε άνθρωπε κι ανέβα πάνω θα πεθάνει το παιδί από το κλάμα (.) μιλάμε για πολύ κλάμα
<Μ> πόσω χρονώ ‘τανε;
<Τ> τόσο:: ((δείχνει)) δεν ξέρω (.) ήτανε δυόμισι; δύο; μικρούλι κάπου κει (.) δύο χρονών (_) και τελοσπάντων άρχισα εκεί με το κινητό και του ‘βαζα διάφορα να:: ξεχαστεί (_) κάποια στιγμή σταμάτησε τους λυγμούς αλλά ό,τι κι αν του έλεγες έλεγε (.) φοβάμαι ((γέλια))
<Λ> ((γέλια))
<Τ> είχε πολύ γέλιο (_) ναι αλλά φοβάμαι
<Μ> α::χ
<Τ> ναι ήτανε ωραίος
<Λ> σώπα Τάκη σωπάστε @@@@ για ν’ ακούσουμε τη μουσική
 
γ) Ένας Σκοτσέζος βρίσκεται σε ένα πλοίο. Ξαφνικά ακούγεται η σειρήνα και μια φωνή από τα μεγάφωνα που λέει ότι το πλοίο βουλιάζει. Όλοι οι επιβάτες τρέχουν προς τις βάρκες, ενώ ο Σκοτσέζος χαρούμενος στρέφει το βλέμμα του στον ουρανό και λέει: -Σε ευχαριστώ Θεέ μου! Ένας ναύτης που τον βλέπει του λέει: - Καλά, ρε φίλε, τρελός είσαι; Εδώ βουλιάζουμε κι εσύ ευχαριστείς το Θεό γι’ αυτό; – Μάλιστα, κύριέ μου. Δοξάζω το Θεό που με έκανε να μη βγάλω εισιτήριο με επιστροφή!
Απάντηση

Απάντηση

Στοιχεία της αφηγηματικής δομής στα τρία κείμενα δίνονται συνοπτικά στους παρακάτω πίνακες

α)

Προσανατολισμός: πρώτη παράγραφος

 

Αξιολόγηση: ξακουσμένος, τα προλάβαινε ούλα, το πιο μεγάλο, πε πως μας τραβούσε…

Αφηγηματική γραμμή

ΠΡΑΞΗ ΕΠΙΠΛΟΚΗΣ: δεύτερη παράγραφος

ΔΙΑΔΟΧΗ ΓΕΓΟΝΟΤΩΝ: τρίτη παράγραφος

Επίλυση: -

 

β)

Προσανατολισμός: διάχυτος στο κείμενο: ήμουν στο μετρό, στο μετρό, δύο χρονών

Αξιολόγηση:

ΕΝΑ κλάμα, το βρίσκω λογικό, θα πεθάνει από το κλάμα, μικρούλι …

Αφηγηματική γραμμή

ΠΡΑΞΗ ΕΠΙΠΛΟΚΗΣ: τον είχε πιάσει ένα κλάμα

ΔΙΑΔΟΧΗ ΓΕΓΟΝΟΤΩΝ: μου ‘ρθε να του πω, άρχισα και του ‘βαζα

Επίλυση: σταμάτησε τους λυγμούς αλλά…

 

γ)

Προσανατολισμός: πρώτη πρόταση

Αξιολόγηση:

όλοι, χαρούμενος, τρελός είσαι, στίξη

Αφηγηματική γραμμή

ΠΡΑΞΗ ΕΠΙΠΛΟΚΗΣ: Ξαφνικά ακούγεται

ΔΙΑΔΟΧΗ ΓΕΓΟΝΟΤΩΝ: Όλοι τρέχουν

Επίλυση: Δοξάζω το Θεό (ατάκα)

 

Στο λογοτεχνικό κείμενο (α) και στο ανέκδοτο (γ) τα συστατικά στοιχεία ακολουθούν την τυπική δομή της αφήγησης, ενώ στην προφορική αφήγηση (β) ο προσανατολισμός και η αφήγηση είναι διάχυτα σε όλη την ιστορία. Η αξιολόγηση είναι έμμεση στο (α), άμεση και έμμεση στο (β) και υπονοείται στο (γ), όπου σημαντικότερη είναι η περίεργη συμπεριφορά του ήρωα που επιλύεται με την τελική ατάκα. Τέλος, όλοι οι συνομιλητές και όχι μόνο ο αφηγητής στο (β) συμμετέχουν στην προώθηση της αφηγηματικής γραμμής και της αξιολόγησης.

 

Άσκηση 4

Εντοπίστε την αφηγηματική φωνή και την εστίαση στα παραπάνω κείμενα. Συγκρίνετε τώρα με τα παρακάτω λογοτεχνικά κείμενα:
 
δ) Παλιά υπήρχαν τρία μέρη στον κόσμο· η Κυψέλη, η Ελλάδα και ο πλανήτης Γη. Τώρα βγαίνουν και λένε ότι ο κόσμος είναι ένας, όμως λένε ψέματα κι αυτό φαίνεται στα μάτια τους. Αυτοί τα έχουν μπερδέψει ενώ υπήρχαν τρία μέρη και το σπουδαιότερο πράγμα στον κόσμο ήταν να είσαι η ωραιότερη στην Κυψέλη όπως συνέβαινε με την Έρση. Αν ήσουνα η ωραιότερη στην Ελλάδα, κινδύνευες να σε κάνουν μις Υφήλιο και να σε παντρέψουν μ' ένα χοντρό με πολλά λεφτά από τον πλανήτη Γη. Ήταν πιο δύσκολο να είσαι η ωραιότερη στην Κυψέλη γιατί εκεί σε έβλεπαν κάθε μέρα στο δρόμο, δεν σε ψήφιζαν βαμμένη, με μουσική από πίσω, ούτε σε γνώριζαν από τα περιοδικά, σε είχαν αγαπήσει χωρίς φωτογένεια. Σε έβλεπαν γελαστή, βιαστική, τσακωμένη με τη μάνα σου, ιδρωμένη, σκονισμένη. Ήταν πολύ πιο δύσκολο να είσαι η ωραιότερη στην Κυψέλη γιατί υπήρχε μια μόνιμη επιτροπή που ψήφιζε όλο το χρόνο εκτός από το βράδυ της Ανάστασης που κάτι τους έπιανε και τις έβγαζαν όλες πρώτες, κάτι πάθαινε η επιτροπή και ενθουσιαζόταν με αποτέλεσμα να νομίζουν όλοι ότι έχουν φωτογένεια και μάλιστα να αισθάνονται ότι εκπέμπουν λάμψεις. Έτσι, το βράδυ της Ανάστασης η Έρση ήταν λίγο στενοχωρημένη, αλλά μετά της περνούσε γιατί είχε μαγειρίτσα και δεν σκεφτόταν πια την επιτροπή που ξεχνούσε να κάνει τη δουλειά της καθώς τις φίλαγε όλες σταυρωτά μέσα στα πυροτεχνήματα.
 
ε) Μετά βίας είχε καταδεχτεί ο Τέλης να σηκώσει κεφάλι απ’ την εφημερίδα, πώς από δω; Απάντησή του δεν περίμενε. Δύσκολα είχε κρύψει και η Θάλεια την ενόχλησή της, να σου βάλω να φας; Ακόμη και η Σοφία, βιαστικά, ψυχρά τον φίλησε στο μάγουλο, μας θυμήθηκες! Γεμιστά έχω, να σου βάλω; Αυτός που είχε αφήσει σύξυλη τη Φανή κι έχασε πάλι το μπανάκι της στη Σαλαμίνα, θα δουλέψω, της είχε πει, και χωρίς να την κοιτάξει είχε φύγει. Ήρθα για τη Ρόζα. Εκεί που την έχεις αφήσει, εκεί σαπίζει. Και είχε σκεφτεί ότι με τη Ρόζα στ’ ανοιχτά του κόλπου, χωρίς φεγγάρι, με τη Ρόζα γδαρμένη, πρασινισμένη από το νερό, θα μπορούσε να βουλιάξει ήσυχα με μια πέτρα στον λαιμό, στ’ ανοιχτά του κόλπου, χωρίς φεγγάρι, με τη Ρόζα που την είχε αφήσει να σαπίζει στο λιμανάκι.
Απάντηση

Απάντηση

Κείμενο

Αφηγηματική φωνή

Εστίαση

α

ομοδιηγητική, πρωτοπρόσωπη

εσωτερική

β

ομοδιηγητική, πρωτοπρόσωπη

εσωτερική

γ

ετεροδιηγητική

μηδενική

δ

ετεροδιηγητική

μηδενική (παντογνώστης αφηγητής)

ε

ετεροδιηγητική

εσωτερική

(από τη σκοπιά του ήρωα στον οποίο απευθύνονται οι άλλοι)

 

Κάποια βασικά στοιχεία για τις αφηγήσεις είναι τα ακόλουθα. Στο (ζ) απουσιάζει εκτεταμένος προσανατολισμός, προφανώς επειδή οι συνομιλήτριες γνωρίζουν τους ήρωες. Στο (η) υπάρχει μόνο προσανατολισμός και πράξη επιπλοκής, χωρίς διαδοχή, επίλυση ή αξιολόγηση. Στο (θ) η αξιολόγηση είναι έμμεση. Στο (ι), που αποτελεί ιστορία ενός παιδιού προσχολικής ηλικίας, η πράξη επιπλοκής δεν είναι σαφής.

 

Άσκηση 5

Ποια χαρακτηριστικά της αφήγησης εντοπίζετε στα ακόλουθα κείμενα και ποια απουσιάζουν; Πώς αποκλίνουν από μια τυπική αφήγηση;
 
ζ) <Σ> βασικά:: για τις γιορτές πήγε κατέβηκε στη Νίκη (.) να τη δει (.)
<Δ> μ:: (.) αυτή τι κάνει;
<Σ> καΛΑ είναι μια χαρά (.) στη σχολή καλά:: (.) με τον Τάκη καλά:: (.)
<Δ> να σ’ πω (.) Γέρακα προχθές ΠΩΣ βρεθήκατε;
<Σ> πήγαμε γιατί τσακώθηκε η Νίκη με το::ν Τάκη (.) και:: πήγαμε να του κάνουμ’ έκπληξη (.)
<Δ> εκεί μένει;
<Σ> εκεί μένει και δεν ξέραμε και πού να πάμε (.)
<Δ> [ρε::
<Σ> [κατεβήκαμε σε μια πλαΤΕΙα @@@@@
<Δ> [ρε δεν έχω πάει πολλές φορές Γέρακα αλλά θυμάμαι ότι είναι ψιλοερημικά εκεί πέρα και ότι δεν έχει::
<Σ> ερημικά ‘ντάξει έχει μια πλατεία (.) είχαν στήσει και χριστουγεννιάτικο δέντρο και αγγελάκια για:: Χριστούγεννα:: [δυο τρεις καφετέριες
<Δ> [πήγατε σπίτι του;
<Σ> όχι ρε τρελή είσαι; ΤΙ σπίτι του; τίποτα (.) τον πήρε τηλέφωνο και του ‘πε έλα στην πλατεία ήρθε πλατεία (.)
<Δ> [α::
<Σ> [εμείς περιμέναμε απέναντι (.) σε μια καφετέρια της λέμε πρόσεξε καλά (.) άμα δεν [τα ξαναφτιάξετε (.)
<Δ> [((γέλια))
<Σ> δεν θα ‘ρθετε (.) και τελικά:: ‘ντάξει (.) τα βρήκανε ήρθανε και οι δυο μαζί (.)
<Δ> καλά (.)
<Σ> ωραία ήταν (.) πλάκα είχε
 
η) Συναπάντημα
Μια μέρα, λοιπόν, εκεί που κάποιος πήγαινε στη δουλειά του, συνάντησε στο δρόμο κάποιον άλλον, που είχε αγοράσει ένα καρβέλι πολωνέζικο ψωμί και γύριζε στο σπίτι του.
Αυτή είναι όλη κι όλη η ιστορία.
Δανιήλ Χαρμς 2008, Περιστατικά. Μετ. Ρ. Παππά
 
θ) Μες στο σπιτάκι μου…
Μες στο σπιτάκι μου ήταν μια φορά
της ξεγνοιασιάς το μύρο.
Κι εγώ ήμουν το τραγούδι με φτερά
που ξεπετιόταν γύρω.
 
Μα λίγο λίγο πίκρανε ο σκοπός
στα παιδικά μου χείλη
και σάμπως ένας χρόνος αγριωπός
να ‘χε άξαφνα ανατείλει
 
Λυγίστη του πατέρα μου η βουλή
στα θαλασσιά του μάτια
κι έκλεισαν σα να βάρυναν πολύ.
Μες στ’ άφωνα δωμάτια,
 
περήφανη η μητέρα μου κι ορθή
στα πλουμιστά σαντάλια,
λες άφησε η ψυχή της να παρθή
στοχαστική σαν ντάλια.
 
Και τα παιδιά της πίκρας το γραφτό
να ζουν και να σωπάνε
και φύλλα από ‘να ανώφελο φυτό
σκορπίστηκαν και πάνε.
Μαρία Πολυδούρη 1928. Οι τρίλλιες που σβήνουν
 
 
ι) Κάποτε σε ένα δάσος με πολλά δέντρα ζούσε ένα σκιουράκι που δεν είχε φίλους. Όμως μια μέρα πήγε στην Ιταλία και απόχτησε. Από τότε παίζανε πάντα χαρωπά.