Ποια
φαντάζεστε ότι είναι η σχέση μεταξύ γεωγραφικών και κοινωνικών διαλέκτων;
Διακρίνονται αυστηρά; Δικαιολογήστε την απάντησή σας.
Εφόσον και οι δύο αφορούν τη γλωσσική
ποικιλότητα με βάση τους χρήστες, συνδέονται στενά. Η μεγάλη μετακίνηση
πληθυσμών στα αστικά κέντρα και στην Ελλάδα, μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο
κυρίως, είχε ως αποτέλεσμα τη σταδιακή ισοπέδωση των έντονων γεωγραφικών
διαφορών και την παράλληλη μετατόπιση του ενδιαφέροντος στις κοινωνιολέκτους.
Ωστόσο, πρέπει να παρατηρήσουμε ότι κάποια χαρακτηριστικά γεωγραφικών διαλέκτων
σταδιακά μπορεί να αποκτήσουν κοινωνική σημασία (ειδικά σε αστικό περιβάλλον).
Συνήθως μάλιστα συνδέονται με τα ασθενέστερα κοινωνικοοικονομικά στρώματα και
ευνοούν τον στιγματισμό των ομιλητών/τριών τους ως αμόρφωτων. Δηλαδή, στοιχεία
που είναι γνωστά ως δείκτες γεωγραφικής καταγωγής, καταλήγουν ως δείκτες
κοινωνικής τάξης. Άρα, η διάκριση μεταξύ γεωγραφικών και κοινωνικών γλωσσικών
ποικιλιών είναι μάλλον σχετική παρά απόλυτη.
Στα
ελληνικά, σε πολλές γεωγραφικές διαλέκτους υπάρχει, ουρανικοποίηση
των ήχων /l/ και /n/ μπροστά από το φωνήεν /i/ (δηλ.
λέξεις όπως λίγο, νίκη κλπ.
προφέρονται ως /ljiγo/ και /njiki/ αντί για /liγo/ και /niki/ όπως
απαιτεί η νόρμα). Αυτό το φαινόμενο είναι, π.χ., πολύ εκτεταμένο στη Πάτρα.
Θεωρείτε ότι όλοι οι άνθρωποι (ασχέτως κοινωνικο-οικονομικής
τάξης, μόρφωσης, ιδεολογίας, κλπ.) χρησιμοποιούν εξίσου αυτήν την προφορά;
Παρότι μια ακριβής απάντηση θα πρέπει
να είναι αποτέλεσμα εμπειρικής έρευνας, η πιο πιθανή απάντηση είναι όχι. Η
έκθεση στην πρότυπη καθομιλούμενη γλώσσα μέσω της εκπαίδευσης και τα ΜΜΕ είναι
παράγοντες που δεν επιτρέπουν μια τέτοια γενίκευση. Είναι πολύ πιθανό ότι
περισσότεροι άνθρωποι που κατάγονται από την Πάτρα και ζουν εκεί χρησιμοποιούν
αυτούς τους (μη πρότυπους) τύπους αντί αλλού – μεταξύ άλλων ως δείκτες
εντοπιότητας και αλληλεγγύης με τους συντοπίτες τους. Όμως, το πιθανότερο είναι
ότι οι μορφωμένοι/ες Πατρινοί/ές γνωρίζουν εξίσου
καλά τους πρότυπους τύπους και τους χρησιμοποιούν όταν θεωρούν ότι το απαιτεί η
περίσταση (π.χ. σε πιο επίσημο ύφος). Προσέξτε επίσης ότι το ίδιο φαινόμενο σε
ένα αστικό περιβάλλον όπως της Αθήνας ή της Θεσσαλονίκης –παρότι συνδέεται με
κάποιες γεωγραφικές περιοχές– αποκτά τελικά κοινωνική σημασία (βλ.
κοινωνιόλεκτος) και ενδέχεται να στιγματίζει τους/τις ομιλητές/τριες. Από την άλλη μεριά δεν πρέπει να αποκλείεται και η
συνειδητή χρήση διαλεκτικών τύπων για λόγους ταυτότητας.
Σκεφτείτε ένα
παράδειγμα γλωσσικής ποικιλίας που σχετίζεται με μια επαγγελματική ομάδα και
περιγράψετε τα ιδιαίτερα γλωσσικά χαρακτηριστικά της (φωνητικά, λεξιλογικά,
μορφολογικά, συντακτικά);
Συχνά μια επαγγελματική ομάδα αναπτύσσει μια ιδιαίτερη
γλωσσική ποικιλία. Μπορούμε να εξετάσουμε ως παράδειγμα τον χώρο της αθλητικής
δημοσιογραφίας – κυρίως την προφορική περιγραφή αθλητικών αγώνων. Σε επίπεδο
φωνητικής –εκτός του ασυνήθιστα γρήγορου ρυθμού ομιλίας– έχουμε και μεγάλες
ιδιαιτερότητες στον επιτονισμό (ειδικά σε κρίσιμα σημεία του αγώνα).
Λεξιλογικά, οι ιδιαιτερότητες αφορούν κυρίως την αθλητική ορολογία (π.χ. τέρμα/γκολ, καλάθι, ημίχρονο/τάιμ-άουτ, οφσάιντ,
πέναλτι κλπ.). Μορφολογικά, παρατηρούμε
πολλές άκλιτες λέξεις, εφόσον πολλοί
όροι είναι ξένα (αναφομοίωτα) δάνεια, π.χ. πέναλτι).
Συντακτικά, κάνει εντύπωση ο ελλειπτικός λόγος (π.χ. Πάσα στον Χ). Όλα τα παραπάνω σχετίζονται στενά με το ίδιο το
αντικείμενο και τις ιδιαίτερες ανάγκες της αθλητικής δημοσιογραφίας.