Ο όρος ευγένεια μπορεί να έχει διαφορετική σημασία σε κάθε κοινωνία αλλά μπορεί επίσης να σημαίνει κάτι διαφορετικό για τον καθένα μας.

Έτσι, το να βοηθήσουμε έναν ηλικιωμένο να περάσει τον δρόμο, το να μιλήσουμε στην καθηγήτριά μας στον πληθυντικό, το να πούμε καλημέρα και να χαμογελάσουμε στη γειτόνισσα αποτελούν συμπεριφορές που στην κοινωνία που ζούμε συνήθως χαρακτηρίζονται ως ευγενικές.

Αντίθετα, αν συνηθίζουμε να μιλάμε απότομα και υβριστικά και να απευθυνόμαστε στον ενικό σε ανθρώπους μεγαλύτερους σε ηλικία, τότε συχνά χαρακτηριζόμαστε ως αγενείς. Παραδείγματα αγενούς συμπεριφοράς αποτελούν επίσης και τα ακόλουθα: να σπρώχνουμε τους μπροστινούς μας σε μια σειρά για να περάσουμε πρώτοι, να διακόπτουμε συνεχώς τους συμμαθητές μας ή τους γονείς μας όταν μας μιλούν και να αγνοούμε αυτά που μας λένε.

Είναι γεγονός ότι ο καθένας από εμάς μπορεί να δώσει και από ένα διαφορετικό παράδειγμα ευγενικής και αγενούς συμπεριφοράς. Η ευγένεια αποτελεί μια πολυδιάστατη της οποίας η σημασία μπορεί να διαφοροποιείται από άνθρωπο σε άνθρωπο και από κοινωνία σε κοινωνία.

Με μια πρώτη ματιά πολλοί από εμάς ίσως να χαρακτήριζαν τη δεύτερη πρόταση ως πιο ευγενική συγκριτικά με την πρώτη. Αυτό συμβαίνει διότι στην πρόταση αυτή χρησιμοποιούνται όλα τα γλωσσικά μέσα τα οποία συνδέονται με την ευγένεια:

• πληθυντικός ευγενείας (σας ευχαριστώ, αν μπορείτε και εσείς),
• προσεγμένο λεξιλόγιο,
• απουσία προσφωνήσεων με χρήση του ρε (βλ. πρώτη πρόταση),
• απόρριψη μιας πρόσκλησης με ήπιο τρόπο καθώς κατατίθεται ευχαρίστηση για την πρόσκληση (σας ευχαριστώ πολύ για την πρόσκληση), δικαιολογία για την άρνηση που ακολουθεί (ειλικρινά νιώθω πολύ κουρασμένη), αλλά και σεβασμός στις επιθυμίες του συνομιλητή (αν μπορείτε και εσείς).

Αν βέβαια σκεφτούμε λίγο πιο προσεκτικά, καταλαβαίνουμε πως για να επιλέξουμε μια από τις δύο προτάσεις και για να χαρακτηρίσουμε κάποια ως πιο κατάλληλη ή πιο ευγενική, θα πρέπει να γνωρίζουμε την περίσταση της επικοινωνίας, δηλαδή το πλαίσιο στο οποίο η πρόταση αυτή θα χρησιμοποιηθεί.

Έτσι, στην περίπτωση που ο προϊστάμενός μας είχε την επιθυμία να πραγματοποιήσουμε μια επαγγελματική συνάντηση εκτός του χώρου εργασίας μας, η δεύτερη πρόταση θα ήταν η κατάλληλη και η πιο ευγενική για να απορρίψουμε την πρότασή του χωρίς να τον προσβάλλουμε και χωρίς να χαρακτηριστούμε αγενείς. Αγενείς θα χαρακτηριζόμασταν σίγουρα αν στην πρόταση του προϊσταμένου μας για ένα επαγγελματικό δείπνο του απαντούσαμε Τι λες ρε, βαριέμαι να έρχομαι σπίτι σου πάλι σήμερα. Άσε με να ξεκουραστώ και τα λέμε αύριο.

Αν ο κολλητός μας ζητούσε να πάμε σπίτι του το βράδυ για να παίξουμε στον υπολογιστή, θα φάνταζε αστεία μια απάντηση όπως Σας ευχαριστώ πολύ για την πρόσκληση αλλά ειλικρινά νιώθω πολύ κουρασμένη. Καλύτερα να τα πούμε αύριο, αν μπορείτε και εσείς. Μια τέτοια απάντηση θα προκαλούσε σίγουρα το γέλιο του φίλου μας, την απορία του ή ακόμη και την παρεξήγηση σε περίπτωση που εκλάμβανε μια τέτοια απάντηση ως ειρωνική. Αντίθετα, η πρώτη πρόταση θα ήταν η κατάλληλη για μια τέτοια περίπτωση, καθώς δείχνει την οικειότητα μεταξύ των δύο φίλων, την μεταξύ τους άνεση και ειλικρίνεια.

Επομένως, καταλαβαίνουμε πως καμία γλωσσική δομή αλλά και καμία συμπεριφορά δεν είναι από μόνη της ευγενική, αλλά αποκτά συγκεκριμένη σημασία στο πλαίσιο συγκεκριμένων κοινωνικών περιστάσεων.

α) Με την παραπάνω πρόταση προστάζουμε τον συνομιλητή μας να κάνει κάτι (να μας μαγειρέψει και να κλείσει και την πόρτα φεύγοντας). Η πρόταση αυτή είναι απειλητική για το πρόσωπο του συνομιλητή μας, καθώς παραβιάζει τη βασική του επιθυμία για αυτονομία και ανεξαρτησία. Δεν αφήνει, δηλαδή, τον συνομιλητή μας να επιλέξει ο ίδιος τι θα κάνει, αλλά τον αναγκάζει να συμμορφωθεί με την παραπάνω προσταγή.

β) Η ίδια πρόταση μπορεί να είναι λιγότερο απειλητική για τον συνομιλητή μας, αν γίνει χρήση κάποιας στρατηγικής ευγένειας η οποία θα μετρίαζε την απειλή που πραγματοποιείται. Έτσι, γλωσσικές επιλογές όπως η έμμεση χρήση της γλώσσας αλλά και η ένδειξη σεβασμού και η επιβράβευση του ατόμου στο οποίο απευθυνόμαστε θα μπορούσαν να μετατρέψουν την ίδια πρόταση σε λιγότερο απειλητική (και έτσι περισσότερο ευγενική). Με τον τρόπο αυτό, ο συνομιλητής μας θα ένιωθε περισσότερο προστατευμένος και αποδεκτός. Θα μπορούσαμε λοιπόν να πούμε Καλή μου, πείνασα! Όταν σηκωθείς για να ετοιμάσεις  φαγητό, μήπως μπορείς να μου κλείσεις την πόρτα;