Άσκηση 1

Βρείτε παραδείγματα προσωπικής δείξης όπου χρησιμοποιείται το πρώτο πληθυντικό στο κείμενο που μόλις διαβάσατε και συζητήστε εάν πρόκειται για περιπτώσεις αποκλειστικού ή συμπεριληπτικού εμείς.

Απάντηση

Ας πάρουμε την παρακάτω πρόταση του κειμένου ως παράδειγμα:

Όταν βλέπουμε για πρώτη φορά ένα άγνωστο αντικείμενο και ρωτάμε Τι είναι αυτό; χρησιμοποιούμε μια δεικτική έκφραση (αυτό) για να επισημάνουμε κάτι στο άμεσο περιβάλλον.

Εδώ όλα τα υπογραμμισμένα ρήματα σε πρώτο πληθυντικό πρόσωπο ερμηνεύονται ως περιπτώσεις συμπεριληπτικού εμείς (δηλ. δεν αποκλείουν τους/τις ακροατές/τριες). Μάλιστα, η χρήση πρώτου πληθυντικού εδώ είναι γενικευτική και ισοδυναμεί με γενικευτικό τρίτο ενικό (π.χ. όταν βλέπει κανείς…). Αυτό το καταλαβαίνουμε από τα μη γλωσσικά συμφραζόμενα –από το θέμα της συζήτησης– που εδώ είναι ένα γλωσσικό φαινόμενο που αφορά τη χρήση όλων.

 

 

 
 

Άσκηση 2

Ποια από τα παρακάτω παραδείγματα περιέχουν τοπικά δεικτικά; Είναι σε όλα ξεκάθαρη η απάντηση; Δικαιολογήστε την άποψή σας.

α. Θα έρθεις στο πάρτι μου;

γ. Η Αθήνα απέχει περίπου 550 χλμ από τη Θεσσαλονίκη.

δ. Εδώ ο κόσμος χάνεται και αυτός το βιολί του.

Απάντηση

α. Το θα έρθεις είναι τοπικό δεικτικό. Ακούγοντάς το αντιλαμβανόμαστε ότι ο/η ακροατής/τρια δεν είναι ήδη στο χώρο που γίνεται το πάρτι (ο οποίος είναι κοντά στον χώρο του/της ομιλητή/τριας).

β. Δεν υπάρχουν τοπικά δεικτικά εδώ. Ο προσδιορισμός της απόστασης γίνεται με απόλυτο τρόπο, με τη χρήση μιας μονάδας μέτρησης (του χιλιομέτρου).

γ. Το εδώ σε αυτή την περίπτωση δεν είναι τοπικό δεικτικό. Αποτελεί μέρος της έκφρασης εδώ ο κόσμος χάνεται και δεν μπορεί να ερμηνευτεί ως αναφορά σε τόπο κοντά στον/ην ομιλητή/τρια.

 

 

 

 
 

Άσκηση 3

Ποια από τα παρακάτω παραδείγματα περιέχουν χρονικά δεικτικά; Δικαιολογήστε την άποψή σας.

α. Η Κάλλια γεννήθηκε στις 17 Μαΐου 2005.

β. Θα σε δω αργότερα.

δ. Το Πάσχα θα μείνω με τους δικούς μου.

Απάντηση

α. Το γεννήθηκε είναι δεικτικό και ερμηνεύεται με βάση το χρόνο του εκφωνήματος (ως παρελθοντικό). Αντίθετα, το 17 Μαΐου 2005 δεν είναι δεικτικό –είναι ένας απόλυτος χρονικός προσδιορισμός άσχετος με τον χρόνο του εκφωνήματος.

β. Και ο ρηματικός τύπος θα [σε] δω και το αργότερα είναι δεικτικά και αναφέρονται σε μελλοντικό χρόνο σε σχέση με το χρόνο του εκφωνήματος.

γ. Δεδομένου ότι το Πάσχα είναι κινητή εορτή, θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι χρονικό δεικτικό. Το θα μείνω είναι σαφώς δεικτικό που παραπέμπει σε μελλοντικό χρόνο.

 

 

 
 

Άσκηση 4

Η έκφραση Όπως είδαμε στο παραπάνω παράδειγμα είναι παράδειγμα κειμενικής δείξης; Εξηγήστε γιατί.

Απάντηση

Ναι. Διότι η λέξη παραπάνω προσανατολίζει τον/την ακροατή/τρια σε ένα σημείο του κειμένου που προηγείται σε σχέση με εκφώνημα. Δηλαδή, το παραπάνω ερμηνεύεται με βάση το χρόνο του εκφωνήματος και γίνεται αντιληπτό ότι το παράδειγμα ειπώθηκε ή γράφτηκε στο πρόσφατο παρελθόν.