Άσκηση 3

Να διαβάσετε το ακόλουθο απόσπασμα (από το «Το κουτσομπολιό σαν πολιτική αρετή» του Ο. Έκο, στην Έκφραση-Έκθεση για το Ενιαίο Λύκειο. Θεματικοί κύκλοι, ΟΕΒΔ 2001, σελ. 242-243) στην τάξη και να συζητήσετε τις διαφορετικές αξιολογήσεις που γίνονται στη γλωσσική συμπεριφορά αντρών και γυναικών με βάση όσα λέγονται σε αυτό:

 

 […] Ο άνθρωπος που δεν ενδιαφέρεται για όσα συμβαίνουν στους άλλους και δεν νιώθει την ανάγκη να τα κρίνει δημόσια, είναι άρρωστος. Μόνο που, εξαιτίας της εκπαίδευσης και της αιώνιας διαίρεσης των καθηκόντων μεταξύ των φύλων, στον άντρα ανατίθεται η διαχείριση των δημοσίων πραγμάτων, ενώ στη γυναίκα ανατίθεται η διαχείριση των ιδιωτικών πραγμάτων, δηλαδή της οικογένειας. Τα δημόσια πράγματα εκτείνονται σε αχτίνα πόλης, κράτους και συχνά του κόσμου ολόκληρου. Η οικογένεια έχει μια αχτίνα δράσης που ενδιαφέρει την πολυκατοικία, τη συνοικία, το χωριό. Ασκώντας τη διαχείριση των δημοσίων πραγμάτων (πολιτική και διοικητική μηχανή, ψυχρός και θερμός πόλεμος), ο άντρας ενδιαφέρεται συνέχεια γι’ αυτά που κάνουν οι άλλοι, τα διαδίδει και τα κρίνει. Όσο περισσότερο κάνει κάτι τέτοιο, τόσο περισσότερο θεωρείται κοινωνικά δραστήριος και θαρραλέος. Εάν βλέπει αλλά σιωπά, οι άλλοι τον θεωρούν ύποπτο για διαφθορά, μαφιόζο. Αυτό σημαίνει ότι σε δημόσιο επίπεδο το κουτσομπολιό είναι πολιτική αρετή. […]

Η καταπιεστική κατάσταση στην οποία βρέθηκε η γυναίκα επί χιλιετηρίδες, την ανάγκασε να ταυτίσει τη σφαίρα του ιδιωτικού με τη μοναδική σφαίρα του δημοσίου στην οποία μπορούσε να δράσει. Φυσικό είναι να κάνει κουτσομπολιό, για να υπακούσει στο ένστιχτο κριτικής και κοινωνικής γνώσης, στο μοναδικό χώρο που της ήταν ελεύθερος. Το κουτσομπολιό «σε στυλ κυρά Κατίνας» δεν είναι τίποτ’ άλλο από μια μορφή κριτικής των άλλων γυναικών που διαχειρίζονται στραβά τις ιδιωτικές υποθέσεις και -με τη σημασία που παίρνουνε τα προσωπικά σε κλίμακα συνοικίας ή χωριού- επιδρούν αρνητικά στη συμπεριφορά των άλλων […].

Απαντήση

Το απόσπασμα αυτό αναφέρεται στο πώς η ίδια συμπεριφορά αξιολογείται με διαφορετικό τρόπο όταν εκδηλώνεται στους άντρες και όταν εκδηλώνεται στις γυναίκες. Συγκεκριμένα, το ενδιαφέρον, η αναφορά και η αποτίμηση των πράξεων των άλλων ανθρώπων, όταν προέρχονται από άντρες στον δημόσιο λόγο, θεωρούνται πολιτική συζήτηση, ενώ όταν προέρχονται από γυναίκες στις ιδιωτικές τους συνομιλίες, εκλαμβάνονται ως κουτσομπολιό. Η διαφορά αυτή δεν έχει να κάνει με τη δραστηριότητα καθαυτή των αντρών και των γυναικών, αλλά με την κοινωνική ανισότητα μεταξύ τους, η οποία κωδικοποιείται εδώ μέσα από τους όρους (πολιτική συζήτηση, κουτσομπολιό) που χρησιμοποιούνται για να αναφερθούμε στη δραστηριότητα αυτή. Η άνιση δηλαδή σχέση των δύο φύλων και ο συνακόλουθος περιορισμός των γυναικών στον ιδιωτικό χώρο για πολλούς αιώνες κωδικοποιείται γλωσσικά στις αρνητικά φορτισμένες εκφράσεις που χρησιμοποιούμε για να αναφερθούμε σε αυτές και τις δραστηριότητές τους (το «κατώτερο» και «λιγότερο σημαντικό» κουτσομπολιό). Αντίθετα, θετικά φορτισμένοι όροι (πολιτική συζήτηση) περιγράφουν τη συμπεριφορά των αντρών στον –αξιολογούμενο ως «σημαντικότερο»- δημόσιο χώρο.

Βλέπουμε λοιπόν πώς μέσα από τη γλώσσα αναπαράγονται και ενισχύονται κοινωνικές διακρίσεις οι οποίες εκλαμβάνονται ως «δεδομένες» και «φυσικές» στην κοινωνική μας πραγματικότητα.