Σε καιρό πολέμου

Το Προξενείο έκαμνε γωνία σε δυο δρόμους. Ένας μεσότοιχος χώριζε τη στενόμακρη αυλή του από το Μητροπολιτικό Μέγαρο, που υψώνουνταν στο βάθος του κήπου με μια μεγαλόπρεπη μαρμαρένια σκάλα. Πίσω από το Προξενείο χτίζουνταν τότε μια εκκλησία, που προορίζουνταν για Μητρόπολη, μα που ήταν ακόμα γιαπί. Μια πορτίτσα στο μεσότοιχο του κήπου, διευκόλυνε το κρυφό πήγαινε κι έλα γενικώς των Ελλήνων, και ειδικώς των Μακεδονομάχων, από το Μητροπολιτικό Μέγαρο, στο Προξενείο. Εμπρός στη μακρόστενη αυλή του Προξενείου στάθηκε το αμάξι. Κατέβηκε ο Χαλίλμπεης με τον Άγρα και τον Αποστόλη, κι ένας καβάσης Αλβανός, με χρυσομάνικο γιαταγάνι στο πλευρό, τους έμπασε στην αυλή. Χαιρέτησε βαθιά τον Χαλίλμπεη σα γνωστό του, αλλά τον Άγρα, με τα χωριάτικα τούρκικα ρούχα, τον στραβοκοίταξε και δίστασε να τον αφήσει να περάσει. Χρειάστηκε να του πει ο Χαλίλμπεης —«Δικός μου άνθρωπος είναι», για να τους ανεβάσει και τους τρεις, από μιαν εξωτερική σκάλα, στο πρώτο πάτωμα όπου ήταν το Προξενείο. Ένας κύριος με πολιτικά βγήκε στην είσοδο από μια φωτισμένη κάμαρα, κοίταξε τον Άγρα με ξαφνιασμένα μάτια και χαιρέτησε τον Χαλίλμπεη. Λίγα λόγια αντάλλαξαν, με πολλές υποκλίσεις και ευγένειες, λόγια όμως που δεν άκουσε ο Αποστόλης, γιατί τον κρατούσε ο καβάσης στην πόρτα. Ο μπέης διαμαρτυρήθηκε πως δε θέλει να ανέβει στο πάνω πάτωμα, στου κυρίου Γενικού Προξένου, όπου τον καλούσε ο κύριος με τα πολιτικά, πως δεν είχε καιρό, πως θα ξαναέλθει πάλι αύριο. Και με καινούριες χειραψίες και φιλοφρονήσεις, συνοδεμένος από τον κύριο, βγήκε έξω και μπήκε στο αμάξι του.
Τρεχάτος ξανανέβηκε ο κύριος με τα πολιτικά, έκλεισε την πόρτα και, τρέχοντας στον Άγρα, τον αγκάλιασε και του είπε με κομμένη τη φωνή:
—Με τουρκικά ρούχα ήλθες! Είχες γνώση! Εσύ που δεν ξέρεις μια λέξη τούρκικη! Αμ αν σου απέτεινε κανείς το λόγο, τι θα ’κανες;
—Μα αν ήταν όλα αυτά να τα συλλογιζόμαστε, αγαπητέ μου Θεόδωρε, αποκρίθηκε, δε θ’ άξιζε και να ζούμε […]

Πηνελόπη Δέλτα, Στα μυστικά του βάλτου, εκδ. Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 1999, σ. 35.

Ο δεκανέας Δραγούμης στάθηκε, σε στάση προσοχής, εμπρός στη Μητρόπολη Θεσσαλονίκης. Είχε τρεις μέρες να κοιμηθεί —και να φάει άλλες τόσες! Πώς μπορείς να κοιμηθείς και να φας τέτοιες ώρες; Ήταν 27 του Οχτώβρη του 1912. Πριν λίγες ώρες είχε μπει, με τους πρώτους Έλληνες στρατιώτες, στην ελεύθερη Θεσσαλονίκη!…
Ο Δραγούμης μπήκε στον Άγιο Μηνά, που ήταν στα 1912 η Μητρόπολη της Θεσσαλονίκης, έχοντας μπροστά του ένα σαστισμένο καντηλανάφτη που του έδειχνε το δρόμο. Ανέβηκαν από μια υγρή σκάλα που μύριζε λιβάνι και μούχλα. Ο καντηλανάφτης τράβηξε ένα μάνταλο:
«Από δω, δεκανέα».
Ο Δραγούμης έκανε ένα βήμα μπροστά και βρέθηκε στην κορφή του Αγίου Μηνά. Κοίταξε τον μεθυσμένο κόσμο κάτω —τους μιναρέδες που ξεχώριζαν στο βάθος. Ύστερα άρχισε να δένει, ήσυχα, στον ιστό την ελληνική σημαία, απ’ τις δυο της άκρες.
Το πλήθος που είχε ζώσει τον Άγιο Μηνά απ’ όλες τις μεριές ούρλιαξε βλέποντας το μπλε πανί να ανεμίζει στην κορφή της Μητρόπολης. Κανένας δεν ήξερε τον βρόμικο δεκανέα που είχε δεχτεί αυτή την υψηλή εντολή, αλλά εκείνη την ώρα δεν είχε σημασία — ήξερε μονάχα τι σήμαινε εκείνο το γαλάζιο ύφασμα που κυμάτιζε τώρα στην ίδια πόλη όπου είχε γεννηθεί πριν 32 χρόνια ο Κεμάλ. Αν και βέβαια, στα 1912, κανένας, ακόμα, δεν είχε ακούσει για τον Κεμάλ.
Ο Εξαδάκτυλος κοίταξε γελαστά τον δεκανέα με τη βρόμικη χλαίνη που στεκόταν σαν ξεχασμένο άγαλμα, πλάι στον ιστό του Αγίου Μηνά.
«Πώς νιώθεις, Δραγούμη;»
Ο δεκανέας κοίταζε αμίλητος γύρω του — τον Λευκό Πύργο που αναδυόταν μέσα απ’ τη χειμωνιάτικη πάχνη στο βάθος, την πύλη του Γαλέριου αριστερά, τον Άγιο Δημήτρη που ήταν ακόμα τζαμί και που θα καιγόταν στην πυρκαγιά του 1917.
«Σα να ήπια μισό βαρέλι κρασί» είπε.

Φρέντυ Γερμανού, «Η εκτέλεση»