Γραπτές πηγές

1. Ελληνική κοινωνία και οικονομία στην πρώτη δεκαετία του 20ού αιώνα

Ελληνική κοινωνία και οικονομία στην πρώτη δεκαετία του 20ού αιώνα

«Στις αρχές του 20^ού αι. στην περιοχή της Θεσσαλίας υπήρχαν 600 περίπου μεγάλες ιδιοκτησίες, συνολικής εκτάσεως 6.000.000 στρεμμάτων, κάλυπταν δηλαδή το 50,5% της συνολικής εκτάσεως των δύο θεσσαλικών νομών (Λάρισας και Τρικάλων). […] Τα κτήματα αυτά δεν τα καλλιεργούσαν οι ίδιοι οι ιδιοκτήτες, τους αλλά τα παραχωρούσαν σε ενοικιαστές-καλλιεργητές […]. Οι κολλήγοι, ή "μερτικάρηδες", όπως λέγονταν οι μισθωτές, κατοικούσαν συνήθως μέσα στο κτήμα στα λεγόμενα "τσιφλικοχώρια" που το 1907 ανέρχονταν σε 335, δηλαδή το 50,2% των αγροτικών οικισμών της Θεσσαλίας. Οι κολλήγοι εργάζονταν κάτω από την επίβλεψη των επιστατών, που αντικαθιστούσαν τους συνήθως απόντες ιδιοκτήτες και είχαν αποκτήσει νοοτροπία δουλοπάροικων.»

2. Σιωπηλές φωνές. Μαρτυρίες Θεσσαλών για τον 20^ό αιώνα

Σιωπηλές φωνές. Μαρτυρίες Θεσσαλών για τον 20^ό αιώνα

Μαρτυρία του A. Οικονόμου, γεννημένου το 1900, από το χωριό Ρίζωμα Τρικάλων:

«Στο χωριό μας το Ρίζωμα ήταν αφέντης ο Μουσούρος. Αυτός, όπως όλοι οι τσιφλικάδες δηλαδή, μας έδινε τα χωράφια να τα δουλεύουμε και του δίναμε το ένα τρίτο από τον καρπό. Δικά μας χωράφια δεν είχαμε. Το σπίτι άπου μέναμε ήταν δικό του. Τι σπίτι δηλαδή, χάλια. Κοιμόμασταν δέκα νομάτοι* σε μια κάμαρα. Χάμω στρώναμε ψάθες. […] Τρώγαμε σταυροπόδι στην τάβλα**. Για φωτισμό ανάβαμε δαδιά, κοντά είχαμε και γκαζοκάντηλα. Το αφεντικό δεν έμενε εδώ. Είχε τους χαβαλέδες*** να κάνουν κουμάντο.»

* άτομα ** χαμηλό τραπέζι *** επιστάτες

3. Το υπόμνημα της Πανθεσσαλικής Επιτροπής Αγώνα

Το υπόμνημα της Πανθεσσαλικής Επιτροπής Αγώνα

Το υπόμνημα της Πανθεσσαλικής Επιτροπής Αγώνα

Το Φεβρουάριο του 1910 τα μέλη της Πανθεσσαλικής Επιτροπής Αγώνα υπέβαλαν υπόμνημα στο βασιλιά Γεώργιο Α΄, επιδιώκοντας την παρέμβασή του:

«… Δεν είμεθα κύριοι της Γης, ην καλλιεργούμεν, ούτε της καλύβης, ένθα διαμένομεν, ούτε της εκκλησίας, ένθα λατρεύομεν τον Θεόν, ούτε του κοιμητηρίου των νεκρών ημών και ούτε μας επιτρέπουσιν ελεύθερον ιδιοκτησίαν. Εάν δε τις έχη και ιδίαν τοιαύτην, λαμβάνουσι γεώμορον και εξ αυτής, όπως και κατά τον Μεσαίωνα. Μας εξώνουσιν, όταν θέλωσι και με τα κινητά πράγματα ημών και με τα μέλη της οικογενείας, περιφερόμεθα από χωρίου εις χωρίον, ώσπερ Αθίγγανοι. Ο Γεωργικός πληθυσμός ελαττούται, η δε Γεωργία ολοταχώς οπισθοδρομεί. Η Τοκογλυφία ακμάζει και η ελονοσία μας θερίζει. Και όμως ευρισκόμεθα πλησίον των συνόρων. Είμεθα οι Ακρίται. Όταν όμως η αγροτική τάξις είναι ευχαριστημένη εκ της θέσεώς της, τότε το καθεστώς είναι περισσότερον εξησφαλισμένον. Καλλίτερος δε βασιλεύς είναι εκείνος, όστις καθιστά την ύπαιθρον γόνιμον χωράν. Εν Δανία η Δουλοπαροικία κατηργήθη από του 1788 έτους και στήλη ελευθερίας υπενθυμίζει το γεγονός τούτο. Διατί να μη στήθη και εν Ελλάδι;»

4. Το αγροτικό ζήτημα

Το αγροτικό ζήτημα

«Αμέσως μόλις έγιναν γνωστά τα γεγονότα σε Κιλελέρ και Λάρισα, το Εργατικό Κέντρο Βόλου συγκρότησε συλλαλητήριο στο Βόλο, των εργατικών σωματείων και συντεχνιών, σε ένδειξη συμπαράστασης προς τους αγρότες και διαμαρτυρίας προς την κυβέρνηση για "την δολοφονίαν των γεωργών αγωνιζομένων υπέρ της ελευθερίας". […] Συλλαλητήρια διαμαρτυρίας για τους νεκρούς αγρότες έγιναν και σε άλλα χωριά ενώ έρανοι διενεργούνταν υπέρ των οικογενειών των θυμάτων. Την ίδια περίοδο, σε ορισμένες περιοχές, οι αγρότες έκαψαν "κονάκια" των τσιφλικούχων, κατέστρεψαν τηλεγραφικές γραμμές και προέβησαν σε άλλες φθορές. Παράλληλα, κυκλοφορούσαν φήμες ότι ένοπλοι αγρότες ετοιμάζονταν να εισέλθουν στη Λάρισα με επικεφαλής το βουλευτή Καρδίτσας Γ. Καραϊσκάκη (εγγονό του ήρωα του '21) ή ότι διέπρατταν βιαιοπραγίες εναντίον των επιστατών και απειλούσαν ότι θα πυρπολήσουν τα υποστατικά.

Λόγω των συνεχιζόμενων αθρόων συλλήψεων στην ύπαιθρο, όπου οι χωροφύλακες συνελάμβαναν κρυμμένους χωρικούς σε σπίτια, στάβλους, αχυρώνες και όπου αλλού, οι ηγέτες του αγροτικού κινήματος είχαν επιδοθεί σε μια προσπάθεια κατευνασμού των πνευμάτων ώστε να μη δίνονται περαιτέρω αφορμές για συλλήψεις.

Για τις ταραχές στην Καρδίτσα, στο Κιλελέρ, στο Τσουλάρ και στη Λάρισα απαγγέλθηκαν κατηγορίες. Πολλά άτομα συνελήφθησαν και προφυλακίστηκαν. Αρκετοί αγρότες μετά από πολύμηνη φυλάκιση αθωώθηκαν με βουλεύματα.»

Οπτικό υλικό

1. Κιλελέρ, 1910
2. Το Μνημείο στο Κιλελέρ

Ακουστικό υλικό

1. Ο Αντύπας

Οπτικοακουστικό υλικό

1. Τα τσιφλίκια της Θεσσαλίας
2. Οι θεσσαλοί αγρότες ξεσηκώνονται
3. 6 Μαρτίου 1910. Κιλελέρ