Το πρώτο ελληνικό σύνταγμα
Λογοτεχνία
▲▲
Τα στερνά του Μίχαλου
(απόσπασμα)
Ο Λουκάς ο Πύρρος ιστόρησε στον Μίχαλο τα γεγονότα της 3ης Σεπτεμβρίου 1843, όπως τα είδε με τα μάτια του. Κι όπως τα έκρινε με το λογικό, το πρακτικό μυαλό του.
[…]
Το στασιαστικό κίνημα… Όλος ο κόσμος ήξερε πως πρόκειται να γίνει. Κι όπως όλος ο κόσμος, το ήξερε κι η κυβέρνηση. Μα οι πληροφορίες της ήσαν λειψές. Νόμιζε πως μόνον ο Μακρυγιάννης με τα παλικάρια του θα ενεργούσε, οπόταν η καταστολή ήταν εύκολη. Δεν ήξερε πως είχε μυηθεί κι ο στρατός της Πρωτεύουσας.
Ο στρατός της Πρωτεύουσας. Δηλαδή από ένα τάγμα πεζικού, ιππικού και πυροβολικού. Οι στρατιώτες –παιδιά του λαού– ήσαν πιστοί στον βασιλιά κι ούτε είχαν καμιά διάθεση να χύσουν το αίμα τους για τη νεφελώδη κι ακατανόητη ιδέα του Συντάγματος. Σαν πειθαρχικοί όμως στρατιώτες, ήσαν υποχρεωμένοι να εκτελέσουν τις διαταγές των πεντέξι αξιωματικών τους, που ήσαν μυημένοι στη συνωμοσία.
Από κακή οργάνωση, οι συνωμότες έκαναν λάθος ολέθριο. Ο Μακρυγιάννης δεν ειδοποιείται ότι το κίνημα αναβλήθηκε για 24 ώρες, στο σπίτι του, τη νύχτα της 1ης προς 2α Σεπτεμβρίου. Η κυβέρνηση το πληροφορείται και στέλνει εναντίον του απόσπασμα χωροφυλακής. Από μια μεριά, ήταν αργά, επειδή οι ένοπλοι του Μακρυγιάννη είχαν σκορπίσει πριν φτάσουν οι χωροφύλακες. Από την άλλη όμως, το επεισόδιο θα ’πρεπε να ξυπνήσει την κυβέρνηση. Μα οι ανεύθυνοι υπουργοί κι ο αδρανής διανοητικώς βασιλιάς δεν πολυανησύχησαν. Κι ούτε πήραν κανένα μέτρο.
Το άλλο βράδυ –2 προς 3 Σεπτεμβρίου– ο Μακρυγιάννης ξανασυγκεντρώνει τα παλικάρια του κι αρχίζει –σύμφωνα με το σχέδιο– τους πυροβολισμούς. Αμέσως καταφθάνει έφιππος χωροφυλακή και δυο τάγματα από Μανιάτες, υπό τον Σταύρο Γρίβα, και περικυκλώνουν το σπίτι του. Απόδειξη πως η κυβέρνηση είχε αρκετές πιστές –μη μυημένες στο κίνημα– δυνάμεις. Αλλά δεν είχε πρωτοβουλία, νεύρα, αποφασιστικότητα ν’ αντιδράσει…
Ο Σταύρος Γρίβας κατορθώνει να πιάσει μερικούς από τους στασιαστές. Οι αποδέλοιποι το ‘σκασαν. Απόμεινε μέσα στο σπίτι μόνον ο Μακρυγιάννης με εφτά πιστούς. Μόλις ξημέρωνε, ο Γρίβας θα τον έπιανε κι αυτόν, να τον περάσει από το έκτακτο στρατοδικείο, που είχε καταρτισθεί βιαστικά, μες στη νύχτα.
Έτσι, ο Μακρυγιάννης έκανε το στασιαστικό του χρέος, δίχως μεγάλη επιτυχία. Τώρα, έπρεπε κι οι άλλοι αρχηγοί του κινήματος να κινηθούν. Αλλά ο Μεταξάς, ο Λόντος κι ο Μοθωνίτης προτίμησαν να κρυφτούν, αφήνοντας τον Καλλέργη να βγάλει τα μάτια του.
Ο Καλλέργης –αξιωματικός «αστάθμητος και τολμητίας», κατά την κρίση του Ν. Δραγούμη– είχε αναλάβει την αρχηγία της στρατιωτικής πλευράς του κινήματος. Το ιππικό, που το διοικούσε ο ίδιος, ήταν –φυσικά– εξασφαλισμένο. Ο διοικητής του πεζικού Σκαρβέλης είχε μυηθεί από το Μακρυγιάννη. Ο διοικητής του πυροβολικού ταγματάρχης Σχινάς είχε μυηθεί κι αυτός. Μα κρατούσε στάση εφεκτική.
Μόλις άκουσε ο Καλλέργης τους πυροβολισμούς της ομάδας Μακρυγιάννη, πήρε σβάρνα τους δρόμους της Αθήνας, για να εξασφαλίσει τάχα την τάξη. Στην πραγματικότητα, έψαχνε να βρει τον Μεταξά, τον Λόντο και τον Μοθωνίτη, να πάρει τις στερνές οδηγίες. Μα οι τρεις γενναίοι αρχηγοί ήσαν ανεύρετοι. Μην ξέροντας τι να κάνει ο Καλλέργης, πήγε στο στρατώνα του πεζικού, όπου βρήκε το τάγμα έτοιμο να κινηθεί. Οι στρατιώτες περίμεναν όρθιοι, μες στη νύχτα, με το όπλο παρά πόδα. Ούτε μπορούσαν να φανταστούν για τι είδους «υπηρεσία» τους προόριζαν.
Ο Καλλέργης έκανε μερικές βόλτες μπροστά στο συντεταγμένο τάγμα, μη μπορώντας να πάρει απόφαση. Δεν ήξερε τι να κάνει. Στο τέλος, χωρίς να πολυσυλλογιστεί, είπε στους φαντάρους μερικά ασυνάρτητα λόγια, τράβηξε το σπαθί του και φώναξε:
—Ζήτω το σύνταγμα!
—Ζήτω το σύνταγμα! φώναξαν κι οι φαντάροι, γιατί έτσι έκριναν πως έπρεπε να κάνουν.
—Εμπρός, μαρς! πρόσταξε ο Καλλέργης.
Το τάγμα ξεκίνησε. Κατέβηκε την οδόν Αιόλου, ανέβηκε την οδόν Ερμού και κατασκήνωσε μπροστά στ’ ανάκτορα. Σκοτάδι πίσσα κι ερημιά απόλυτη. Πώς μπορεί να γίνει «λαϊκή» επανάσταση δίχως την παρουσία ούτ’ ενός πολίτη; Έπρεπε να εξαναγκασθεί οπωσδήποτε ο «λαός» να κάνει μια οποιαδήποτε εμφάνιση, για να σωθούν τα προσχήματα. Διατάζει λοιπόν ο Καλλέργης, μερικούς στρατιώτες να τριγυρίσουν τους δρόμους της Αθήνας. Κι όποιον διαβάτη αργοπορεμένο συναντήσουν, να τον αναγκάσουν, έστω και με σπαθιές, να πάει στο παλάτι. Επειδή όμως δεν ήταν σίγουρος πως το μέτρο αυτό θα είχε ικανοποιητικήν απόδοση, διέταξε ν’ ανοίξουν τις φυλακές και να φέρουν, με το στανιό, τους φυλακισμένους. Έτσι μαζεύτηκε κάμποσος κόσμος. Ιδίως κατάδικοι των φυλακών, αρκετοί αλήτες της αγοράς και ελάχιστοι πολίτες. Όλοι αυτοί ήρθαν με το στανιό. Προστέθηκαν στους στρατιώτες, που κατά διαταγήν είχαν έρθει κι αυτοί. Και διατάχτηκαν από τον Καλλέργη να φωνάζουν: «Σύνταγμα! Σύνταγμα!»
Ο Όθων ξύπνησε από τη φασαρία και βγήκε στο παράθυρο.
—Τι συμβαίνει; ρώτησε τον Καλλέργη.
—Ο λαός και ο στρατός –αποκρίνεται αυτός με θράσος– επανεστάτησαν και ζητούν σύνταγμα!
—Ας διαλυθούν, είπε ο βασιλιάς. Και θέλω μεριμνήσει διά τα αιτήματά των.
Βλέποντας όμως τον Καλλέργη ασάλευτο κι εχθρικό, αποφάσισε να επιβληθεί ο ίδιος. Με φωνή δυνατή, διατάζει τους στρατιώτες να γυρίσουν στον στρατώνα. Μα ο Καλλέργης, με θαυμαστή παρουσία πνεύματος, την ώρα που μιλούσε ο βασιλιάς, άρχισε να φωνάζει «Προσοχή!» και να δίνει διάφορα παραγγέλματα, σε τρόπο να σκεπάσει τη φωνή του Όθωνα. Και το κατάφερε. Οι στρατιώτες δεν άκουσαν τη βασιλική διαταγή. Εξάλλου δεν ήξεραν τι να κάνουν: τον βασιλιά να υπακούσουν, ή τους αξιωματικούς τους; Κι ύστερα, τα μεγάλα αυτά παιδιά, που έτρεχε στις φλέβες τους το ανυπόταχτο κι επαναστατικό αίμα της ελληνικής φυλής, άρχισαν να διασκεδάζουν με την παράξενη ιστορία. Και ξελαρυγγίζονταν γυρεύοντας σύνταγμα, δίχως να έχουν ιδέα περί τίνος πρόκειται. Αρκεί να γίνεται φασαρία…
Ο βασιλιάς, μετά την αποτυχία της προσωπικής επιβολής του, τραβήχτηκε απ’ το παράθυρο. Δεν είχε πια τίποτα να κάνει. Και περίμενε, υπομονετικά, την εξέλιξη των γεγονότων. Στο αναμεταξύ, οι πολιορκημένοι στο σπίτι του Μακρυγιάννη έμαθαν τα γεγονότα στο παλάτι και πήραν κουράγιο. Έπεσαν μερικές ντουφεκιές, με αποτέλεσμα να σκοτωθεί ένας ενωμοτάρχης. Όταν όμως οι πολιορκητές έμαθαν κι αυτοί πως ο στρατός στασίασε, έχασαν το ηθικό τους και διαλύθηκαν. Έτσι, ο βασιλιάς έμεινε δίχως καμιάν υλική δύναμη να καταπνίξει τη στάση μιας ντουζίνας τολμηρών αξιωματικών. Ο λαός της Αθήνας, ανοργάνωτος και ακαθοδήγητος, δεν είχε ιδέα τι συνέβαινε. Αλλά και να είχε, δεν ήταν σε θέση ν’ αντιδράσει.
Ξημέρωσε ο Θεός τη μέρα. Στους στρατιώτες και τους αλήτες που ξελαρυγγίζονταν ζητώντας σύνταγμα, προστέθηκε το πλήθος των κομματικών δούλων. Ήρθαν κι άλλοι πολλοί αργόσχολοι, να κάνουν χάζι. Ήρθε κι η στρατιωτική μουσική, να διασκεδάζει τους επαναστάτες! Η υπόθεση γινόταν αρκετά ευτράπελη σ’ εκδήλωση, παρά την τραγικότητα της ουσίας της.
Από τη στιγμή που ο βασιλιάς δεν είχε τα μέσα να επιβάλει την τάξη, οι στασιαστές είχαν τη δυνατότητα να επιβάλουν τη θέλησή τους στο βασιλιά. Πριν καλοξημερώσει, συνήλθε το Συμβούλιο Επικρατείας, που το αποτελούσαν κοτζαμπάσηδες και πολέμαρχοι του Αγώνα. Οι περισσότεροι ήσαν μυημένοι στη στάση. Οι άλλοι ακολούθησαν άβουλα το ρεύμα που –εξάλλου– υπηρετούσε τα ταξικά κι ατομικά τους συμφέροντα.
Χωρίς πολλές συζητήσεις, οι Σύμβουλοι Επικρατείας πήραν την κατάσταση στα χέρια τους. Δηλαδή, έστειλαν επιτροπή στον Όθωνα κι απαίτησαν: πρώτα, να δεχτεί τα αιτήματα των στασιαστών. Κι ύστερα, να διορίσει πρωθυπουργό τον αρχηγό της στάσης Μεταξά. Ο Όθων υπέκυψε δίχως αντίρρηση…
Βιβλιογραφικά
Μ. Καραγάτσης, Τα στερνά του Μίχαλου, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Αθήνα 1996, σ. 203 & 205-209.
Δείτε επίσης:
Μεταδεδομένα
< Καραγάτσης > < Κοινωνικές ταραχές > < Βασιλιάς > < Στρατός >▲▲
Το μεγάλο μας τσίρκο
(απόσπασμα)
(Οι πρέσβεις που παρακολουθούσαν πάλι τον διάλογο των πανό μεταξύ παλατιού και επανάστασης ξαναρχίζουν τη δουλειά τους.)
ΑΓΓΛΟΣ: Να έχουν σύνταγμα ή να μην έχουν;
ΓΑΛΛΟΣ: Να έχουν σύνταγμα ή να μην έχουν;
ΡΩΣΟΣ: Να έχουν σύνταγμα ή να μην έχουν;
ΑΥΣΤΡΙΑΚΟΣ: Να έχουν σύνταγμα ή να μην έχουν;
ΑΓΓΛΟΣ: Αφού δεν είχαν γιατί να έχουν;
ΓΑΛΛΟΣ: Αφού δεν είχαν γιατί να έχουν;
ΡΩΣΟΣ: Αφού δεν είχαν γιατί να έχουν;
ΑΥΣΤΡΙΑΚΟΣ: Αφού δεν είχαν γιατί να έχουν;
ΑΓΓΛΟΣ: Θα τους παρέσυραν αυτοί που έχουν!
ΓΑΛΛΟΣ: Δεν είναι ίδιοι μ’ αυτούς που έχουν!
ΡΩΣΟΣ: Ξέρω και άλλους που δεν το έχουν!
ΑΥΣΤΡΙΑΚΟΣ: Να αρκεσθούν εις αυτά που έχουν!
ΑΓΓΛΟΣ: Τι θα το κάνουν άμα το έχουν;…
ΓΑΛΛΟΣ: Τι θα το κάνουν άμα το έχουν;…
ΡΩΣΟΣ: Τι θα το κάνουν άμα το έχουν;…
ΑΥΣΤΡΙΑΚΟΣ: Τι θα το κάνουν άμα το έχουν;…
ΑΓΓΛΟΣ: Δεν είναι κι ώριμοι για να το έχουν!
ΓΑΛΛΟΣ: Είναι ανώριμοι για να το έχουν!
ΡΩΣΟΣ: Για το καλό τους ας μην το έχουν!
ΑΥΣΤΡΙΑΚΟΣ: Δεν επιτρέπεται να το έχουν.
ΑΓΓΛΟΣ: Αποφασίζομε να μην το έχουν;
ΟΙ ΑΛΛΟΙ: Να μην το έχουν!
ΑΓΓΛΟΣ: (τραγούδι) Αγγλίαααα
ΓΑΛΛΟΣ: (τραγούδι) Γαλλίαααα
ΡΩΣΟΣ: (τραγούδι) Ρωσίαααα
ΑΥΣΤΡΙΑΚΟΣ: (τραγούδι) Αυστρίαααα
ΑΓΓΛΟΣ: (τραγούδι) Κοσμοκρατορία
ΓΑΛΛΟΣ: (τραγούδι) Κεφαλαιοκρατία
ΡΩΣΟΣ: (τραγούδι) Τσαροκρατία
ΑΥΣΤΡΙΑΚΟΣ: (τραγούδι) Ιερά Συμμαχία
ΟΛΟΙ: (χορός και τραγούδι)
Είμαστε τέσσερις δυνάμεις
με συμφέροντα κοινά
με κοινή διπλωματία
με κοινή αστυνομία
τραλαλά – τραλαλά – τραλαλά!
ΚΑΝΟΝΙΑ
(Οι πρέσβεις τρομάζουν, στρέφουν προς τη σύναξη του λαού. Νέο πλακάτ που γράφει: «ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΟΙ ΤΟΥ ΕΘΝΟΥΣ ΣΤΟ ΠΑΛΑΤΙ».)
ΣΑΛΠΙΣΜΑ
(Οι πρέσβεις στρέφουν τώρα προς το παλάτι απ’ όπου βγαίνει αυλικός με πανό που δηλώνει: «Ο ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΔΙΑΤΑΣΣΕΙ ΔΕΝ ΔΙΑΤΑΣΣΕΤΑΙ».)
ΚΑΝΟΝΙΑ
(Και νέο πανό από τον ΛΑΟ: «ΟΡΓΗ ΛΑΟΥ ΟΡΓΗ ΘΕΟΥ»… και τραγούδι.)
Γη παιδεμένη
με σίδερο και με φωτιά
για κοίτα ποιον σου φέρανε,
καημένη,
να σ’ αφεντεύει από ψηλά,
τα κρίματά σου είναι πολλά
γη που το σίδερο
παιδέψαν κι η φωτιά.
Καίει το φυτίλι
ξεθηκαρώνουν τα σπαθιά
κάνουν βουλή συνταχτική και γράφουν
το θέλημά τους στα χαρτιά
κι η κοσμοθάλασσα πλατιά
κάνουν βουλή
ξεθηκαρώνουν τα σπαθιά!
(Οι πρέσβεις κάπως ανήσυχοι συγκεντρώνονται και ξαναρχίζουν.)
ΑΓΓΛΟΣ: Κι αν επιμένουν να το έχουν;
ΓΑΛΛΟΣ: Διότι ως φαίνεται θα το έχουν!
ΡΩΣΟΣ: Εκεί που φτάσανε θα το έχουν!
ΑΥΣΤΡΙΑΚΟΣ: Πώς θα δεχτούμε αν το έχουν;
ΑΓΓΛΟΣ: Βλέπετε τρόπο να μην το έχουν;
ΓΑΛΛΟΣ: Εάν το έχουν χωρίς να το έχουν;
ΡΩΣΟΣ: Τι εννοείτε έχουν-δεν έχουν!
ΑΥΣΤΡΙΑΚΟΣ: Εάν νομίζουν ότι το έχουν και εις την ουσίαν δεν το έχουν;
ΑΓΓΛΟΣ: Εάν πιστέψουν ότι το έχουν είν’ εύκολο να μην το έχουν!
ΓΑΛΛΟΣ: Αυτοί θα χαίρουν που το έχουν, εμείς θα ξέρουμε πως δεν το έχουν.
ΡΩΣΟΣ: Έτσι θα έχουν χωρίς να έχουν και δε θα έχουν ενώ θα έχουν.
ΑΥΣΤΡΙΑΚΟΣ: Αποφασίζομε να έχουν;
ΑΓΓΛΟΣ: Αν εμποδίσουμε να έχουν, υπάρχει κίνδυνος να έχουν.
ΓΑΛΛΟΣ: Ο μόνος τρόπος να μην έχουν, είναι ν’ αφήσομε να έχουν.
ΡΩΣΟΣ: Παράδειγμα όσα δεν έχουν! Είναι όσα αφήσαμε να έχουν!
ΚΑΝΟΝΙΑ
(Στρέφουν προς τον λαό όπου νέο πανό υψώνεται πάνω απ’ όλα: «Ο ΛΑΟΣ ΝΙΚΑ».)
(Οι πρέσβεις ξαναρχίζουν με φούρια.)
ΑΓΓΛΟΣ: Αφού θ’ αφήσομε να έχουν, ας δούμε τώρα ποιοι θα το έχουν.
ΓΑΛΛΟΣ: Θέλει και ρώτημα; Εμείς!
ΡΩΣΟΣ: Δεν είμαστε αρκετά ικανοί εμείς;
ΑΥΣΤΡΙΑΚΟΣ: Για όλα είμαστε ικανοί εμείς!
ΑΓΓΛΟΣ: Τότε ας το μοιραστούμε εμείς κι εμείς!
ΓΑΛΛΟΣ: Γι’ αυτό ας μείνουμε εμείς κι εμείς!
ΡΩΣΟΣ: Αχ, Θεέ μου, είμαστε τρέλα όλοι εμείς!
ΑΥΣΤΡΙΑΚΟΣ: Τι Ιερά Συμμαχία είμαστε εμείς!
ΑΓΓΛΟΣ: Αυτοί θα έχουν τα γραφτά, όλα τ’ άλλα εμείς.
ΓΑΛΛΟΣ: Όποια πέτρα σηκώσεις από κάτω εμείς!
ΡΩΣΟΣ: Θα φαγωθούν όταν το κρίνουμε αναγκαίο εμείς.
ΑΥΣΤΡΙΑΚΟΣ: Χωρίς εντούτοις να φαινόμαστε εμείς!
ΑΓΓΛΟΣ: Αυτοί θα είναι οι χορευτές, η ορχήστρα εμείς!
ΓΑΛΛΟΣ: Αυτοί θα είναι οι μεθυσμένοι, το κρασί εμείς!
ΡΩΣΟΣ: Αυτοί θα λεν ιδέες, την αλήθεια εμείς!
ΑΥΣΤΡΙΑΚΟΣ: Αυτοί θα είναι τα όνειρα, τα κρεβάτια εμείς!
ΑΓΓΛΟΣ: (τραγούδι) Διπλωματίααααα
ΓΑΛΛΟΣ: (τραγούδι) Μηχανορραφίααα
ΡΩΣΟΣ: (τραγούδι) Ραδιουργίααα
ΑΥΣΤΡΙΑΚΟΣ: (τραγούδι) Πανουργίααααα
Βιβλιογραφικά
Ιάκωβος Καμπανέλλης, «Το μεγάλο μας τσίρκο», Θέατρο, τ. Η΄, Κέδρος, Αθήνα 2010, σ. 81-84.
Δείτε επίσης:
Μεταδεδομένα
< Καμπανέλλης > < Θέατρο > < Σάτιρα > < Μεγάλες Δυνάμεις >Ιστορία
Γραπτές πηγές
- Το ελληνικό κράτος 1833-1871
- Σύγχρονη Ελληνική πολιτική ιστορία
- Σύγχρονη Ελληνική πολιτική ιστορία
- Εφ. Αθηνά (8.9.1843)
- Επισκόπηση της Νεοελληνικής Ιστορίας
- Το ελληνικό κράτος 1833-1871
- Περίοδος Συνταγματικής Μοναρχίας
- Απόλυτη Μοναρχία πολιτεία, 1833-1843
Οπτικό υλικό
- Η Νύχτα της 3ης Σεπτεμβρίου 1843
- Λαϊκή λιθογραφία για την Επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου
- Λαϊκή λιθογραφία για την Επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου
- Το λάβαρο των επαναστατών της 3ης Σεπτεμβρίου
- Έκτακτη έκδοση της εφημερίδας Αιών
- Η 3η Σεπτεμβρίου 1843
- Εφημερίς της Κυβερνήσεως του Βασιλείου της Ελλάδος
- Οι πρώτες εκλογές στην Αθήνα του 1844
- Η 3η Σεπτεμβρίου 1843 ή Η ανακήρυξις του Συντάγματος
