Μεταφόρτωση ως PDF Εκτύπωση <>

Oρισμένοι μελετητές αναγνωρίζουν στην παμφυλιακή διάλεκτο σημαντικά ισόγλωσσα με την αρκαδική και την κυπριακή, τα οποία τους επιτρέπουν να τη συνεξετάζουν στην ίδια ομάδα διαλέκτων που αποκαλείται στη διεθνή βιβλιογραφία αχαϊκή. Eδώ η παμφυλιακή εξετάζεται αυτόνομα, χωρίς βεβαίως να παραγνωρίζονται τα κοινά σημεία με την αρκαδοκυπριακή (πρβ. Duhoux 1983, 25· Bile, Brixhe & Hodot 1984, 171· Brixhe et al. 1985, 265).

H Παμφυλία, ένα πεταλοειδές τμήμα της ασιατικής ηπείρου, βορειοδυτικά της Kύπρου, φαίνεται ότι δέχθηκε, πέρα από αχαϊκά φύλα, και αποίκους από άλλες ελληνόφωνες περιοχές, Δωριείς και Aιολείς. Λόγω της γεωγραφικής της απομόνωσης, η διάλεκτος της περιοχής διατήρησε ένα χαρακτήρα αρκετά αρχαϊκό και ιδιότυπο κατά τους σύγχρονους μελετητές, ίσως και κατά τους αρχαίους. Eίναι αναγνωρίσιμα στη διάλεκτο αυτή ορισμένα στοιχεία που οφείλονται στην επίδραση του προελληνικού υποστρώματος.

H πελοποννησιακή καταγωγή μεγάλου, φαίνεται, μέρους των αποίκων της Παμφυλίας, αλλά και η σχετική γεωγραφική εγγύτητα με την Kύπρο, με την οποία οι σχέσεις (οικονομικές, πολιτιστικές) ήταν κατά περιόδους στενές, εξηγούν τα κοινά γλωσσικά στοιχεία ήδη από την αρχαιότητα.

Aκόμα και κατά την ελληνιστική εποχή, η σχετική απομόνωση της Παμφυλίας βοηθά στην επιβίωση της διαλέκτου (αλλά και του επιχωρίου αλφαβήτου εν μέρει) για μεγαλύτερο διάστημα συγκριτικά με άλλες περιοχές, αν κρίνουμε από τον μικρό αριθμό επιγραφών στην κοινή μέχρι το τέλος περίπου της 1ης χιλιετίας π.X.

Είναι πάρα πολύ δύσκολο να προσδιορίσουμε τη θέση της ελληνικής διαλέκτου που μιλιόταν στην Παμφυλία. Η πιο σημαντική πόλη, η Ἄσπενδος, ήταν σύμφωνα με την παράδοση αποικία του Άργους· η Σίδη (από όπου κατέχουμε επίσης σύντομες επιγραφές και επιγραφές πάνω σε νομίσματα στην τοπική γλώσσα) είχε ιδρυθεί από Αιολείς της Κύμης. Η απομόνωση της διαλέκτου συνέβη ακόμη πριν από την εμφάνιση του άρθρου· η Παμφυλιακή είναι η μόνη διάλεκτος, εάν εξαιρέσουμε τη Μυκηναϊκή και τη γλώσσα της ποίησης, που δεν το χρησιμοποιεί. Αποκλίνει από την κάθε μία ομάδα διαλέκτων στο ένα ή στο άλλο παλιό διακριτικό χαρακτηριστικό· έτσι από την Αττικοϊωνική και την Αρκαδοκυπριακή με τη διατήρηση του -τι και με το φίκατι "είκοσι", από την Αρκαδοκυπριακή επίσης με τις μέσες καταλήξεις -ται, -νται (η τελευταία έγινε -δαι με την παμφυλιακή τροπή του ντ σε δ), από όλες τις διαλεκτικές ομάδες εκτός της δυτικής Ελληνικής με το ἱαρός, από τη δυτική Ελληνικής, τη Θεσσαλική και τη Βοιωτική με τον φωνηεντισμό ο του ρήματος "θέλω", από τη δυτική Ελληνική με την -ῆFος (που έγινε -ῖFυς) στα ονόματα σε -εύς, από όλες (εκτός της Αττικής) με τους τύπους του ρήματος εἰμί (3. πρόσωπο πληθ. προστ. ὄδυ από ὄντον για το ὄντων· μετ. θηλ. ὦσα). Είναι δυνατό λοιπόν ευθύς εξαρχής να πήρε μια ανεξάρτητη θέση, καθώς είναι συνδεδεμένη με την κάθε μία μεγάλη ομάδα με ορισμένα γνωρίσματα ή αποχωρισμένη με άλλα (όπως κι αυτές οι ομάδες μεταξύ τους).

Είναι ολοφάνερο ότι η Παμφυλιακή δέχτηκε δευτερεύουσες επιδράσεις από διάφορες πλευρές· Αιολικό είναι το 3. πληθ. πρόσωπο της προστακτικής με την κατάληξη -δυαπό -ντον (στη μέση φωνή -σδυ για το -σθον), ακόμη οι δοτικές πληθ. σε -εσσι, -οισι, -αισι και πιθανόν ακόμη η πρόθεση περτί από *πρετί(λεσβ. πρες). Τούτο υπενθυμίζει πολύ το αιολικό γλωσσικό υλικό που έχει διασκορπιστεί στη δυτικοελληνική περιοχή. -Περισσότερες ασυνήθιστες ομοιομορφίες οδηγούν στην Κρήτη· έτσι Ἀπέλλων Πύτιος, ἰ(ν)ς, (από ἐνς), τρ για το θρ(λ.χ. ἀτρώποισι = τοῖς ἀνθρώποις) κι ακόμη ίσως οι δοτικές σε -οισι, -αισι (λεσβ., εντούτοις και σε μερικές πόλεις της Κρήτης ο παλιότερος μαρτυρημένος τύπος αυτής της πτώσης). Επαυτού θα μπορούσε κανείς να σκεφθεί την Κρήτη σαν ενδιάμεσο σταθμό ή μάλλον να υποθέσει μια νεώτερη μετανάστευση Κρητών στην Παμφυλία.

Μια σειρά δευτερεουσών φωνητικών εξελίξεων που έχει η διάλεκτος κοινές με την Κυπριακή, εν μέρει και με την Αρκαδική, πρέπει να αναχθούν πιθανότατα σε γειτονικές επιδράσεις, έτσι μεταξύ άλλων η κώφωση του ο σε ληκτικές συλλαβές σε υ (= u), η τροπή του -ᾱο σε -αυ, του εν σε ιν, η έκπτωση του ν πριν από σύμφωνα και στο τέλος της λέξη. Η Παμφυλιακή έχει υποστεί σε ορισμένα σημεία τις επιδράσεις και των επιχώριων γλωσσών της Μ. Ασίας. Από αυτές λ.χ. προέρχεται η ευκαιριακή έκπτωση του αρκτικού α: Θανάδωρυς (αντί -ος) κοντά στο Ἀθαναδώρα.