Η Πύλη για την ελληνική γλώσσα

ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΚΡΙΑΡΑΣ (1906-2014): Ψήφισμα του ΚΕΓ

΄Εφυγε το βράδυ της Παρασκευής 22 Αυγούστου, πλήρης ημερών σε ηλικία 108 ετών, ο διαπρεπής Έλληνας φιλόλογος Εμμανουήλ Κριαράς από ανακοπή καρδιάς.

Ο Εμμανουήλ Κριαράς, με κρητική καταγωγή, γεννήθηκε στις 28 Νοεμβρίου του 1906 στον Πειραιά. Τα πρώτα παιδικά του χρόνια τα έζησε στον Αδάμαντα της Μήλου και τα νεανικά του, από το 1914, στα Χανιά, όπου και ολοκλήρωσε τα μαθήματα της μέσης εκπαίδευσης το 1924. Φοίτησε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών (1924 - 1929). Διδάκτορας της ίδιας σχολής ανακηρύχτηκε με το έργο Μελετήματα περί τας πηγάς του Ερωτοκρίτου, 1938. Από το 1930-1950 υπηρέτησε ως συνεργάτης και διευθυντής στο Μεσαιωνικό Αρχείο της Ακαδημίας Αθηνών.
Παράλληλα με την εργασία του στο Μεσαιωνικό Αρχείο συνέχισε τις σπουδές του: το 1930, με υποτροφία της Ακαδημίας Αθηνών, μετέβη στο Μόναχο, με συγκεκριμένο σκοπό να εργαστεί στο Γραφείο Σύνταξης του Theasurus Linguae Latinae. Μετεκπαιδεύτηκε στο Παρίσι το 1938-1939 (στη βυζαντινολογία), και το 1945-1958 (στη συγκριτική γραμματολογία) –τη δεύτερη φορά επιβαίνων του θρυλικού πλοίου του αγγλικού στόλου Mataroa, που έφερε ως υποτρόφους της γαλλικής κυβέρνησης το άνθος της νεοελληνικής διανόησης (μεταξύ άλλων, τους: Κ. Αξελό, Κ. Καστοριάδη, Έλλη Αλεξίου, Μιμίκα Κρανάκη, Νίκο Σβορώνο).

Η πρώτη φάση της ζωής του, αφιερωμένη αποκλειστικά στην έρευνα, λήγει το 1950 όταν εκλέγεται τακτικός καθηγητής της Μεσαιωνικής Ελληνικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, όπου και δίδαξε έως το 1968, οπότε απολύθηκε από τη χούντα. Η φάση αυτή συνδυάζει έντονη διδακτική δραστηριότητα (προπάντων με τα περίφημα σεμινάριά του και με τον κύκλο μελετητών «Ευστάθιος»), και ακόμη εντονότερη προεργασία για τη σύνταξη του έργου της ζωής του, του Λεξικού της Μεσαιωνικής Ελληνικής Δημώδους Γραμματείας 1100-1669.
Η απόλυση από τη χούντα λειτούργησε ως καταλύτης για τον μαχητή Κριαρά. Απερίσπαστος από πανεπιστημιακά καθήκοντα, συνέταξε με το εκπαιδευμένο επιτελείο του και δημοσίευσε 14 τόμους του Μεσαιωνικού Λεξικού, ως το 1997, οπότε παρέδωσε τη σκυτάλη στο Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας. (Σήμερα έχουν εκδοθεί από το ΚΕΓ άλλοι 5 τόμοι και δίτομη Επιτομή των πρώτων 14, που είναι διαθέσιμοι εντύπως και διαδικτυακά και αξιοποιούνται από το «Ψηφιακό Σχολείο» του Υπουργείου Παιδείας.)

Από τη Μεταπολίτευση και δώθε, ο Κριαράς στρατεύτηκε στην υπόθεση της στερέωσης της γλωσσικής μεταρρύθμισης του 1976 (Ράλλη-Καραμανλή): αφιέρωσε την ακατάβλητη εργατικότητά του στη συμμετοχή στην επιτροπή ανασυγκρότησης της γραμματικής της δημοτικής γλώσσας με βάση τη Νεοελληνική Γραμματική του Μ. Τριανταφυλλίδη, και στη συγγραφή πολυάριθμων άρθρων για τη «σωστή» χρήση της νεοελληνικής, η οποία έπρεπε τώρα να υποδεχτεί και να αφομοιώσει στο σύστημά της μαζικά δάνεια από την καθαρεύουσα την καλλιεργημένη στις επιστήμες, τη διοίκηση και τα νομικά. Συνέβαλε αποφασιστικά στη μεταγραφή των νομικών κωδίκων και του συντάγματος. Το 1982 εισηγήθηκε το είδος του μονοτονικού συστήματος γραφής, που υιοθετήθηκε από την πολιτεία.

Το ΚΕΓ έχει ψηφιοποιήσει τα «΄Απαντα Κριαρά» (70 αυτοτελείς τόμους και 1000 δημοσιεύματα), και τα έχει αναρτήσει στην “Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα” του ΚΕΓ (www.greek-language.gr ). Εκεί και οι μονογραφίες του για τον Σολωμό, τον Παλαμά, τον Ψυχάρη και πολλά, δυσεύρετα, παλαιότερα κείμενα της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Ο Κριαράς αναδείχτηκε και σε ακριβέστατο ιστορικό του δημοτικιστικού κινήματος, με ειδικές μονογραφίες και πάμπολλα άρθρα. Ο ίδιος εξέδωσε από το τεράστιο Αρχείο του μεγάλο μέρος της προσωπικής του αλληλογραφίας με Έλληνες και ξένους συνομιλητές του. Η πρόσβαση είναι ελεύθερη.
ΑΠΑΝΤΑ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΚΡΙΑΡΑ (ψηφιακό αρχείο).

Το Δ.Σ. του ΚΕΓ, στο οποίο ο Κριαράς εμπιστεύτηκε τη συνέχιση του Λεξικού του, θεωρεί τη σύνταξή του απόλυτη ερευνητική και εκδοτική προτεραιότητα. Με την ισχυρή βοήθεια που δέχεται από το Υπουργείο Παιδείας, (διαθέτει απεσπασμένους καθηγητές ειδικά μετεκπαιδευμένους στο Γραφείο του Λεξικού), και με την πάγια και αμέριστη στήριξη από το ΑΠΘ (εκδηλωμένη ήδη από τη δεκαετία του 1960), αναμένεται ότι δεν θα βραδύνει η ολοκλήρωση του έργου. Απομένουν άλλοι 6 τόμοι. Ήδη η ψηφιοποίησή τους και η προοπτική για τη χρήση του Λεξικού από όλη την ερευνητική κοινότητα χωρίς γεωγραφικά όρια, αλλά και από την εκπαίδευση, χαροποίησε ιδιαίτερα τον Κριαρά τους τελευταίους μήνες της ζωής του. Όπως τον συγκίνησε όταν προ μηνός το συντακτικό επιτελείο του Λεξικού με επικεφαλής τον διευθυντή του καθηγητή Γιάννη Καζάζη και τον Πρύτανη Γιάννη Μυλόπουλο τον επισκέφτηκε σπίτι του, για να του παραδώσει και τον 19ο τόμο, προτού σταλεί στο τυπογραφείο. Επόμενο ήταν οι βραβεύσεις και οι τιμητικές διακρίσεις για την πνευματική προσφορά του στην Ελλάδα και στο εξωτερικό να είναι πολλές και σημαντικές.

Η εξόδιος ακολουθία θα ψαλεί στη Θεσσαλονίκη, την Τρίτη 26 Αυγούστου στον Ιερό Ναό της του Θεού Σοφίας 12.00. Η σορός του θα βρίσκεται εκεί από τις 11 π.μ., ενώ η ταφή του θα γίνει, σύμφωνα με επιθυμία του, στο Ακρωτήρι στην Κρήτη σε τάφο τιμητικά παραχωρημένο από τον Δήμο Χανίων.

Ο Πρόεδρος και τα μέλη του Δ. Σ. του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας, εκφράζοντας τη συγκίνησή τους για την εκδημία του επιφανούς Δασκάλου και ευεργέτη του ΚΕΓ, αποφάσισαν να κατατεθεί στεφάνι στη μνήμη του και να οργανωθεί εν καιρώ ειδική επιστημονική εκδήλωση αφιερωμένη στη μνήμη του.

Ο Πρόεδρος του Δ.Σ.
Καθηγητής Ι. Ν. Καζάζης