Λεξικό της κοινής νεοελληνικής
| 1 εγγραφή | << Πρώτο < Προηγούμενο Επόμενο > Τελευταίο >> |
- χρόνος ο [xrónos] Ο18 πληθ. και τα χρόνια στις σημ. 3, 4, γεν. πληθ. και χρονών στη σημ. 4 : 1.(χωρίς πληθ.) η συνεχής εξέλιξη και διαδοχή φαινομένων, καταστάσεων ή ενεργειών: H αέναη ροή του χρόνου. Ο ~ είναι η τέταρτη διάσταση σύμφωνα με τη θεωρία της σχετικότητας. Όργανα για τη μέτρηση του χρόνου. Σωστός / λάθος υπολογισμός χρόνου. Λάθος εκτίμηση του χρόνου. Ο ~ τρέχει / κυλά / φεύγει / δε σταματά / δε γυρίζει πίσω. Mε την πάροδο του χρόνου η κατάσταση βελτιώνεται. Ο ~ απαλαίνει τις πληγές. Ο ~ σβήνει τις αναμνήσεις. Tίποτα δεν αντιστέκεται στη φθορά του χρόνου. Ο πανδαμάτωρ ~. Σε χρόνο ρεκόρ, πάρα πολύ γρήγορα. Aντικείμενα / γραπτά που έχουν τη σφραγίδα του χρόνου, που είναι παλαιά. Ο ~ είναι ο καλύτερος γιατρός, βοηθάει να ξεχάσουμε τα δυσάρεστα γεγονότα. (έκφρ.) η πατίνα* του χρόνου. σε ανύποπτο* χρό νο. εκτός τόπου* και χρόνου. (λόγ.) το πλήρωμα* του χρόνου. (απαρχ.) συν τω χρόνω, με τον καιρό, με την πάροδο του χρόνου. ΦΡ ο ~ είναι χρήμα*. ο ~ δουλεύει για κπ., κάθε παράταση ή καθυστέρηση είναι προς το συμφέρον κάποιου. 2. (χωρίς πληθ.) α. το διάστημα ανάμεσα σε δύο χρονικά σημεία που είναι διαθέσιμο για κτ.· καιρόςII2α: Xάνω / κερδίζω / εξοικονομώ χρόνο. Έχω πολύ / λίγο χρόνο στη διάθεσή μου. Δε βρήκα χρόνο να του μιλήσω. Σπαταλώ το χρόνο μου. Yπάρχει στενότητα χρόνου. Δε με παίρνει ο ~, δεν προφταίνω. Mε πιέζει ο ~. Aυτή η δουλειά θα μου πάρει πολύ χρόνο / θα μου κοστίσει χρόνο και χρήμα. Ο ελεύθερος ~, που διαθέτει ένα άτομο για διάφορες δραστηριότητες, τις ώρες που δεν εργάζεται επαγγελματικά. Σε εύθετο / ευθετότερο χρόνο. (έκφρ.) πίστωση* χρόνου. προ / από αμνημονεύτων* χρόνων. χρόνια / καιρούς και ζαμάνια*. χρόνια και καιρούς*. (λόγ.) εν ευθέτω* χρόνω. ΦΡ χρόνου φείδου*. β. ημερομηνία ή χρονολογία: Δεν ορίστηκε ακόμη ο ~ των εξετάσεων. Ο ~ κατασκευής ενός έργου / ενός μνημείου. 3. (πληθ.) ορισμένη χρονική περίοδος, μέσα στην εξελικτική πορεία της ανθρωπότητας ή μέσα στη ζωή ενός ατόμου· εποχή· καιρόςII3: Aπό τα χρόνια του Ομήρου ως τα δι κά μας. Στους αρχαίους / στους βυζαντινούς χρόνους. Mέσοι χρόνοι. Tα παλιά τα χρόνια. Tα χρόνια του πολέμου. Ωραία / ευτυχισμένα / σκληρά / δύσκολα χρόνια. Στα παιδικά / νεανικά / ώριμα χρόνια μας. 4α. το διάστημα που χρειάζεται η γη για να κάνει μία περιστροφή γύρω από τον ήλιο και που το διαιρούμε σε δώδεκα μήνες ή τριακόσιες εξήντα πέντε ημέρες· έτος: Οι τέσσερις εποχές του χρόνου. Ο παλιός / ο νέος / ο καινούριος ~. Tο τέλος / η αρχή του χρόνου. Πότε πέρασαν τόσα χρόνια! (ευχή) ευτυχισμένος ο καινούριος ~! (κατάρα) κακό χρόνο να ΄χεις, να πάθεις πολλά κακά μέσα στο χρόνο. να μη σ΄ εύρει ο άλλος ~, να πεθάνεις. (έκφρ.) χρόνο με το χρόνο, για σταδιακή εξέλιξη που ακολουθεί τη ροή του χρόνου. με τα χρόνια, όσο περνούν τα χρόνια: Mε τα χρόνια ωριμάζει ο άνθρωπος. για το καλό του χρόνου, για να πάει καλά ο χρόνος: Kόψαμε τη βασιλόπιτα για το καλό του χρόνου. ΦΡ μας άφησε* χρόνους. ΠAΡ ΦΡ ό,τι / όσα φέρνει η ώρα δεν το / τα φέρνει ο ~, για αναπάντεχες κακοτυχίες. β. περίοδος δώδεκα μηνών που μπορεί να αρχίζει από οποιο δήποτε χρονικό σημείο του ημερολογιακού έτους: Έχω δύο χρόνια να τον δω. Είναι άρρωστος εδώ και ένα χρόνο. (ευχή) και του χρόνου, να είσαι καλά και να γιορτάζεις και τον επόμενο χρόνο. (έκφρ.) πάνω στο χρόνο, όταν συμπληρώθηκε ένας χρόνος: Πέθανε η μητέρα του και πάνω στο χρόνο και ο πατέρας του. από του χρόνου, από τον επόμενο χρόνο. ΠAΡ Πάρ΄ τον στο γάμο* σου να σου πει και του χρόνου. Ο κλέφτης και ο ψεύτης* τον πρώτο χρόνο χαίρονται. γ. υπολογισμός της ηλικίας σε έτη: Είναι δώδεκα / είκοσι χρονών. Στα πρώτα / στα τελευταία χρόνια (της ζωής) του. Kυρτωμένος από το βάρος των χρόνων του. Έχει πολλά χρόνια στην πλάτη του, είναι γέρος. (ευχή σε γιορτή) χρόνια πολλά! και ως ουσ.: Tου είπα τα χρόνια πολλά. να ζήσεις πολλά χρόνια! || για άψυχα: Σπίτι / δέντρο εκατό χρόνων. ΦΡ κπ. τον παίρνουν τα χρόνια, γερνά: Δε σε πήραν τα χρόνια, είσαι ακόμα νέος. δεν περνάει ~ από πάνω του, δείχνει τόσο νέος όσο ήταν πριν από χρόνια. δ. διδακτικό έτος, που διαρκεί συνήθ. εννέα μήνες· έτος: Kέρδισε / έχασε ένα χρόνο στο σχολείο, χρονιά. Είναι στον τρίτο χρόνο των σπουδών του. H φοίτηση διαρκεί τέσσερα χρόνια. 5α. (γραμμ.) καθένας από τους ρηματικούς τύπους που φανερώνουν πότε γίνεται αυτό που σημαίνει το ρήμα, δηλαδή ο ενεστώτας, ο παρατατικός, ο εξακολουθητικός και ο στιγμιαίος μέλλοντας, ο αόριστος, ο παρακείμενος, ο υπερσυντέλικος και ο συντελεσμένος μέλλοντας. β. (μετρ.) η ελάχιστη μετρική μονάδα στην αρχαία ελληνική μετρική, που στηρίζεται στην προσωδία. γ. (μουσ.) μονάδα μέτρησης της χρονικής διάρκειας των φθόγγων και των παύσεων μιας μουσικής σύνθεσης, που σημειώνεται στην αρχή του κομματιού με κλάσματα, π.χ. 3/4, 4/4, 6/8 κτλ. δ. (αθλ.) η διάρκεια ενός αγωνίσματος: Έτρεξε τα 100 μ. σε πολύ καλό χρόνο. Οι αθλητές μας βελτίωσαν το χρόνο τους στους φετινούς αγώνες. ε. (μηχ.) καθεμιά από τις διαδρομές που απαιτούνται για να συμπληρωθεί ένας κύκλος λειτουργίας ή καθένα από τα διαδοχικά στάδια λειτουργίας.
χρονάκια τα YΠΟKΟΡ στη σημ. 4: Σε δύο ~ τελειώνω το σχολείο. Tα έχει αυτός / αυτή τα ~ του / της, είναι αρκετά μεγάλος. [1, 2: λόγ. < αρχ. χρόνος (2: & σημδ. γαλλ. temps)· 3, 4: ελνστ. χρόνος· 5α-γ: λόγ. < ελνστ. χρόνος· 5δ, ε: λόγ. σημδ. γαλλ. temps]
