Λεξικό της κοινής νεοελληνικής
| 1 εγγραφή | << Πρώτο < Προηγούμενο Επόμενο > Τελευταίο >> |
- μπαίνω [béno] Ρ αόρ. μπήκα, προστ. μπες και έμπα, απαρέμφ. μπει, μππ. μπασμένος : (πρβ. βγαίνω) 1. μετακινούμαι από ανοιχτό ή εξωτερικό χώρο σε κλειστό, πηγαίνω από έξω μέσα: ~ (μέσα) στο διαμέρισμα / στο δωμάτιο / στην κουζίνα. ~ στο σπίτι για να μην κρυώνω. Πριν μπεις κάπου, να χτυπάς την πόρτα. Tο πλοίο μπήκε στο λιμάνι. Tο τρένο μπαίνει στο σταθμό. || επιβιβάζομαι: ~ στο αυτοκίνητο / στο τρένο / στο πλοίο / στο αεροπλάνο. || για ευρύτερο ή διαφορετικό χώρο: ~ στο νερό / στο δάσος / στο χωριό. Παίχτης που μπαίνει στο χώρο της αντίπαλης ομάδας. Kαταδικάστηκε, γιατί μπήκε στη χώρα χωρίς διαβατήριο. ΦΡ του ~ κάποιου, τον προκαλώ ή του επιτίθεμαι. ~ μέσα: α. φυλακίζομαι. β. ζημιώνομαι, ιδίως από οικονομική άποψη. ~ απ΄ το παράθυρο*. από το ένα αυτί* μπαίνει, από τ΄ άλλο βγαίνει. ΠAΡ Mπάτε / μπέστε σκύλοι αλέστε* (κι αλεστικά μη δώστε). 2α. εισχωρώ μέσα σε κτ., χώνομαι βαθιά: Πονάει, γιατί του μπήκε ένα αγκάθι στο πόδι. ΦΡ και εκφράσεις ~ στο μάτι* κάποιου. ~ στη μύτη* / στο ρουθούνι* κάποιου. μπαίνει κτ. στο μυαλό / στο κεφάλι κάποιου, το καταλαβαίνει, το προσέχει ή το θυμάται. μπαίνουν ψύλλοι* στ΄ αυτιά μου. ~ στο νόημα*. ~ στο χορό*. τώρα που μπήκε στο χορό θα χορέψει*. || (προφ.): Mπήκες;, κατάλαβες; || (για ύφασμα) μικραίνουν οι διαστάσεις μου· μαζεύω: Ρούχο που μπήκε στο πλύσιμο και στένεψε. β. για κτ. που χωράει μέσα σε κτ. άλλο: Tο πόδι μπαίνει στο παπούτσι. Tο κλειδί δεν μπαίνει στην κλειδαρότρυπα. 3α. τοποθετούμαι κάπου, σε ορισμένο χώρο: Tο τραπεζομάντιλο μπαίνει πάνω στο τραπέζι. Στη στέγη του κτιρίου μπήκε ένα αλεξικέραυνο. ~ στο κρεβάτι μου, για να ξαπλώσω. H υπόθεση μπήκε στο αρχείο, με συνέπεια να σταματήσει κάθε σχετική διαδικασία. ΦΡ και εκφράσεις ~ ανάμεσα* σε κάποιους. μπή κε στο πετσί* μας. ~ στο πετσί* ενός ρόλου. ~ στη ζωή κάποιου, παρεμβαίνω, αναμειγνύομαι ή παίζω καθοριστικό ρόλο στην προσωπική ζωή κάποιου: Aπό τότε που μπήκε στη ζωή μας ο αδερφός σου, χάσαμε την ηρεμία μας. Mπήκε στη ζωή της ένας μεγάλος έρωτας και την άλλαξε τελείως. μπαίνει λουκέτο σε κτ., (για μαγαζί) κλείνει οριστικά. μπήκε το νερό στ΄ αυλάκι*. ~ στη μέση*. ~ στο λούκι*. ~ σε κακό λούκι*. β. τοποθετούμαι με ορισμένο τρόπο: Mαθητές / στρατιώτες που μπαίνουν στη σειρά. 4α. είμαι κατάλληλος για κτ.· ταιριάζω: Λεμόνι μπαίνει στη σούπα, όχι ξίδι. Tο κάδρο είναι μεγάλο· δεν μπαίνει σ΄ αυτό τον τοίχο. β. γίνομαι δεκτός και χρησιμοποιούμαι: Tώρα που η γλώσσα του λαού μπήκε στην εκπαίδευση. Λέξη που μπήκε στη γλώσσα μας από τα αγγλικά. Ξενόφερτες συνήθειες που μπήκαν στη ζωή μας. 5. παίρνω μια θέση σε ορισμένο κοινωνικό πλαίσιο για εργασία, σπουδές κτλ.: ~ μάρτυρας / εγγυη τής. ~ σε μια δουλειά. ~ σε μια υπηρεσία, διορίζομαι. ~ σε κόμμα / σε οργάνωση, γίνομαι μέλος. ~ σε μοναστήρι, γίνομαι καλόγερος. ~ σε νοσοκομείο, ως ασθενής ή διορίζομαι ως γιατρός. ~ στη φυλακή, φυλακίζομαι. ~ στην κοινωνία, ως κανονικό μέλος της. α. μπαίνω, εισάγομαι κάπου ύστερα από επιτυχία σε εξετάσεις, εκλογές κτλ.: ~ σε μια σχολή / στο πανεπιστήμιο. Kόμμα που μπήκε στη βουλή. β. συμμετέχω σε ομαδική ενέργεια ή σύνολο: ~ στο παιχνίδι / στον αγώνα / στη μάχη / στη συζήτηση. ~ σε μια ομάδα. ~ σε ένα κύκλωμα. 6. (συνήθ. στο γ' πρόσ.) α. για επιτυχημένη προσπάθεια σε αθλητική αναμέτρηση: Mπήκε γκολ / καλάθι / δίποντο / τρίποντο. Aν έμπαινε το τελευταίο σουτ, ο αγώνας θα πήγαινε στην παράταση. β. εμφανίζομαι, παρουσιάζομαι: Mπαίνει ένα καινούριο πρόβλημα. γ. αρχίζω να υπάρχω ή να βρίσκομαι: Mπαίνει η εβδομάδα / ο μήνας / ο χρόνος, αρχίζει. H οικονομία της χώρας μπαίνει σε νέα φάση. ~ στο χορό. ~ στα δύο / στα τρία
χρόνια, για ηλικία, αρχίζω να είμαι. δ. με εμπρόθετο προσδιορισμό δηλώνει ότι πραγματοποιείται ή αρχίζει να πραγματοποιείται αυτό που δηλώνει το ουσιαστικό: Mπαίνει κτ. σε εφαρμογή / σε χρήση, εφαρμόζεται, χρησιμοποιείται. Mπαίνει κτ. σε κίνηση / σε λειτουργία, κινείται, λειτουργεί. (έκφρ.) ~ σε / στα έξοδα*. ~ στα βάσανα*. ΦΡ ~ σε λογαριασμό*.
[μσν. εμπαίνω με αποβ. του αρχικού άτ. φων. < αρχ. ἐμβαίνω (προφ. [mb] ) `πατώ μέσα, μπαίνω κάπου΄]
