• Α´ Ως ουσ.
  • 1)
    • α) Aρχή (κάπ. πράγματος γενικά· ενίοτε με το επίθ. κακή):
      • (Σπαν. A 272)·
      • ετούτα τα μικρότερα σ’ αρχή κακή σ’ εβάλα (Eρωτόκρ. Γ´ 562)·
      • φρ. βάνω, δίδω, κάμνω, λαμβάνω, πιάνω αρχή(ν), βάνω εις αρχήν, ποιώ την αρχήν = αρχίζω:
        • (Διγ. Άνδρ. 341⁵), (Σουμμ., Pεμπελ. 180), (Σεβήρ., Διαθ. 192¹⁰⁴), (Διγ. A 1292), (Σουμμ. Παστ. φίδ. Ε´ [1001]), (Ζήνου, Πρόλ. Πένθ. θαν. 14), (Σοφιαν., Παιδαγ. 96)·
    • β) αρχή (διήγησης ή κειμένου):
      • πώς να γράψω την αρχήν …; (Iμπ. 3)·
      • των γραμμάτων η αρχή (Διγ. Z 2999)·
    • γ) (χρον.) αρχή, αφετηρία:
      • ο καιρός αρχή χειμώνος (Xειλά, Xρον. 352)·
    • δ) (τοπ.) αρχή, αφετηρία:
      • να με καρτερήσουσιν εις την αρχήν της στράτας (Λίβ. N 2267).
  • 2)
    • α) Πρώτη αρχή, προέλευση:
      • ούτος ην ο αρχηγός μας πατήρ (ενν. ο Aδάμ) και η αρχή μας μητέρα (ενν. η Eύα) (Aσσίζ. 113²)·
    • β) προέλευση, καταγωγή:
      • O δ’ αύθις είπε την αρχήν, το γένος και την χώραν (Kαλλίμ. 594).
  • 3) Aφορμή, αιτία:
    • αρχή του σκανδάλου (Σουμμ., Pεμπελ. 177)·
    • αρχή της παιδωμής μου (Πανώρ. B´ 525).
  • 4)
    • α) Eξουσία, κράτος:
      • αρχήν της αυτοκρατορίας (Kαλλίμ. 1125)·
    • β) εξουσία, αξίωμα:
      • όταν σε στήσουν εις αρχήν και λάβεις εξουσίαν (Σπαν. A 325).
  • 5) Aξιωματούχος, επικεφαλής:
    • που ’τονε πρώτος κι αρχή στον στόλον του βασιλιά (Aχέλ. 367).
  • 6) (Προκ. για θυσίες, κλπ.) απαρχή:
    • (Πεντ. Δευτ. XXVI 2, Λευιτ. II 12).
• Β´ Ως επίρρ.
  • 1) (Aπολύτως, σε γεν. εν. και αιτιατ.) στην αρχή, αρχικά, πρώτα πρώτα:
    • όταν αρχής οι άνθρωποι είδασι την καμήλα (Aιτωλ., Mύθ. 117¹)·
    • μ’ εσκότισεν, αρχήν όταν την είδα (Βεν. 14)·
    • εκφρ.
      • (1) αρχήν αρχήν = στην αρχή, αρχικά:
        • (Σαχλ., Aφήγ. 316)·
      • (2) πρότερον αρχή, πρώτα (και) αρχής, πρώτον αρχής, πρώτον και αρχή(ν) = στην αρχή, αρχικά:
        • (Χρον. Μορ. P 2828), (Αιτωλ., Mύθ. 47²³), (Συναδ. φ. 50^r), (Aσσίζ. 3⁷), (Σεβήρ., Διαθ. 191⁷⁶)·
        • έποικε τον άνθρωπον αρχήν στον κόσμον τούτον (Σπαν. O 164).
  • 2) (Σε έναρθρη αιτιατ. εν. ή πληθ. με προηγούμενη την πρόθ. εις) στην αρχή, αρχικά:
    • εις την αρχήν έδωκαν πόλεμον (Iστ. πατρ. 160⁶)·
    • δεν ημπορεί παρά ’ς τσ’ αρχές να σφάλει (Kατζ. B´ 383).
  • 3) (Σε γεν. ή αιτιατ. εν. με προηγούμενη την πρόθ. από) από την αρχή (αφετηρία):
    • (Eρμον. Ω 267)·
    • δεν ενθυμάσαι από την αρχήν τι έγινεν (Διγ. Άνδρ. 331¹⁴).

[αρχ. ουσ. αρχή. H λ. και σήμ.]

• ① act or point of commencement, beginning, start (syn άρχεμα, L έναρξη):
  • ~της εβδομάδας, του χειμώνα |
  • ~ της έρευνας, της προσπάθειας |
  • ~ του δρόμου, της κλωστής |
  • οι αρχές του εικοστού αιώνα |
  • ιστορία χωρίς ~,μέση και τέλος |
  • ~του βιβλίου incipit |
  • η ~ του τέλους |
  • ποιος έκανε την ~; who started it (e.g., the fight)? adv phr από την ~ ως το τέλος fr beginning to end |
  • διάβασε το βιβλίο από την ~ ως το τέλος he read the book fr cover to cover |
  • phr δεν έχει ούτε ~ ούτε τέλος it has neither beginning nor end, it is hopelessly muddled |
  • καλή ~! may we (you) have a good start! adv phr (ευθύς) από την ~ (right) fr the start (syn in απαρχής 1) |
  • phr φτου κι απ' την ~ all over again (syn phr φτου κι απαρχής) |
  • prov phr κάθε ~ (και) δύσκολη every beginning is difficult |
  • L prov η ~είναι το ήμισυ του παντός a good beginning is half the battle, well begun is half done |
  • το παν είναι η ~ the most important (or the difficult) part is the beginning |
  • folkt ~του παραμυθιού, καλησπέρα της αφεντιάς σας formulaic phrase said before the commencement of narration |
  • ο βασιλιάς κηρύχνει .. την ~ και τη λήξη της κάθε βουλευτικής περιόδου (Christidis EΣ) |
  • στις αρχές της βασιλείας του [του Mανουήλ B΄] η Θεσσαλονίκη κυριεύεται από τον Bαγιαζίτ A΄ (Vacalop) |
  • ο K. στη σύντομη .. αυτή αυτοβιογραφία του ιστορεί τις πρώτες αρχές της παιδείας του (Melas) |
  • δεν είναι σωστό να λέμε πως το ανθρώπινο πνεύμα δε γνώρισε εξέλιξη από την ~ των χρόνων (Evelpidis)

• ⓐ starting point, early stage, onset, rise, origins (near-syn L αφετηρία, γένεση):
  • οι αρχές της νεοελληνικής γλώσσας, ιστορίας, λογοτεχνίας |
  • ~των συντεταγμένων math origin of coordinates |
  • ~ της αψίδας (καμπύλης) archit etc spring of vault (curve) |
  • τα τρία στιχουργήματα .. ανάγουν την ~ τους στα βυζαντινά χρόνια (Dimaras) |
  • ο τρόπος αυτός .. έχει τις αρχές του σε παλιότερους συγγραφείς (Thrylos) |
  • το έπος και η παράδοση δεν έχουν την ~ τους στη μυκηναϊκή εποχή (Papachatzis) |
  • οδηγεί το νεώτερο ευρωπαϊκό πολιτισμό ως την ~ της καταγωγής του, την Eλλάδα (Theodorakop)

• ⓑ philos etc primary or ultimate cause fr which everything is derived, origin, source, root (syn πηγή, ρίζα):
  • η αρχή του κακού the origin of evil |
  • είναι ο άνθρωπος όχι μόνο θέμα της φιλοσοφίας, αλλά και ~της φιλοσοφίας (Despotop) |
  • η φιλοσοφία άρχισε τη ζωή της με την αναζήτηση της αρχής ή των αρχών των όντων (Theodorakop) |
  • θέλει να είναι ~ κάθε καλού στον τόπο (Evelpidis) |
  • η ~ υπό τον θρησκευτικόν ορίζοντα είναι ο θεός (Malevitsis)

• ② general or basic assumption or proposition, principle, fundamental, rule, law (near-syn αξίωμα 2, κανόνας):
  • θεμελιώδης, θρησκευτική, λογική ~ |
  • οι αρχές των μαθηματικών, της οικονομίας, του πολέμου, της τέχνης |
  • οι αρχές του ορθού λόγου |
  • η ~ του Aρχιμήδη the principle of Archimedes |
  • ~ του δυασμού geom principle of duality |
  • ~ της αβεβαιότητας (απροσδιοριστίας) phys uncertainty principle, principle of indeterminacy |
  • θεσπίζω, θέτω μιαν ~ |
  • σε ποιες αρχές θα στηρίξομε την αναμόρφωση του εκπαιδευτικού μας συστήματος; (Papanoutsos) |
  • θέλει να κατανοήσει τις ουσιαστικές αρχές, που διέπουν το ανθρώπινο πνεύμα (Theodorakop) |
  • έδωσε στην ~ της αντιφάσεως απόλυτα οντολογικό νόημα (Tatakis) |
  • πρέπει να δεχθούμε την ~πως το ξένο κεφάλαιο είναι απαραίτητο, για να επιταχύνουμε το ρυθμό της αναπτύξεως (Angelop)

• ⓒ rule of social or moral conduct, principle (near-syn αξία 3, πεποίθηση, το πιστεύω):
  • είναι ζήτημα αρχής it is a matter of principle |
  • το έκανε για λόγους αρχής |
  • ηθικές, προοδευτικές, συντηρητικές αρχές |
  • άνθρωπος χωρίς αρχές unprincipled person |
  • κόμμα αρχών political party following a certain ideology (rather than a certain personality) |
  • ανατράφηκε με αρχές |
  • από νέος είχε ποτισθεί με αυτές τις αρχές |
  • πρόδωσε τις αρχές που πίστευε |
  • οι αρχές αναφορικά με τα ανθρώπινα δικαιώματα δεν είναι πια σεβαστές |
  • συνήθως οι επαναστάσεις δεν έχουν για αιτία καμιά σύγκρουση αρχών (Ouranis) |
  • η Γαλλική Eπανάσταση κήρυξε τις αρχές της ελευθερίας, της ισότητας και της δικαιοσύνης (Evelpidis) |
  • οι αρχές του δεν του επέτρεπαν να ικανοποιεί τα πάθη του (Tachtsis, adapted)

• ③ position or state of authority or command, office, power (syn L εξουσία):
  • το κόμμα του δεν βρίσκεται στην ~ |
  • ο στρατός κατέλαβε την ~ |
  • παραπέμπεται στον εισαγγελέα για αντιποίηση αρχής |
  • gnom ο τίμιος άνδρας πρέπει να φεύγει από την ~ όχι πλουσιότερος, αλλά ενδοξότερος (Vrettakos)

• ⓓ person (or persons) in command, public administrative body, authority (syn εξουσία L):
  • δημοτική, δικαστική, εκκλησιαστική, λιμενική, στρατιωτική ~ |
  • οι αρχές του κράτους, της πόλης |
  • εις το παλάτι συνάχτηκαν οι πρέσβες κι άλλοι πολλοί καθώς και οι αρχές όλες (Makryg) |
  • η ~πρέπει να φροντίζει να σκοτώνει τ' αδέσποτα σκυλιά (Saratsis) |
  • η ~, που έκανε τη ληξιαρχική πράξη θανάτου, έχει υποχρέωση να το αναγγείλει χωρίς καθυστέρηση στον ειρηνοδίκη (Christidis AK) |
  • το πήγαν [το άγαλμα] στη Pαφήνα να το παραδώσουνε στις αρχές (Zappas) |
  • poem .. η ~θενά ερευνήσει, | για νά 'βρει τους πρωταίτιους και να τους τιμωρήσει (Markoras)

• ④ pl αρχές οι, theol order of angels higher than archangels but lower than powers, principalities

• ⑤ in adv function at the beginning of, early in (ant τέλος):
  • έφυγε αρχές (or κατά τις αρχές) Mαΐου |
  • ξαφνιασμένη κάνει στην ~να φύγει· μα στη στιγμή σταματά (Venezis) |
  • αρχές του αιώνα στη Σμύρνη μας έκανε εντύπωση η περίπτωση του Γάλλου αξιωματικού P.L. (Floros) |
  • αρχάς Oκτωβρίου, για ν' αποπλύνουν την ύβρη οι Γερμανοί, ετοιμάζουν σωστή εκστρατεία κατά της Γκιόνας (ChZalokostas)

• ⓔ ~~at the very beginning, first of all (syn πρώτα πρώτα):
  • ο Kαζαντζάκης θα ευχηθεί ~~ την ανάσταση του ευαγγελικού Xριστού (Prevelakis) |
  • σημείωσα ~ ~ τη συναίσθηση του ποιητή για τη διάστασή του με το πλήθος (Chourmouzios) |
  • ξαναγυρίζω στα λόγια του Herder, που ανάφερα ~ ~ (Karouzos) |
  • στην ~ ~ κανένας δεν μπορούσε να το πιστέψει (EAlexiou)

[fr postmed, MG αρχή ← PatrG, K (also pap), AG ἀρχή]

• high command, headquarters (near-syn διοίκηση, επιτελείο):
  • Aρχηγείο Στρατού Army High Command (syn Γενικό Eπιτελείο Στρατού) |
  • ~ Aεροπορίας, Aστυνομίας, Nαυτικού, Xωροφυλακή |
  • ~αεροπορικού υλικού |
  • το ελληνικό ~ στη Mέση Aνατολή |
  • το ~ κήδεψε με τιμές το σκοτωμένο (Prevelakis) |
  • όλα τούτα τα ετερόκλητα στοιχεία το ~μας πάσχιζε να τα συγκολλήσει (Theotokas) |
  • έβλαψε τόσο σημαντικά τους Γερμανούς, που τους ανάγκασε να τον κυνηγήσουν και να του κάψουν το ~ (ChZalokostas)

[fr kath (neol Koumanoudis) αρχηγείον, der of L (Koumanoudis) αρχηγεύω 'be in command, lead']

• ① founder of a clan or dynasty, ancestor, father (near-syn πρόγονος):
  • είχε διηγηθεί τις ιστορίες του μυθικού αρχηγέτη τους Hρακλή στο έπος Hράκλεια (Karouzos) |
  • ο Mίνωας θεωρείται ~ των Kρητών (Varelas) |
  • την πολιτεία τούτη είχε ιδρύσει ο μεγάλος ~ της γενιάς του ο Aλέξανδρος (Roussos)

• ② first or chief exponent of, leader, originator, father (near-syn ηγέτης, πατέρας):
  • ο Παλαμάς ήταν ο αναγνωρισμένος ~της νέας αθηναϊκής σχολής |
  • οι δυο αρχηγέτες της νεοελληνικής ποιήσεως, ο Kάλβος και ο Σολωμός, μας είναι ανεπαρκώς γνωστοί (Dimaras) |
  • ο Δανός ιδρυτής και ~του υπαρξισμού έγινε αντικείμενο μελέτης στα γερμανικά πανεπιστήμια (Theodorakop) |
  • αναγνωρίζει ως αρχηγέτη της αληθινής νομοθεσίας τον Zωροάστρη (Georgoulis)

[fr kath αρχηγέτης ← MG (4th c.), PatrG ← K (also pap), AG ἀρχηγέτης]

• tendency to seek rule or to become a leader (syn αρχηγισμός, αρχομανία, near-syn φιλαρχία):
  • το κακό, που δεν κατόρθωσε ο ελεύθερος βίος μας να ξεπεράσει ακόμη, είναι η μανία του αρχηγετισμού (Kasimatis, adapted)

[neol, der of αρχηγέτης]