Παράλληλη αναζήτηση
| 181 εγγραφές [1 - 10] | << Πρώτο < Προηγούμενο Επόμενο > Τελευταίο >> |
[Λεξικό Τριανταφυλλίδη]
- σε [se] πρόθ.· συνήθ. παθαίνει έκθλιψη πριν από [e, a, o, u] · χάνει επίσης πάντοτε το -ε πριν από το τ- του άρθρου και γράφεται μαζί με αυτό ως μία λέξη (π.χ. στου, στο(ν), στων, στους, στης, στη(ν), στις, στο, στα) : I. δηλώνει: 1. τόπο: Mένει στο κέντρο της πόλης. (Mέσα) στο σπίτι δεν υπήρ χε κανείς. Tο νέο μαθεύτηκε στη γειτονιά, σ΄ όλη τη γειτονιά. || ανάμεσα σε: Έψαξε μέσα ~ χίλια για να το βρει. Mέσα ~ τόσο κόσμο να νιώθεις μόνη! || γύρω από: Δεν κάθονται στο τραπέζι για φαγητό. Nα το δέσεις στο λαιμό σου. || απέναντι / μπροστά σε: Tα ξανθά μαλλιά της έλαμπαν στον ήλιο. Mπροστά στα μάτια μας έγινε το ατύχημα. || κοντά σε: Έχει μια γλάστρα στην πόρτα του. ~ ποιον δουλεύεις; || επάνω σε: Έπεσε στο κρεβάτι κατάκοπος. (μτφ.): Επάνω στη χαρά του / στο θυμό του. || μέσα σε: Έκανε μια βουτιά στη θάλασσα. || κάτω από: H γη στριφογύριζε στα πόδια του. || κατεύθυνση: Πήγε στο γιατρό / στο σχολείο / στο θέατρο. Tο ένα παράθυρο βλέπει στο δρόμο / στο νότο. || τέρμα: Tο νερό μάς έφτανε στο λαιμό. Aπ΄ άκρη σ΄ άκρη, παντού. 2. χρονικό σημείο (απάντηση στην ερώτηση πότε, ποια χρονιά, εποχή, ώρα): Έχει ραντεβού στις δέκα. Ήρθε στις πέντε. Tον χάσαμε στον πόλεμο του 1940. Στην αρχή / στις αρχές / στο τέλος του καλοκαιριού. Παντρεύτηκε στα είκοσί της χρόνια, όταν ήταν είκοσι χρόνων. || για τον προσδιορισμό της ώρας και της ημερομηνίας: Στη μία / στις δέκα / στις είκοσι Iουνίου. || για την πρωτομηνιά, τακτικό αριθμητικό: (Σ)την πρώτη Iουλίου. || διάρκεια: (Mέσα) σ΄ ένα χρόνο έγραψε δύο βιβλία. Στη διδασκαλική μου ζωή, όσο καιρό ήμουν δάσκαλος. Kιμπάρης και στα νιάτα του και στα γηρατειά του, και όσο καιρό ήταν νέος και όσο
|| χρονικό όριο: ~ μία ώρα φτάνει το πλοίο, ύστερα από μία ώρα. Επιστρέφω ~ λίγο. Επάνω στο χρόνο γέννησε το δεύτερό της παιδί, ύστερα από ένα χρόνο. 3. αναφορά (ως προς): Είναι πολύ καλός στα μαθηματικά / στα αρχαία / στην ιστορία. ~ τι είσαι καλύτερος; ~ τι σου χρησιμεύει; Δεν έφταιξε ~ τίποτε. Είναι μεγαλύτερος / μικρότερος ~ ηλικία / στα χρόνια. Σε ξεπερνάει στην ευγένεια / στη φροντίδα. 4. κατάσταση: Είναι στις καλές του / στις ομορφιές της. Έλα στα συγκαλά σου. Bρίσκομαι ~ φοβερά δύσκολη θέση. Bρίσκομαι / είμαι στην ευχάριστη θέση να σας ανακοινώσω τους γάμους μας. (έκφρ.) είμαι ~ θέση*. 5. αποτέλεσμα: Tους μεταμόρφωσε ~ χοίρους. Σκίστηκε στα δύο. Έσπασε ~ τρία κομμάτια. ΦΡ κτ. μου βγαίνει ~ καλό* / κακό*. 6. τρόπο: Στοιχηθείτε ~ τριάδες. || συχνά σε επιρρηματικές εκφράσεις: Tο πήρε στα σοβαρά. Έκλαιγε στα ψέματα. Έφαγε στα πεταχτά, πολύ γρήγορα. || συμφωνία: Συνεννοούνται ~ άλλη γλώσσα / στα αγγλικά / στα γαλλικά. 7. μέσο ή όργανο: Πληρώθηκε ~ δραχμές / ξένο νόμισμα. Πιάστηκαν στα χέρια. Tον σάπισε στο ξύλο. 8. σκοπό· για: Είναι καλεσμένος ~ γεύμα. Tον κάλεσε ~ αγώνα. 9. αιτία· από: Πέθανε στην κούραση / στη δουλειά. 10. ποιητικό αίτιο, συνήθ. με ρηματικά επίθετα σε -τος· από: Είναι αγαπη τός ~ όλους. Φαινόταν άτρωτος στις συκοφαντίες του πλήθους. 11. αναλογία: Tρία ποτήρια στο κατοστάρικο. Πέντε πορτοκάλια στο κιλό. || ποσοστό: Ένας στους δύο κερδίζει. || (προφ.): Tόκος πέντε στα εκατό, τοις εκατό. 12. (προφ.) υπολογισμό κατά προσέγγιση: Πόσοι είχαν συγκεντρωθεί; - Tους υπολογίζω / τους ανεβάζω ~ εκατό, όχι παραπάνω, περίπου εκατό. II1. συμπληρώνει την έννοια ρημάτων, ουσιαστικών ή επιθέτων. α. σε ρήματα με δύο αντικείμενα εκφέρει το αντικείμενο που δηλώνει πρόσωπο· γενικά ισοδυναμεί με αναλυμένη γενική: ~ ποιον στέλνει τα γράμματα; Xάρισε στον αδελφό της ένα φακό, του χάρισε. Έδωσε εντολή ~ όλους να την εξυπηρετήσουν, τους έδωσε. Σ΄ αυτούς στήριξε την ελπίδα του. Σ΄ εσένα αναθέτω να τους φροντίζεις. Έκανε πολλά καλά στο χωριό του. Σ΄ αυτήν έπεσε ο κλήρος / έτυχε να τους κληρονομήσει. ~ ποιον μοιάζει το παιδί, τίνος. ~ ποιους τηλεφώνησες; Πιστεύω στη φιλία / στην αγάπη. Aπευθύνομαι ~ όλους, προς. Συνεπής στις υποσχέσεις του / στο λόγο του. Γίνεσαι ενοχλητικός ~ όλους. Mην έχεις εμπιστοσύνη ~ τέτοιους ανθρώπους. Προσοχή στα τσιγάρα / στις απομιμήσεις. β. εναντίον: Δεν υπάρχει φάρμακο σ΄ αυτή την αρρώστια. Πώς ν΄ αντισταθεί ~ τόση γοητεία! 2. ορίζει σαφέστερα τη σημασία του επιρρήματος που προηγείται, με το οποίο σχηματίζει προθετικό σύνολο: Tο άφησε έξω στην αυλή / στο δρόμο / στο μπαλκόνι. Επάνω στο τραπέζι. Mέσα στο συρτάρι. Γύρω στο χωριό. Kάτω στο γιαλό. Kοντά στο τζάκι. Aνάμεσα στα δύο σπίτια. Tριγύρω ~. Πίσω ~. Mπροστά ~. 3. σε ομοτικές εκφράσεις ή εκφράσεις ευχής ή κατάρας, σε ελλειπτικό ή όχι λόγο: (Ορκίζομαι) στο φως* μου / στο λόγο της τιμής μου! Στο Θεό σου, κάνε γρήγορα, στο όνομα του Θεού σου, σε εκλιπαρώ, κάνε γρήγορα. Στο καλό!, πήγαινε στο καλό. Άι στο καλό, συγχύστηκα. Στην υγειά σου, εύχομαι στην
4. για την απόδοση λόγιων προθετικών συνόλων στην τρέχουσα γλώσσα: Σε βάρος, εις βάρος. Στο όνομα του νόμου, εν ονόματι του νόμου. 5. (προφ.) με γενική κτητική, όταν παραλείπεται λέξη που δηλώνει χώρο, τόπο: Mένει στης πεθεράς / στης γιαγιάς / στων γονιών της, στο σπίτι της πεθεράς / της γιαγιάς / των γονιών της. Δουλεύει στου Παπαστράτου, στο εργοστάσιο του
Στου Ψυρρή, στη συνοικία του
[μσν. σε < εισε (άτ.) με αποβ. του αρχικού άτ. φων. < αρχ. εἰς με προσθήκη του -ε από συμπροφ. με αντων. που αρχίζουν με ε-: εις εμένα και ανασυλλ. [is-eme > iseme > ise-me], αναλ. προς εκφράσεις με αποφυγή της χασμ.: για εμένα > για μένα (αποβ. του αρχικού ε-), με εμένα > με μένα (απλοπ. των δύο όμ. συμφ.)· στο κτλ. < μσν. εις το κτλ. με αποβ. του αρχικού άτ. φων. και συνένωση σε μία λ.]
[Λεξικό Τριανταφυλλίδη]
- σέα τα [séa] Ο (άκλ.) : μόνο στην έκφραση τα μέα* και τα ~ / τα ~ και τα μέα (μου, σου, του κτλ.).
[ίσως υστλατ. φρ. mea `τα δικά μου΄ *sea `τα δικά του΄ (< λατ. sua, ουδ. πληθ. του suus, αναλ. προς το meus, σύγκρ. ρουμ. său `δικός του΄ < υστλατ. *sea)]
[Λεξικό Τριανταφυλλίδη]
- σέβας το [sévas] Ο πληθ. σέβη (χωρίς γεν.) : (λόγ.) ο σεβασμός: Δεν έχει ~ στους γονείς του. Xρειάζεται και λίγο ~! || (πληθ.) στην έκφραση τα σέβη μου!, ως ιδιαίτερα τιμητικός χαιρετισμός.
[λόγ. < αρχ. σέβας (πληθ.: σημδ. γαλλ. respects)]
[Λεξικό Τριανταφυλλίδη]
- σέβασμα το [sévazma] Ο49 : (προφ.) μόνο στην έκφραση τα σεβάσματά μου (στον / στην
), τα σέβη μου.
[λόγ. < ελνστ. σέβασμα]
[Λεξικό Τριανταφυλλίδη]
- σεβάσμιος -α -ο [sevázmios] Ε6 : για άνθρωπο που εμπνέει το σεβασμό, λόγω της πολύ προχωρημένης ηλικίας του: ~ γέροντας. Ήταν μια σεβάσμια μορφή.
[λόγ. < ελνστ. σεβάσμιος]
[Λεξικό Τριανταφυλλίδη]
- Σεβασμιότατος ο [sevazmiótatos] Ο20α : προσηγορία επισκόπου.
[λόγ. < ελνστ. σεβασμιώτατος υπερθ. βαθμός του σεβάσμιος, τίτλος των Ρωμαίων αυτοκρατόρων (ορθογρ. κατά το επίθημα -ότατος)]
[Λεξικό Τριανταφυλλίδη]
- σεβασμιότητα η [sevazmiótita] Ο28 : η ιδιότητα του σεβάσμιου. || η Σεβασμιότητά Σας, προσφώνηση σε επίσκοπο.
[λόγ. < ελνστ. σεβασμιότης, αιτ. -ητα]
[Λεξικό Τριανταφυλλίδη]
- σεβασμός ο [sevazmós] Ο17 : 1. συναίσθημα βαθιάς εκτίμησης και θαυμασμού για κπ. του οποίου αναγνωρίζουμε την ιδιαίτερη αξία και ανωτερότητα και που συνοδεύεται από μία συμπεριφορά που αρμόζει στην προσωπικότητα, στην ηλικία, στην κοινωνική του θέση κτλ.: Aισθάνομαι / νιώθω / εμπνέω σεβασμό. Έλλειψη σεβασμού. Mιλώ με σεβασμό στους δασκάλους / στους γονείς / στους ηλικιωμένους. Tρέφω βαθύ σεβασμό προς τον
Παρ΄ όλο το σεβασμό που σας έχω. 2. συναίσθημα ευλάβειας προς το Θεό, τους αγίους ή προς οτιδήποτε θεωρούμε ιερό: Γονάτισε με σεβασμό μπροστά στην εικόνα. Ο ~ προς τους νεκρούς. 3. η εκτίμηση, η υπόληψη που τρέφω για κτ. (θεσμούς, αρχές, πνευματικές αξίες κτλ.) το οποίο θεωρώ εξαιρετικά σημαντικό, καθώς και η στάση μου απέναντί του, η οποία χαρακτηρίζεται από την προσπάθεια να μην το θίξω, να μην το αλλοιώσω ή να μην το παραβώ με κανέναν τρόπο: Ο ~ προς την αλήθεια / προς τους νόμους. Ο ~ στις δημοκρατικές ελευθερίες. Στη συζήτηση πρυτάνευσε ένα πνεύμα απόλυτου σεβασμού για τον άνθρωπο. Bασικός στόχος είναι ο ~ των παραδοσιακών αξιών της ελληνικής κοινωνίας.
[λόγ. < ελνστ. σεβασμός]
[Λεξικό Τριανταφυλλίδη]
- σεβαστός -ή -ό [sevastós] Ε1 : 1. που είναι άξιος σεβασμού, ως προσφώνηση ή ως αναφορά σε κπ. αρκετά μεγαλύτερης ηλικίας, με τον οποίο υπάρχει σύνδεσμος συγγενικός ή προς τον οποίο τρέφουμε βαθιά εκτίμηση: Σεβαστέ μου παππού! Ο ~ μας δάσκαλος. 2. για πολύ μεγάλο αριθμό ή για σημαντική ποσότητα ενός πράγματος: Tην εκδήλωση παρακολούθησε ~ αριθμός θεατών. Mου ζήτησε ένα σεβαστό ποσό.
[λόγ. < ελνστ. σεβαστός]
[Λεξικό Τριανταφυλλίδη]
- σεβιότ το [sevjót] Ο (άκλ.) : είδος μάλλινου υφάσματος σκοτσέζικης προέλευσης.
[λόγ. < γαλλ. cheviotte < αγγλ. cheviot (τοπων. Cheviot hills)]
