• Παίζω, διασκεδάζω με κ.:
  • τ’ άγρια θηριά ξετρέχει τα και μ’ αύτα παιχνιδίζει (Σουμμ., Παστ. φίδ. Δ́ [944]).

[<ουσ. παιγνίδι + καταλ. ‑ίζω. Η λ. και σήμ.]

• 1)
  • α) (Γενικά) πράξη ή ασχολία που γίνεται απλώς για διασκέδαση, για ψυχαγωγία:
    • έπεσε (ενν. ο βασιλεύς) … εις τους χορούςκαι εις τα παιγνίδια (Δωρ. Μον. (Βαλ.) 41· Ριμ. Απολλων. [765])·
    • (μεταφ.):
      • τση Μοίρας το παιγνίδι (Ερωτόκρ. Δ́ 615)·
  • β) ομαδικό παιγνίδι, παιδιά:
    • το κρυφτούλι, παιγνίδι που … συνήθεια τ’ έχομ’ ούλοι (Σουμμ., Παστ. φίδ. Β́ [1048]· Πιστ. βοσκ. III 2, 19).
• 2)
  • α) Τυχερό παιγνίδι:
    • Πέντε πράματα καταλύουν τες αρχοντίες: το παιγνίδιν, η πορνεία, η γούλα, οι πόλεμοι και οι γυναίκες (Άνθ. χαρ. (κυπρ.) 148)·
  • β) επιτραπέζιο παιγνίδι:
    • παιγνίδια, … σκάκους, ταβλία και ζατρίκια (Διήγ. παιδ. 921).
• 3) Αντικείμενο που χρησιμοποιεί κάπ., ιδίως παιδί, για να παίζει, παιγνίδι:
  • όντεν ανεθρέφουμου … παιγνίδια και κουτσουνικά πάντά 'βανα στο νου μου (Ερωτόκρ. Ά 976)·
  • (μεταφ.):
    • κόρη μου ευγενικότατη, …, ξόμπλι της καλοριζικιάς, τσ’ ανάπαψης παιγνίδι (Ιντ. κρ. θεάτρ. Δ́ 34).
• 4) (Μεταφ.)
  • α) (προκ. για κ. που γίνεται εύκολα, δίχως κόπο):
    • λέοντες και λεοντόπαρδους είχεν τους σαν παιχνίδιν (Αχιλλ. L 1228· Ερωτόκρ. Ά 1629)·
  • β) (προκ.για κ. που δεν έχει βαρύτητα, σπουδαιότητα):
    • είπεν: «Οι όρκοι παιγνιδία είναι» (Μαχ. 548²²· Γλυκά, Στ. 519).
• 5) (Μεταφ.)
  • α) αστεϊσμός σε βάρος κάπ., φάρσα:
    • να πεις έναν πράμαν για παιγνίδιν (Ξόμπλιν φ. 134^r· Στάθ. Β́ 52)·
    • έκφρ. σε παιγνίδι = στ’ αστεία:
      • (Ερωτόκρ. Δ́ 343)·
  • β) εμπαιγμός·
    • φρ. κάμνω παιγνίδιον = εμπαίζω, κοροϊδεύω κάπ.:
      • (Μπερτολδίνος 108)·
  • γ) (προκ. για πρόσωπο ή πράγμα που βρίσκεται στην απόλυτη διάθεση κάπ.) έρμαιο, πιόνι:
    • (Πανώρ. Β́ 214)·
    • Άλλοι άξοι, φρονιμότατοι, … του Έρωτα εγενήκασι παιγνίδι (Ερωτόκρ. Ά 280).
• 6) Τέχνασμα, πλεκτάνη·
  • (εδώ προκ. για πολεμικό τέχνασμα, στρατήγημα):
    • όσα παιγνίδια σύρνονται εις τον παρόντα κόσμον, εκτότε τα εδίδαξαν οι Έλληνες στην Τροίαν (Βυζ. Ιλιάδ. 893).
• 7)
  • α) Αγώνισμα αθλητικό:
    • για να τον τιμήσουσι (ενν. τον Αρκήτα) … πολλά παιγνίδια όρθωσαν να γένουν και παλαίστρες (Θησ. IÁ [59²])·
  • β) αγώνισμα πολεμικό:
    • πρέπει να παιδεύομεν και να γυμνάζομεν τα παιδία εις τα στρατιωτικά και πολεμικά παιγνίδια και αγώνας (Σοφιαν., Παιδαγ. 111)·
    • (εδώ μονομαχία):
      • να κάμουσι κι οι δυο (ενν. ο Καραμανίτης και ο Κρητικός) θανατερό παιγνίδι (Ερωτόκρ. Β́ 1040).
• 8) Ερωτικό παιγνίδι, ερωτοτροπία:
  • Τότες τα λόγια, τα φιλιά και τα παιγνίδια αγάπης νομικής ήσαν δεσίδια (Σουμμ., Παστ. φίδ. Χορ. δ́ [37]· Βοσκοπ. 31).
• 9)
  • α) Μουσικό όργανο:
    • με όργανα, με τούμπανα και με πολλά παιγνίδια (Διγ. O 139)·
    • (προκ. για πολεμικό μουσικό όργανο):
      • (Χρον. σουλτ. 90¹²)·
      • Εδώκασιν τα βούκινα και όλα τα παιγνίδια (Ιμπ. 118)·
  • β) (συνεκδ.) μουσική:
    • χορός αρχοντικός με δίχως το παιγνίδι (Κάτης (Χόλτον) 99).
• 10) Θέαμα:
  • μη θεωρείν τον ιερέα χορούς ή παιγνίδια (Μαλαξός, Νομοκ. 176· Διγ. O 2216).

[<ουσ. παίγνιον + υποκορ. κατάλ. ‑ίδιον. Ο τ. ‑ι στο Meursius και σήμ. Ο τ. παιχνίδι και σήμ. Η λ. τον 6. αι.]

• Αυτός που κοροϊδεύει, περιγελαστής:
  • εκεί όπου πρώτον μας είχαν σε τιμήν και αξίαν, γίνονται παιγνιδισταί μαζί μας (Μπερτολδίνος 108).

[<αόρ. του παιγνιδίζω + κατάλ. ‑τής]