• I. Ενεργ.
  • Ά Μτβ.
    • 1)
      • α) Στήνω κάπ. ή κ. όρθιο:
        • (Θησ. Β́ [42²]), (Διήγ. Αλ. G 285⁶)·
      • β) έχω κ. σε όρθια θέση:
        • (Αλεξ. 1654)·
      • γ) (μεταφ.) υψώνω:
        • στοχάζομαι … ορθώνοντας πάντοτε τον λογισμόν μου εις την θεωρίαν των ουρανίων και θείων πραγμάτων (Νεκταρ., Ιεροκοσμ. Ιστ. 347)·
      • δ) (μεταφ.) στηρίζω, δυναμώνω:
        • ω Άρη … κι εσύ … του Έρωτος η μάννα … ορθώσετε το χέρι μου και την φωνήν μ’ ομοίως, … να πω τα συνεργήματά σας (Θησ. (Foll.) I 3).
    • 2) (Προκ. για κτίσμα)
      • α) επισκευάζω, επιδιορθώνω:
        • (Βακτ. αρχιερ. (κώδ. 1373, ΕΒΕ) 27)·
      • β) κτίζω:
        • (Θησ. Ζ́ [114⁷]).
    • 3)
      • α) Ετοιμάζω:
        • ορίζει τον να ορθώσει τα φουσσάτα διά να κινήσουν το πρωί (Χρον. Μορ. H 5288)·
        • καλά ορθώσετε ζώα άξια … να του τα προσκομίσω (ενν. του Ερμή) (Θησ. Í [89⁷])·
      • β) ευπρεπίζω, συγυρίζω:
        • τον ναόν της (ενν. της Διάνας) έμορφα φιλοκαλήσετέ τον … ορθώσετε τες αλλαγές όλες (Θησ. Ζ́ [77⁵]).
    • 4) (Προκ. για στρατό)
      • α) οργανώνω, συγκροτώ:
        • ο βασιλέας μεγάλον στόλον όρθωσε στην Μάλτα για να στείλει (Αχέλ. 45)·
      • β) παρατάσσω:
        • όρθωσεν το φουσσάτο του εις τρία τάγματα (Διήγ. Αλ. G 284²⁷)·
        • όρθωσέν τους να πολεμήσουν (Διήγ. Αλ. F (Lolos) 110^18, 21)·
      • γ) εφοδιάζω, εξοπλίζω:
        • να έχω συμπάθειαν απ’ εσάς ημέρες δεκαπέντε να ορθώσω τα φουσσάτα μου (Χρον. Μορ. P 720)·
        • χρειάζεται πολλά πράματα εις τον στόλον … να τον ορθώσει όλον (Αχέλ. 500).
    • 5)
      • α) Τακτοποιώ· οργανώνω:
        • (Φλώρ. 1466)·
        • ούτως τότε όρθωσεν το μέρος το εκείθεν· να είναι όλοι εις ορισμόν μεγάλου κοντοστάβλου (Χρον. Τόκκων 2293)·
      • β) διευθετώ, διακανονίζω:
        • να υπάγει εις το σπίτιν της να ορθώσει τες δουλείες της ('Ανθ. χαρ. 297¹⁷· Σαχλ., Αφήγ. 377)·
        • Ο πλούσιος αν ψυχομαχεί, … ταύτα τον λαλούσιν: «αυθέντη, κάμε διάταξιν, όρθωσε τα καλά σου» (Σαχλ. Β́ P 122)·
      • γ) διοργανώνω:
        • για να τον τιμήσουσι, … πολλά παιγνίδια όρθωσαν να γένουν και παλαίστρες (Θησ. ΙΆ [59²])·
        • Χαράν μεγάλην όρθωσαν να ποίσουν όταν έλθει (Θησ. Β́ [19³])·
      • δ) διορθώνω, τακτοποιώ, αποκαθιστώ:
        • όταν θέλουν να παντρευτούσι … πιάνουσι να γιατρευτούσι και παρθένες να φανούσι· … και την τρύπαν τους ορθώνουν (Συναξ. γυν. 667).
    • 6)
      • α) Διορίζω:
        • μαντατοφόρους όρθωσε και εις αυτόν αποστέλνει (Χρον. Μορ. H 480)·
        • Ο καπετάνιος όρθωσεν έντιμους εις την χώραν (Χρον. Τόκκων 1446)·
      • β) αναθέτω, εξουσιοδοτώ, επιφορτίζω:
        • ορθώσασιν τους δώδεκα εκείνους, … την μοιρασία να ποίσουν (Χρον. Μορ. P 1018)·
        • όρθωσεν κόντον τον αδελφόν του τα ξύλα να αρματώσουσιν (Χρον. Τόκκων 1475).
    • 7) Ορίζω, διατάζω:
      • ομνεί (ενν. ο αβουγαδούρος) να κάμει εμπιστευμένα … τά έχει η αυθεντιά ορθωμένα (Σαχλ., Αφήγ. 353)·
      • ολονεμπρός επήγαιναν … ως τ’ όρθωσεν εκείνος (Θησ. (Foll.) I 51).
    • 8)
      • α) Δείχνω:
        • πρόβοδον μ’ εδώκασιν την στράταν να με ορτώσει (Λόγ. παρηγ. Ο 723)·
      • β) υποδεικνύω:
        • ο Ιασούς … τους θεούς θυσιάζει, ως τον όρθωσεν η κόρη (Πόλ. Τρωάδ. 648 κριτ. υπ.)·
      • γ) κατευθύνω, καθοδηγώ:
        • με παρρησίαν τον στόλο εκείθεν όρθωσεν (Θησ. (Foll.) I 44)·
      • δ) καθοδηγώ με επιτυχία:
        • (Λουκάνη, Ομήρ. Ιλ. Ζ́ [124])·
      • ε) (ειρων.) διδάσκω, διαπαιδαγωγώ:
        • μαθητήν δεν έχω, να τον ορθώσω σαν εμέ (Κρασοπ. L 63)·
      • στ) καθοδηγώ, συμβουλεύω, «δασκαλεύω»:
        • Ούτως τον εδιόρθωσαν τον άνθρωπον εκείνον. Κρυφά ανέβη … και εσύντυχεν μετ’ αύτον … και άρξετον να του λαλεί ως ήτον ορθωμένος (Χρον. Τόκκων 2710).
    • 9) Αποφασίζω:
      • να συναχτούν οι πάντες … να ηκούσουν την απόκρισιν, τά είπαν και ορθώσαν (Χρον. Μορ. P 971).
    • 10) Δέχομαι, συναινώ, στέργω:
      • (Χρον. Μορ. Ρ 721).
    • 11)
      • α) Ρυθμίζω, κανονίζω, φροντίζω:
        • όρθωσε … να έχει το μοναστήρι ψάλτες καλούς (Χρον. Μορ. P 2745)·
      • β) σχεδιάζω, οργανώνω:
        • την Πλάτζια-Φλώρα βούλομαι να ορθώσω να συντύχεις (Φλώρ. 1563· Χρον. Τόκκων 2743)·
      • γ) (με σύστ. αντικ.) καταστρώνω σχέδιο:
        • (Χρον. Τόκκων 2671)·
        • μετά δόλου ορθώσασιν όρθωμαν το τοιούτον (Φλώρ. 251).
    • 12) Φροντίζω, περιποιούμαι, διατηρώ σε καλή κατάσταση:
      • θρέψετε τα άλογά σας καλά και τα άρματά σας ορθώσετε καλά (Διήγ. Αλ. E (Lolos) 207²²).
    • 13) Αποδίδω τιμές:
      • με παιγνίδια θλιβερά όλους γαρ τους ορθώνουν τους ρόγους (ενν. των νεκρών) (Θησ. Ί [5²]).
    • 14) Μεταχειρίζομαι, χρησιμοποιώ:
      • με τέχνες τόσες το άλετρον ορθώνουν το (Θησ. Προλ. 136).
    • 15) Κατορθώνω, επιτυγχάνω:
      • Εσείς δε να προσέξετε μη … και χάσομεν τά ελπίζομεν να έχομεν ορθώσει (Χρον. Μορ. H 8304).
    • 16) Πραγματοποιώ, εκτελώ:
      • την πεθυμιά μου όρθωσε και τέλειωσε ως θέλω (Θησ. Ί [50³])·
      • εάν σε φανεί καλόν, ούτως να το ορθώσω (Χρον. Μορ. P 6961).
    • 17) Προσπαθώ· (σε σχήμα αδύνατου):
      • την θάλασσαν … ορθώνω να γλυκάνει και λύκον λέγω πρόβατα ποτέ να μη δαγκάνει (Σαχλ. Ά PM 18).
    • 18) Πείθω:
      • εύκολα όρθωσεν (ενν. ο δεσπότης) τότε τους Αλβανίτας (Χρον. Τόκκων 3076).
    • 19) Τεκμηριώνω, υποστηρίζω με παραδείγματα:
      • αποδείχνω την χάριν και ορθώνω την με τες γραφές των φρονίμων και με την θείαν Γραφήν (Άνθ. χαρ. 289¹⁰).
    • 20) Ταξινομώ, αριθμώ:
      • μοιράζω τούτο το βιβλίον εις κεφάλαια ορθωμένα διά πλέον σύντομον (Άνθ. χαρ. 289¹³).
    • 21) Τιμωρώ:
      • αν μοιχεύσει (ενν. η γυνή) μίαν φοράν, πικρά σου την ορθώνει (ενν. ο νόμος) (Συναξ. γυν. 104).
    • 22) Εμπεδώνω, εδραιώνω, σταθεροποιώ:
      • (Χίκα, Μονωδ. 36⁹²).
    • 23) Επιτρέπω:
      • βιαζόμενον το σώμα (ενν. του νεκρού) … γυρίζεται ως ορθώσει αυτό η φύσις και το κοίλωμα του τάφου (Μάρκ., Βουλκ. 345¹³).
    • 24) Ζωγραφίζω:
      • Είχεν (ενν. το παλάτι) και τες ώρες ορθωμένες, πάσα ώρα καθώς τρέχει του καθενού μηνός (Διήγ. Αλ. G 288²⁷).
  • Β́ Αμτβ.
    • 1) Ετοιμάζομαι:
      • όσον εφουσσάτεψαν, ορθώσαν και υπαγαίναν (Χρον. Μορ. H 2022)·
      • (με επόμ. εμπρόθ. προσδ.):
        • Ο Αμίμαντος … είδεν το φουσσάτον του Αλεξάνδρου και όρθωσε εις τον πόλεμον (Διήγ. Αλ. E (Lolos) 245¹).
    • 2) Ορίζω, διατάζω:
      • όρθωσεν (ενν. ο πρίγκηπας) κι εστράφησαν εκείσε (Χρον. Μορ. H 6413).
    • 3) Κατευθύνομαι:
      • έριξεν τα καράβια όλα εις την θάλασσαν. Και αρχίνισεν άνεμος μέγας και όρθωσαν προς την Ανατολήν (Διήγ. Αλ. E (Lolos) 193²¹).
    • 4) Αποφασίζω:
      • Όρθωσεν, οικονόμησεν έναν του καπετάνον (Χρον. Τόκκων 1059).
    • 5) Φροντίζω, κανονίζω:
      • όρθωσεν και εσύναξεν φουσσάτο όσον είχεν (Χρον. Τόκκων 1050).
    • 6) Μπορώ, καταφέρνω:
      • εδάγκαναν (ενν. τα ζώα) … ως έφτασαν και όποθεν ορθώσαν (Διήγ. παιδ. 999 κριτ. υπ).
    • 7) Εμφανίζομαι στον ορίζοντα:
      • απού μακρά άρτωσεν έναν καράβιν (Μαχ. 588¹⁴).
• II. Μέσ.
  • 1) Σηκώνομαι:
    • (Πόλ. Τρωάδ. 490), (Χρον. Μορ. P 3852).
  • 2) Ετοιμάζομαι:
    • πριν τύχει το ενάντιον … εμείς ας ορθωθούμεν (Αχέλ. 1237)·
    • (με επόμ. εμπρόθ. προσδ.):
      • Ο Μίμαντος ηπήρεν το φουσσάτο του και … ορθώθην εις τον πόλεμον (Διήγ. Αλ. G 269¹¹).
  • 3) Παρατάσσομαι:
    • όρισεν και ορθώθη το φουσσάτον … με τιμήν μεγάλην (Διήγ. Αλ. E (Lolos) 183¹⁶).
  • 4) Καταστρώνω σχέδιο:
    • Ο 'πιτραπέζης δολερήν συκοφαντίαν μ’ εποίκεν, ορθώθηκεν, βουλεύτηκεν μετά του βασιλέως (Φλώρ. 560).
  • 5) Συμβαίνω, λαμβάνω χώρα, πραγματοποιούμαι:
    • Όταν εξήλθεν ο χειμών, … ορθώθηκεν η υπόθεσις Ελλήνων προς την Τρωάδα (Πόλ. Τρωάδ. 806).

• Φρ.
• 1) Ορθώνω τες βίγλες, βλ. βίγλα 3γ.
• 2) Ορθώνω (την) κατούναν = «σηκώνω», διαλύω το στρατόπεδο (με σκοπό να μετακινηθώ κάπου αλλού):
  • (Χρον. Μορ. H 5146).
• 3) Ορθώνω τον νουν, βλ. νους Φρ. 50.

[αρχ. ορθόω. Οι τ. αρτ‑ και ορτ‑ και σήμ. ιδιωμ., όπου και άλλοι τ. H λ. και σήμ.]