• I. Ενεργ.
  • Ά Μτβ.
    • 1) Διευθύνω, διοικώ το σπίτι:
      • (Προδρ. I 92).
    • 2) Προετοιμάζω· ετοιμάζω
      • α) (προκ. για πράγμα):
        • τας προίκας ῳκονόμησε (Διγ. Z 2215)·
        • τα χρειώδη της οδού ῳκονόμησα (Σφρ., Χρον. 126²¹)·
      • β) (προκ. για γεύμα ή δείπνο):
        • τραπέζιν τού 'κονόμησε … διά να φάγει (Χούμνου, Κοσμογ. 1306)·
      • γ) έκφρ. οικονομώ εαυτόν = ετοιμάζομαι:
        • (Παράφρ. Χων. (v. Dieten) III 166).
    • 3)
      • α) Ρυθμίζω, διευθετώ:
        • (Βίος Αλ. 4914)·
        • ῳκονόμει τα εκκλησιαστικά (Ιστ. πολιτ. 60¹⁰)·
        • (εδώ προκ. για διαθήκη):
          • ο πλούτος αυτού, επειδή ζων ουδέν τι ῳκονόμησεν, εγένετο αυθεντικός (Ιστ. πολιτ. 59⁷)·
      • β) (προκ. για λόγο) οργανώνω, χειρίζομαι:
        • τον διδάσκαλον οικονομείν τους λόγους (Γλυκά, Αναγ. 294).
    • 4) (Προκ. για στράτευμα ή πλοίο) εξοπλίζω:
      • φουσσάτα οικονόμησεν (Χρον. Μορ. P 8803· Ιστ. πολιτ. 55¹⁵).
    • 5)
      • α) Σχεδιάζω, διευθετώ από πριν:
        • οικονόμησεν … πώς να εβγώ της φυλακής (Λίβ. Sc. 2345)·
        • οικονόμησε … ποιήσαι στόλον (Κομνηνής Άννας Μετάφρ. 188)·
      • β) (προκ. για το Θεό ή την Παναγία) προνοώ, προσχεδιάζω:
        • Κύριε, … όλα τα οικονομείς και προνοάς (Ιστ. Βλαχ. 2596· Μορεζίν., Κλίνη Σολομ. 399).
    • 6) Σκοπεύω να:
      • οικονομεί δούναι την αυθεντίαν προς τον αυτού αδελφόν (Έκθ. χρον. 50⁵).
    • 7) Καθοδηγώ, συμβουλεύω:
      • την εκονόμησεν τον άνδρα να σκοτώσει (Ντελλαπ., Ερωτήμ. 2072).
    • 8) Αντιμετωπίζω:
      • Περί των αρνησαμένων την ορθόδοξον πίστιν … πώς να οικονομηθούν υπό της Εκκλησίας (Βακτ. αρχιερ. 132).
    • 9)
      • α) (Δι)ορίζω, αναγορεύω:
        • να 'κονομήσουν αποκρισάρην (Αλεξ. 1093)·
      • β) αναθέτω σε κάπ. κ.:
        • ῳκονόμησαν … τον Δημήτριον … ίνα … την βασιλείαν σου φονεύσῃ (Κομνηνής Άννας Μετάφρ. 313).
    • 10) Φέρνω, προξενώ:
      • μας εκονόμησεν … συμφοράν (Καλλίμ. 1543).
    • 11)
      • α) Εξοικονομώ, προμηθεύομαι:
        • ξένα φοσσάτα … οικονόμησεν (Κομνηνής Άννας Μετάφρ. 186)·
        • ξύλα εκονομήσασι (Χούμνου, Κοσμογ. 1266)·
      • β) (με αντικ. πρόσωπο) εξασφαλίζω:
        • οικονόμησε μάρτυρας (Έκθ. χρον. 46²⁵)·
      • γ) (με αντικ. αφηρημένη έννοια) αποκτώ:
        • εκονόμησεν … την φιλίαν (Λίβ. Sc. 76· Πένθ. θαν. 31)·
      • δ) εφοδιάζω κάπ.:
        • οικονομήσας αυτόν εις όσον εις τα στρατιωτικά έχρηζε (Κομνηνής Άννας Μετάφρ. 356).
    • 12)
      • α) Κατασκευάζω:
        • να οικονομήσει οικίαν (Ασσίζ. 453¹¹)·
        • Φισκίνας … από χυτού οικονομημένας (Διγ. Esc. 1636)·
      • β) φιλοτεχνώ:
        • δακτυλίδι … τό εκονόμησεν η τέχνη των Ερώτων (Φλώρ. 273).
    • 13) (Προστ. αορ. 'κονόμησε για να δηλωθεί προτροπή) εμπρός, ελάτε:
      • 'κονόμησε να χτίσομε εμάς κάστρο (Πεντ. Γέν. XI 4· Γέν. XI 7).
  • Β́ Αμτβ.
    • 1) Τακτοποιώ, διευθετώ:
      • οικονόμησον, ποίσε το προσταχθέν σοι (Φλώρ. 352).
    • 2) Ετοιμάζω:
      • 'κονόμησε εις τους οίκους σου (Αχιλλ. (Smith) N 1170)·
      • (εδώ προκ. για τραπέζι):
        • να 'κονομήσομεν … να φάει (ενν. ο διδάσκαλός μας) (Ντελλαπ., Στ. θρην. 67).
    • 3) Οδηγώ:
      • ά επιμελούντο πράξαι εις κακίαν αυτών … ῳκονόμουν (Ψευδο-Σφρ. 528²⁶).
• II. Μέσ.
  • Ά Μτβ.
    • 1)
      • α) Τακτοποιώ, διευθετώ:
        • (Βίος Αλ. 1469)·
        • τους λόχους … καλώς οικονομούνται (Διήγ. Βελ. N² 213)·
      • β) προσέχω, φροντίζω:
        • πάσα εις την τάξην του να την οικονομάται (Ιστ. Βλαχ. 1614).
    • 2) Ετοιμάζομαι:
      • ανταμοιβήν … τῳ Βελισάρῃ ο βασιλεύς να δώσει οικονομείται (Ριμ. Βελ. ρ 582).
    • 3) Προσχεδιάζω, προετοιμάζω:
      • οι οικονομηθέντες τον βασιλέα φονεύσαι (Κομνηνής Άννας Μετάφρ. 223· Πένθ. θαν. 499).
    • 4) (Προστ. αορ. 'κονομηθείτε για να δηλωθεί προτροπή) εμπρός, ελάτε:
      • 'κονομηθείτε να φρονεθώμεν αυτουνού προς ποτέ να πληθύνει (Πεντ. Έξ. I 10).
  • Β́ Αμτβ.
    • 1)
      • α) Τακτοποιούμαι· ετοιμάζομαι:
        • Οικονομήθη ως έπρεπεν (Χρον. Μορ. H 6420)·
      • β) προετοιμάζομαι (για πόλεμο ή εκστρατεία):
        • προς πόλεμον … οικονομούνται (Διήγ. Βελ. N² 210)·
      • γ) προετοιμάζομαι για ταξίδι:
        • Οικονομήθη ευγενικά … κι εβάλθη να οδεύει (Χρον. Μορ. Η 8128).
    • 2) Ενεργώ:
      • ως κρίν’ ο βασιλιάς, ο δούλος 'κονομάται (Π. Ν. Διαθ. φ. 260β 16).

• Η μτχ. παρκ. ως επίθ. =
  • α) έτοιμος:
    • να είναι 'κονομημένοι για την ημέρα την Τρίτη, ότι … να κατέβει ο Κύριος (Πεντ. Έξ. XIX 11)·
  • β) εξοπλισμένος, ετοιμοπόλεμος:
    • φουσσάτα … 'κονομημένα (Αλεξ. 2518)·
    • οικονομημένοι προς πόλεμον (Κομνηνής Άννας Μετάφρ. 336).

[αρχ. οικονομέω. Ο τ. και σήμ. ιδιωμ. Ο αόρ. ‑ίσθηκα αναλογ. με ρ. σε ‑ίζω. Η λ. και σήμ.]

• Αξιωματούχος κληρικός (υπεύθυνος κυρίως για την οικονομική διαχείριση εκκλησίας ή μοναστηριού):
  • τα του επισκόπου καλά ο οικονόμων … τῳ μέλλοντι αρχιερεί πιστώς βλεπήσωσιν (Διάτ. Κυπρ. 508⁷).

[<ουσ. οικονόμος αναλογ. με τα ουσ. σε ‑ων]