• 1)
  • α) Παράδειγμα:
    • (Ερωτόκρ. Γ́ 1612)·
    • ενούς μεγάλου πόθου ξόμπλι (Πιστ. βοσκ. V 3, 59)·
  • β) παράδειγμα προκ. για περιγραφή, επιβεβαίωση, απόδειξη:
    • (Πανώρ. Β́ 359), (Ροδολ. Β́ 453)·
    • αρχίσα να παρηγορού του φίλου τως την πρίκα και ξόμπλια μυριαρίφνητα … του λέσι (Ερωτόκρ. Β́ 731)·
    • (συχνά με τα ρ. δείχνω, παίρνω, φέρνω):
      • (Ερωτόκρ. Γ́ 517), (Δεφ., Λόγ. 292), (Ερωτόκρ. Γ́ 911).
• 2) Κ. ανάλογο ή παρόμοιο μ’ αυτό για το οποίο γίνεται λόγος:
  • Ω χάρη δίχως ξόμπλι, … (Πιστ. βοσκ. V 6, 287).
• 3)
  • α) Παράδειγμα προς μίμηση, πρότυπο, υπόδειγμα:
    • η καλή του ακουγή να γίνεται εξόμπλι εις πάντας (Ασσίζ. 274²⁸· Παλαμήδ., Βοηβ. 92), (Θυσ. 560)·
  • β) (προκ. για πρόσωπο):
    • είσαι το ξόμπλι της τιμής (Στάθ. Ιντ. β́ 9)·
  • γ) περίπτωση άξια προσοχής προς νουθεσία:
    • Αφήνω ξόμπλια αμέτρητα … σαν είν’ τ’ Αλεξάνδρου, τ’ Αλκείδη, … (Ροδολ. Ά 347· Δεφ., Λόγ. 263)·
  • δ) παράδειγμα προς αποφυγήν:
    • (Σουμμ., Παστ. φίδ. Ά [1240])·
    • Έρωτα, με το ξόμπλι μου μηδένας μην ελπίζει … πασίχαρος μετά σου να γυρίζει (Ερωφ. Γ́ 227)·
  • ε) (προκ. για τιμωρία που γίνεται για παραδειγματισμό):
    • να μηδέν μείνει η αφορμή των παιδίων χωρίς να παιδευτούν, να δώσει ξόμπλιν ο ρήγας (Μαχ. 76²⁹).
• 4) Σημάδι, ένδειξη, απόδειξη:
  • (Ερωτόκρ. Ά 1989)·
  • εξόμπλιν της ενθύμησης (Χούμνου, Κοσμογ. 2467)·
  • εγνώρισέ το φανερά πως δεν τον απαρνάται, ξόμπλι μεγάλον ήδειξε (Ερωτόκρ. Δ́ 818).
• 5)
  • α) Διακοσμητικό θέμα κεντήματος:
    • ψιλότητες ξομπλιών εγάζωνεν η κόρη (Ερωτόκρ. Ά 633)·
  • β) (συνεκδ.) η εργασία του κεντήματος:
    • (Ερωτόκρ. Ά 639).
• 6) Διακοσμητικό στοιχείο, στολίδι, κόσμημα:
  • λιθαρομαργαρίταρα εξόμπλια της τέντας (Διήγ. Βελ. χ 500).
• 7) Σχεδίασμα:
  • τάξιν επαρμόζουσαν προς είδος εξομπλίου (Καλλίμ. 187).

[<ουσ. εξόμπλι(ν) <ουσ. έξομπλον (βλ. ά.) + κατάλ. ‑ι(ν). Ο τ. εξόμπλιν το 12. αι. (LBG) και σήμ. ποντ. Ο τ. ‑ιν στο Meursius και σήμ. ιδιωμ. Η λ. στο Βλάχ. και σήμ.]

• I. Ενεργ.
  • 1)
    • α) Σχεδιάζω ακολουθώντας ένα υπόδειγμα, αντιγράφω:
      • Να εξομπλιάσεις τίποτε από άλλον χαρτίν (Ιατροσ. κώδ. φξζ́)·
    • β) (μεταφ.) «ξεσηκώνω»:
      • 'ς ποιο σκολειόν εμπήκες κι εξόμπλιασες και βρήκες τα (Ριμ. κόρ. 689).
  • 2) Διακοσμώ, κεντώ:
    • ιμάτιον να φορεί χρυσόν εξομπλιασμένον (Λόγ. παρηγ. O 295).
  • 3)
    • α) (Μεταφ.) σκέφτομαι, συλλογίζομαι:
      • κάθε λόγο μέσα τση εξόμπλιαζε κι εθώρει (Ερωτόκρ. Γ́ 641)·
    • β) μελετώ, σχεδιάζω να κάνω κ.:
      • Ξομπλιάζει πώς να τση το πει, πώς να τηνε κομπώσει (Ερωτόκρ. Έ 401).
  • 4)
    • α) Κοιτάζω παρατηρώ:
      • η κόρη τον ασπροφόρο εξόμπλιαζε (Ερωτόκρ. Β́ 1326)·
    • β) εξετάζω:
      • πού να κάμει κοπανιά ξομπλιάζει με το μάτι (Ερωτόκρ. Β́ 1776).
• II. (Μέσ.) παραδειγματίζομαι (εδώ προκ. για παράδειγμα προς αποφυγήν):
  • Ιδέτε (ενν. γυναίκες) την Εύαν και ξομπλιασθείτε τι λέγει ο όφης (Πηγά, Χρυσοπ. 179 (20)).

[<ουσ. ξόμπλι + κατάλ. ‑ιάζω. Διάφ. τ. σήμ. ιδιωμ. Η λ. στο Βλάχ. και σήμ.]

• Διακοσμώ, στολίζω, πλουμίζω:
  • από σαμφειροσάρδιον ήτον εξομπλισμένος (ενν. ο πύργος) (Βυζ. Ιλιάδ. 104)·
  • αρμάτωσιν καβαλαριού ακέρια εξομπλισμένην (Φλώρ. 536).

[<ουσ. ξόμπλι + κατάλ. ‑ίζω. Βλ. και εξοπλίζω. Ο τ. στο LBG]

• 1) Παράδειγμα, δείγμα:
  • απ’ αυτείνη (ενν. την ιστορία) ημπορεί … να πάρει ξόμπλιση της ζωής της πρικαμένης (Βοσκοπ. Επίλ. 15).
• 2)
  • α) Στολίδι, πλουμίδι:
    • κούπαν … γύροθεν να 'χει εξόμπλισες (Φλώρ. 986)·
    • (περιληπτ.):
      • φαρίν με την εξόμπλισίν του (Φλώρ. 624)·
  • β) (συνεκδ.) στολισμός, διακόσμηση:
    • ιματίων εξόμπλισιν (Παράφρ. Χων. 630).

[<ξομπλίζω + κατάλ. ‑σις. Πβ. εξόπλισις. Ο τ. στο LBG]