• I. Ενεργ.
  • Ά Μτβ.
    • 1)
      • α) Φιλοξενώ, περιποιούμαι ξένους:
        • Οπού πτωχόν εξένισεν Χριστόν γαρ θεραπεύει (Σπαν. (Ζώρ.) V 19)·
      • β) (σε μεταφ.):
        • μούσες, … στην κατοικιά του μοναχός (ενν. ο Ηρόδοτος) … είχε σας ξενίσει (Λίμπον. 94).
    • 2) Προκαλώ έκπληξη και θαυμασμό:
      • η εκκλησία αύτη … ξενίζει … και νουν και διάνοιαν (Νεκταρ., Ιεροκοσμ. Ιστ. 161).
    • 3) (Ενεργ. και μέσ.) αναλογίζομαι, σκέφτομαι κ. με έκπληξη και θαυμασμό:
      • Ξένισε και τον ποταμόν τόν λέγουσιν Αλφείον, … (Λίβ. (Lamb.) N 169)·
      • (μέσ.):
        • (Λίβ. Esc. 153).
  • Β́ (Αμτβ.) εκπλήσσομαι:
    • απήτις μας εγνώρισεν … είπε μας εξενίζοντα: «Τάχα και να 'σθ’ εκείνοι …;» (Απόκοπ. 384).
• II. Μέσ.
  • Ά Αμτβ.
    • 1) Απορώ, παραξενεύομαι· εκπλήσσομαι, σαστίζω:
      • (Φλώρ. 111)·
      • τα πράματα του κόσμου, ως όσον πλιο τα μελετώ, ξενίζομαι ατός μου (Φαλιέρ., Ρίμ. 160· Φαλιέρ., Ιστ. 117)·
      • (με επόμ. την πρόθ. εις + αιτιατ.):
        • (Πηγά, Χρυσοπ. 235 (10))·
        • Ξενίζομαι εις τον άνθρωπον οπού ουδέν πιστεύει κρίσιν και ανταπόδοσιν (Αλφ. 14⁶⁶).
    • 2) Νιώθω έκπληξη και θαυμασμό· θαυμάζω:
      • εξενίστηκε από το θαύμα, έμεινεν άφωνος (Μορεζίν., Κλίνη Σολομ. 445· Διήγ. Βελ. χ 301)·
      • (με επόμ. την πρόθ. εις + αιτιατ.):
        • όλοι εξενίζονταν εις τέτοιαν ευωδία (Ριμ. Απολλων. [1504])·
      • (με υποκ. τις λ. νους, ψυχή):
        • (Αχιλλ. (Smith) N 383), (Λίβ. (Lamb.) N 784).
    • 3) Ξενιτεύομαι (πβ. IIΒ́5):
      • Ξενίζεται ο Ιμπέριος … διά τα λόγια … τά είπεν ο πατήρ του (Ιμπ. μετά στ. 188 χφ V κριτ. υπ).
  • Β́ Μτβ.
    • 1) Νιώθω απορία, περιέργεια, έκπληξη, ξάφνιασμα για κ.:
      • είς τ’ άλλου των εθώρει, Αδάμ το εξενίζετο κι η Εύα το ηπόρει (Χούμνου, Κοσμογ. 80)·
      • Ξενίζομαι τα λόγια σου (Ερωτοπ. 647· Λίβ. P 1779).
    • 2)
      • α) Νιώθω έκπληξη και θαυμασμό βλέποντας κάπ. ή κ.:
        • Θωρούσιν την οι καλογρές πάνυ ωραιωμένη, πολλά τηνε ξενίζουνται (Ιμπ. (Legr.) 642· Λίβ. N 2241)·
        • τον κόσμον εξενίζουμου, τ’ άνθη και τα καλά του (Απόκοπ. 18)·
      • β) θαυμάζω κάπ. ή κ.:
        • τους σκλάβους να ξενίζεσαι με τσ’ αργυρές μαχαίρες (Ριμ. Απολλων. [768]· Ιστ. πολιτ. 51¹⁴).
    • 3) Παρατηρώ, περιεργάζομαι κ. με απορία, έκπληξη και θαυμασμό:
      • εξενίζετο (ενν. ο Δάρειος) την φορεσίαν του Αλεξάνδρου (Διήγ. Αλ. G 276⁴· Λίβ. P 2747).
    • 4) Νιώθω έκπληξη και δέος ή φόβο καθώς αναλογίζομαι κ.:
      • (Χρησμ. I 46)·
      • Ξενίζομαι τον θάνατον (Νεκρ. βασιλ. 89).
    • 5) (Με γεν.) απομακρύνομαι από κάπ., αποχωρίζομαι (πβ. IIΆ3):
      • Ξενίζομαι … αδελφικού σου σπλάγχνους (Βέλθ. 49).

[αρχ. ξενίζω. Η λ. και σήμ.]