• Ά Μτβ.
  • 1)
    • α) Διευκρινίζω, εξηγώ:
      • (Γύπ. Πρόλ. Διός 54)·
      • Ξεκαθάρισέ μου αυτό το αίνιγμα (Μπερτόλδος 32)·
    • β) (με αιτιατ. προσώπου συνεκδ.) αντιμετωπίζω επιτυχώς· ξεμπροστιάζω:
      • να μιλήσω … με τούτον τον χωριάτην, διατί εγώ θέλω να τον ξεκαθαρίσω (Μπερτόλδος 28)·
      • (ειρων. - σκωπτ.):
        • (Μπερτόλδος 19)·
    • γ) (προκ. για όνειρο) εξηγώ, ερμηνεύω:
      • (Καρτάν., Π. Ν. Διαθ. φ. 148^v).
  • 2) Κάνω κ. σαφές, προσδιορίζω:
    • δεν εξεκαθάρισεν πού … εκατοικούσαν (Μπερτολδίνος 92)·
    • (μέσ. με ενεργ. σημασ.):
      • Ο περιβολάρης … να ξεκαθαρισθεί από την βασίλισσαν την αιτίαν (Μπερτολδίνος 135).
  • 3)
    • α) Αναλύω, διασαφηνίζω κ. (μέσα από διδασκαλία):
      • (Σοφιαν., Γραμμ. 84)·
      • κανένα πράγμα δεν είναι οπού … ο Κύριός μας δεν το … εξεκαθάρισε διά των Ευαγγελιστών (Κύριλλ. Κων/π. 371)·
    • β) εκθέτω διεξοδικά, περιγράφω κ. αναλυτικά:
      • (Καρτάν., Π. Ν. Διαθ. φ. 76^r)·
      • Τα κάλλη τση πόσά 'τανε δε θα ξεκαθαρίσω (Γύπ. Πρόλ. Διός 58).
  • 4)
    • α) Κάνω κ. γνωστό, φανερώνω:
      • να διαλαλήσω, την γκιόστραν εις την χώρα μας διά να ξεκαθαρίσω (Ευγέν. 1022· Ιμπ. (Legr.) 542)·
    • β) (γραμμ.) δηλώνω:
      • (Σοφιαν., Γραμμ. 46).
  • 5)
    • α) Αποδεικνύω, τεκμηριώνω, αποκαλύπτω:
      • (Διαθ. 17. αι. 3¹⁷²)·
      • την αλήθειαν … με πολλές απόδειξες να την ξεκαθαρίσω (Κρασοπ. B 30)·
    • β) βεβαιώνω, πιστοποιώ:
      • Ξεκαθαρίζω ότι πως τα σογκόρα … είναι όλα λίμπερα (Διαθ. 17. αι. 10⁵⁴).
  • 6)
    • α) Ορίζω, διατάζω:
      • εις της Ανατολής τα μέρη εδράμα, καθώς εξεκαθάριζε το γράμμα (Λεηλ. Παροικ. 22)·
    • β) ορίζω, καθορίζω (μέσα από διαθήκη)· αποσαφηνίζω:
      • (Διαθ. 17. αι. 10¹⁴)·
      • κείνα απού ήταξα … του εγγόνου μου … εις τα προυκοχάρτια του ξεκαθαρίζονται (Διαθ. 17. αι. 3⁹⁰).
  • 7)
    • α) Διακρίνω, ξεχωρίζω:
      • δεν εξεκαθάριζα καθόλου τι έναι ομπρός μου (Φαλιέρ., Ιστ. 260)·
    • β) καταλαβαίνω:
      • ο δούλος … είντα φωνιάζει δε μπορώ να του ξεκαθαρίσω (Θυσ. 1090).
  • 8) (Προκ. για διαφορά)
    • α) εξομαλύνω, διευθετώ:
      • (Φορτουν. Ιντ. β́ 20)·
    • β) «τακτοποιώ» (με βίαια μέσα):
      • (Ερωτόκρ. Β́ 2232), (Δ́ 1274)·
    • γ) φρ. ξεκαθαρίζω την δουλείαν = ξεμπερδεύω τα πράγματα, τακτοποιώ την υπόθεση:
      • (Μπερτολδίνος 135).
  • 9) Κάνω επιλογή (στρατιωτών), ξεδιάλεγμα:
    • εξεδιάλεξε … και εξεκαθάρισε το φουσσάτο του (Χρον. σουλτ. 126¹⁰· Αχιλλ. L 144).
  • 10)
    • α) Εξετάζω, ανακρίνω (εδώ προκ. για το Χριστό):
      • (Μυστ. παθ. 71)·
    • β) εκδικάζω:
      • κατηγορία κληρικού έχει άδειαν έως ένα χρόνον να εξεκαθαρίζεται (Βακτ. αρχιερ. 158).
  • 11) Δέχομαι, αποδεικνύω την αθωότητα κάπ. (εδώ με το να μείνει αβλαβής):
    • αν δεν εμαγαρίστην η γεναίκα και καθάρια αυτή, και να ξεκαθεριστεί (Πεντ. Αρ. V 28).
• Β́ Αμτβ.
  • 1) Μιλώ καθαρά, δεν τραυλίζω:
    • Διατί 'σαι συ βραδύγλωσσος και δεν ξεκαθαρίζεις, … (Χούμνου, Κοσμογ. 2175).
  • 2) (Προκ. για σύννεφο) διαλύομαι:
    • (Καρτάν., Π. Ν. Διαθ. φ. 175^v).
  • 3) Φρ. ξεκαθαρίζει η ημέρα = ξημερώνει:
    • (Καρτάν., Π. Ν. Διαθ. φ. 174^v).

[<αόρ. του μτγν. εκκαθαρίζω (και σήμ.). Ο τ. εξ‑ σε έγγρ. του 17. και 19. αι. Η λ. στο Βλάχ. και σήμ.]