• Ά Μτβ.
  • 1)
    • α) Ερμηνεύω, εξηγώ:
      • (Γαδ. διήγ. 360)·
      • όποιος … ευρεθεί τον στίχον να γροικήσει, καθώς αυτείνος έλεγε, να του το ξεδιαλύσει (Ριμ. Απολλων. [96])·
    • β) (προκ. για όνειρο):
      • (Ερωτόκρ. Δ́ 99), (Στάθ. Γ́ 242)·
      • το ξεδιλυώ προς τον υγιό μου (Στάθ. Ά 246)·
    • γ) αποσαφηνίζω, διευκρινίζω, ερμηνεύω:
      • (Φαλιέρ., Ιστ. 147)·
      • εγώ (ενν. ο Θεός) … ξεδιαλύω και φανερώνω των ανθρώπων τους λογισμούς τους (Χριστ. διδασκ. 41).
  • 2) Μεταφράζω, ερμηνεύω:
    • (Φαλιέρ., Θρ. 9).
  • 3) Εξιστορώ διεξοδικά, περιγράφω:
    • τ’ ανδραγαθήματά τους … ποιος άνθρωπος με στίχους του μπορεί να ξεδιαλύσει (Αχέλ. 1552).
  • 4) Λύνω, ξεκαθαρίζω (διαφορές):
    • (Φορτουν. Ιντ. β́ 16).
  • 5) (Προκ. για μαλλιά) ξεμπερδεύω, ξεμπλέκω:
    • (Θησ. ΙΒ́ [54³]).
• Β́ Αμτβ.
  • 1) Αποβαίνω, καταλήγω σε κ.:
    • κάμε το, κυράτσα μου, … να ξεδιαλύνει σε καλόν η ερμήνεια η εδική μου (Ευγέν. 329).
  • 2) (Προκ. για όνειρο)
    • α) γίνεται φανερό, ξεκαθαρίζει τι δηλώνει:
      • (Ερωτόκρ. Δ́ 213)·
    • β) αποβαίνει σε, βγαίνει σε:
      • (Ερωτόκρ. Δ́ 135)·
    • γ) επαληθεύεται, βγαίνει αληθινό:
      • (Ερωτόκρ. Δ́ 149).
  • 3) Σημαίνω, ερμηνεύομαι:
    • Τ’ όνομαν (ενν. Μωσής) εξεδιάλυνεν «εκ τα νερά εβγαλμένος» στην γλώσσαν την αιγυπτικήν (Χούμνου, Κοσμογ. 2049).

[<επιτ. ξε‑ + διαλύνω· πβ. και παλαιότ. εκδιαλύω (σχόλ., LBG). Ο τ. ‑διλυώ κατά τα λύνω - λυω, κλείνω - κλειω, κ.ά.· πβ. και ξεδιλιαίνω. Η λ. στο Βλάχ. και σήμ.]