• 1)
  • α) Νους, μυαλό, η διανοητική και αντιληπτική ικανότητα:
    • (Ερωφ. Γ́ 197), (Πανώρ. Έ 121)·
  • β) (σε μεταφ.):
    • ο νους μου εθανατώθην· και τις ειμί ουκ εγνώριζα (Λίβ. P 1573)·
  • γ) (σε σχ. υπαλλαγής):
    • Ω νου των προφητών λωλέ κι εύκαιρε (Σουμμ., Παστ. φίδ. Δ́ [407])·
  • δ) προκ. για τη διανοητική κατάσταση κάπ.:
    • αρρωστημένη εις το κορμί, μα … γερή εις το νου (Διαθ. 17. αι. 10³·).
• 2) Κρίση· ευφυΐα, εξυπνάδα:
  • (Ερωφ. Β́ 274)·
  • αν έχεις νουν, Μυρτίνο, το ριζικόν αυτείνο να χάσεις μην τ’ αφήσεις (Πιστ. βοσκ. III 6, 276).
• 3)
  • α) Φρόνηση, λογική:
    • (Φαλιέρ., Ρίμ. 206)·
    • ν’ αφήσει τον πόθο … το νου του να νικήσει (Ερωφ. Δ́ 672)·
  • β) το λογικό, η ικανότητα να σκέφτεται κάπ. σωστά:
    • ο νους μὄναι σαλεμένος (Ch. pop. 106· Ερμον. Ψ 12)·
    • (συχνά με επόμ. το ουσ. γνώση):
      • να λωλαθεί χάνοντας νου και γνώση (Ζήν. Έ 46)·
    • (σε μεταφ.):
      • η παιδωμή είναι τόση που μου σκοτείνιασε το νου (Ερωτόκρ. Γ́ 1212).
• 4) (Συνεκδ.) προσοχή:
  • (Διγ. Esc. 932)·
  • εις χίλια μέρη ο νους μου διασκορπάται (Ερωφ. Ά 643).
• 5) Πρόνοια, προνοητικότητα:
  • (Ασσίζ. 94¹⁶).
• 6) Προαίσθηση:
  • ο νους μου … μου λέγει τίβοτας κακό πως θα σε βρει (Ερωφ. Β́ 85).
• 7) Φαντασία·
  • (εδώ σε μεταφ.):
    • Τα φτερά που εσήκωσεν ο νους σου … βλέπεσαι, αδέρφι (Ερωτόκρ. Ά 347).
• 8) Συνείδηση:
  • να σε γράψω μίαν ιστόριαν παλαιά, τον νου μου ν’ αναπάψω (Θησ. Πρόλ. [106]).
• 9) Φιλοδοξία:
  • Τα Γιάννινα αφέντευσε … και διά τ’ Αγγελόκαστρον ο νους του τον εκίνα (Κορων., Μπούας 5).
• 10)
  • α) Η καρδιά (ως έδρα των συναισθημάτων):
    • (Λίβ. P 2303), (Ch. pop. 526)·
  • β) (σε σχ. υπαλλαγής):
    • σε νουν ευγενικό στρατιώτω τιμημένω (Ροδολ. Ά 183)·
  • γ) ψυχική διάθεση:
    • ουκ αν μαλάξω πώποτε τον νουν του κύρη εγκλείστου (Προδρ. IV 434).
• 11) Οι αισθήσεις:
  • όλος γαρ ο νους εκλείπει υπό της ροής το αίμα (Ερμον. Λ 8).
• 12) Η ενέργεια του νου, οι σκέψεις:
  • (Ερωφ. Β́ 439), (Γ́ 235).
• 13) Ανάμνηση, θύμηση:
  • Αρχή βασάνων, διήγησις … κι ο νους κινά το χέρι μου (Τζάνε, Κρ. πόλ. 185⁵).
• 14) Πνεύμα, πνευματική ικανότητα:
  • Η γλώσσα στίχους να μιλεί κι ο νους να κατεβάζει (Τζάνε, Κρ. πόλ. 398²⁶· Έκθ. χρον. 45²¹).
• 15) Γνώμη, απόφαση:
  • αλλάσσει νου και λογισμό (Ερωτοκρ. Β́ 87· Χρον. Μορ. H 6603)·
  • (σε μεταφ.):
    • ο νους μου εσέρνετο συχνιά σε μια μερά κι εις άλλη (Ερωφ. Αφ. 44).
• 16) Νοοτροπία., τρόπος σκέψης:
  • να σου ειπώ το τι βουλήν κρατούσι (ενν. οι αβουγαδούροι) και εις τι νουν … περπατούσιν (Σαχλ., Αφήγ. 351)·
  • (σε σχ. υπαλλαγής):
    • Ω πεισματάρη νου συ των ανθρώπω (Πιστ. βοσκ. V 5, 168 (έκδ. πεισματάρικε νους· διόρθ. Κριαράς)).
• 17) Πρόθεση, επιδίωξη, σκοπός:
  • ο νους τους ήτον πώς να μην με αφήσουν να περάσω (Διγ. Άνδρ. 392⁵· Χρον. Τόκκων 2651).
• 18) Νόημα, σημασία:
  • (Προδρ. IV 30), (Ψευδο-Σφρ. 314³⁰).
• 19) (Θρησκ.) οι Νόες = οι αγγελικές δυνάμεις:
  • ο δικαιότατος κριτής μεθ’ άπαντας τους Νόας (Παϊσ., Ιστ. Σινά 920).
• 20) Με τα κτητ. μου, σου, κλπ., σε θέση προσωπ. αντων.:
  • πάντα ο νους σου μετά μένα να 'σαι (Βοσκοπ. 300· Φαλιέρ., Ιστ. 480).

• Εκφρ.
• 1) Εις τον νουν μου, στο νου μου, με τον νουν μου, μέσα στο νου, προς τον νουν μου, εν τῳ νοΐ μου =
• (α) στο μυαλό μου, μέσα μου, ενδόμυχα:
  • (Προδρ. IV 25b χφ P κριτ. υπ.), (Ερωφ. Έ 412), (Νεκταρ., Ιεροκοσμ. Ιστ. 281), (Ερωτόκρ. Β́ 552), (Χρον. Μορ. H 6760), (Πτωχολ. α 798)·
• (β) με τη φαντασία μου:
  • (Χρον. Τόκκων 730), (Ερωφ. Γ́ 285).
• 2) Με τον νουν μου = έχοντας τα λογικά μου, όντας υγιής διανοητικά:
  • (Διαθ. 17. αι. 8⁴¹).
• 3) Κατά νουν, βλ. κατά 12.
  • Φρ.
  • 1) Αναβιβάζει (ανεβάζει) ο νους μου, αναβιβάζω εις νουν, βλ. αναβιβάζω 4 φρ.
  • 2) Ανοίγω τον νου κάπ., βλ. ανοίγω Φρ. 6.
  • 3) Αποβγαίνω αχ τον νουμ μου, βλ. αποβγαίνω 1 φρ.
  • 4) Βάλλω εις νουν, κατά νουν, βλ. βάλλω 3β.
  • 5) Βάνει με ο νους = παίρνω την απόφαση:
    • (Διγ. Άνδρ. 380¹⁵).
  • 6) Βάνει ο νους κάπ. =
  • (α) βλ. βάνω 20α·
  • (β) φαντάζεται, αναλογίζεται:
    • (Φορτουν. Έ 258), (Φαλιέρ., Ιστ. 100).
  • 7) Βάνει ο νους μου πόθο σε κάπ. = έχω ερωτευθεί, ποθώ κάπ.:
    • (Ερωτόκρ. Ά 193).
  • 8) Βάνω άλλον νου = αναθεωρώ τις απόψεις μου, αλλάζω γνώμη:
    • (Θυσ. 729).
  • 9) Βάνω νουν, βλ. βάνω 20η.
  • 10) Βάνω στο(ν) (εις τον, με το, μες στον) νου(ν) μου, κατά νουν κ. =
  • (α) βλ. βάνω 20γ·
  • (β) συνειδητοποιώ, κατανοώ:
    • (Σπαν. A 475), (Πανώρ. Έ 251)·
  • (γ) προτίθεμαι, σκοπεύω:
    • (Φορτουν. Β́ 347), (Πανώρ. Γ́ 129).
  • 11) Βάνω το(ν) νου(ν) (μου) σε κ. ή κάπ. =
  • (α) βλ. βάνω 20δ·
  • (β) στρέφω την προσοχή μου σε κάπ.:
    • (Διγ. Esc. 1261).
  • 12) Βάνω στο νου κάπ. κ., βλ. βάνω 20στ.
  • 13) Βάνω στον νου μου κάπ., βλ. βάνω 20ε.
  • 14) Βάνω τον νου μου κάπου = σκέφτομαι διαρκώς κ.:
    • (Αιτωλ., Μύθ. 58⁵).
  • 15) Βαρώ τον νου κάπ. = προκαλώ συναίσθημα ανίας, κουράζω:
    • (Χρον. Μορ. P 482).
  • 16) Βγάζω από τον νου μου, βλ. βγάζω 1β.
  • 17) Βγαίνει κ. από το(ν) νου(ν) (μου), βλ. βγαίνω 1γ.
  • 18) Βγαίνω από (οκ) τον νουν (μου), βλ. βγαίνω 1δ.
  • 19) Βγαίνω ή είμαι έξω (όξω) του νου, βλ. έξω Ά2β φρ.
  • 20) Βγάνω από τον νουν μου, βλ. βγάνω 18δ.
  • 21) Βγάνω κάπ. από τον νουν του, βλ. βγάνω 11β.
  • 22) Γεμίζω στο νου μου = κάνω τη σκέψη, εξετάζω το ενδεχόμενο:
    • (Βεντράμ., Φιλ. 119).
  • 23) Γυρίζω τον νουν κάπ., βλ. γυρίζω ΙΆ8ε.
  • 24) Δεν με χωρεί ο νους μου = δεν αρκούμαι σε κ., είμαι ανήσυχος, ανικανοποίητος χαρακτήρας:
    • (Αγν., Ποιήμ. Ά 24).
  • 25) Δίδει μου ο νους μου = κάνω τη σκέψη, σκέφτομαι (πβ. και δίδω Β́1):
    • (Χρον. Μορ. H 8539).
  • 26) Δίδει ο νους μου = χαίρομαι, ξεδίνω:
    • (Ιμπ. 156), (Νεκρ. βασιλ. 8).
  • 27) Εγέμισέ (το) ο νους μου, βλ. γεμίζω 4.
  • 28) Είναι ο νους μου εις … =
  • (α) βλ. είμαι φρ. 17·
  • (β) συμφωνώ, συγκατατίθεμαι· αποφασίζω κ.:
    • (Διγ. Άνδρ. 351²⁶), (Φαλιέρ. Ιστ. 598).
  • 29) Είναι ο νους μου μετά μένα, βλ. μετά Ά1δ.
  • 30) Εμβάζω κ. εις νουν = σκέφτομαι· επιδιώκω κ.:
    • (Διγ. Gr. 1038).
  • 31) Έρχομαι εις (τον) νουν (μου) =
  • (α) συνέρχομαι ύστερα απο λιποθυμία:
    • (Λιβ. Sc. 2675)·
  • (β) συνέρχομαι ύστερα από ξαφνικό δυσάρεστο γεγονός:
    • (Διγ. Άνδρ. 321²⁶).
  • 32) Έχω στον, εις (τον) νου(ν) (μου) κάπ. ή κ. =
  • (α) σκέφτομαι, θυμάμαι:
    • (Ερωτοπ. 642), (Σπαν. A 353), (Σπαν. P 244)·
  • (β) σκοπεύω, σχεδιάζω:
    • (Χρον. Μορ. P 2735)·
  • (γ) έχω υπόψη μου, γνωρίζω:
    • (Διγ. Z 3353).
  • 33) Έχω νουν = είμαι στα λογικά μου, το μυαλό μου λειτουργεί σωστά:
    • (Ερωτόκρ. Ά 158), (Ανακάλ. 27).
  • 34) Έχω τον νουν (εις κάπ. ή κ.) = στρέφω την προσοχή μου (σε κάπ. ή κ.):
    • (Διγ. Esc. 1450, 491).
  • 35) Έχω το νου αλλού = σκέφτομαι άλλα πράγματα:
    • (Ερωτόκρ. Β́ 437).
  • 36) Έχω τον νουν άνω κάτω, βλ. άνω κάτω Φρ. 5.
  • 37) Θέτω τον νουν μου, βλ. θέτω 2ε.
  • 38) Κάνω όξω του νου, βλ. έξω 2β.
  • 39) Κατερωτώ τον νουν = απορώ θαυμάζω:
    • (Ιμπ. (Legr.) 856).
  • 40) Κείτεται ο νους μου εις κ. = σκοπεύω, σχεδιάζω κ.:
    • (Λιβ. Esc. 2671).
  • 41) Κομπώνω τον νουν μου = αυταπατώμαι, ξεγελιέμαι:
    • (Ερμον. Θ 52).
  • 42) Κρατώ στον νουν μου = θυμάμαι:
    • (Σπαν. A 48).
  • 43) Κρέμεται ο νους μου (εις έννοιαν), βλ. κρεμώ Φρ. 4.
  • 44) Κρίνω κ. εν τῳ νοΐ μου, βλ. κρίνω Φρ. 2.
  • 45) Λαμβάνω εις νουν, βλ. λαμβάνω Φρ. 11.
  • 46) Λέγει ο νους μου, βλ. λέγω Φρ. 3.
  • 47) Λέγω εις νουν, μέσα στο νου μου, βλ. λέγω Φρ. 8.
  • 48) Μερίζομαι κατά νουν, βλ. μερίζω Φρ.
  • 49) Μοιράζομαι κατά νουν, βλ. μοιράζω Φρ. 2.
  • 50) Ορθώνω τον νουν = εντείνω την προσοχή μου σε κ.:
    • (Βεντράμ., Φιλ. 8).
  • 51)
  • α) Ορμά (μου) ο νους (προς) κ. = αισθάνομαι την επιθυμία, την ανάγκη για κ.:
    • (Λίβ. N 1137), (Νεκρ. βασιλ. 9)·
  • β) έχω την ορμήν του νοός προς κ. = στρέφω την προσοχή, το ενδιαφέρον μου σε κ.·
    • (εδώ) αναλαμβάνω πολεμική επιχείρηση:
      • (Δούκ. 239⁷).
  • 52) Παίρνεται ο νους μου = αναστατώνομαι, τα χάνω:
    • (Κορών., Μπούας 22).
  • 53) Παίρνομαι από το νου μου, βλ. επαίρνω 1στ φρ.
  • 54) Παίρνω τον νουν κάπ. =
  • (α) κάνω κάπ. να παραφρονήσει, να χάσει τα λογικά του:
    • (Σουμμ., Ρεμπελ. 164), (Σουμμ, Παστ. φίδ. Ά [359])·
  • (β) ξελογιάζω, ξεμυαλίζω κάπ. (ερωτικά):
    • (Ερωτοπ. 200).
  • 55) Παρασαλεύω το νουν κάπ. (με υποκ. το ουσ. πόθος) = κάνω κάπ. να χάσει τη λογική του:
    • (Διγ. Esc. 867).
  • 56) Παρέρχεται ο νους μου = ταράζομαι, αναστατώνομαι:
    • (Διγ. Άνδρ. 329¹⁵).
  • 57) Πηγαίνει ο νους μου άνω κάτω = παθαίνω σύγχυση:
    • (Ευγέν. 1353).
  • 58) Ρίπτω εκ τον νουν μου κ. = ξεχνώ, λησμονώ:
    • (Σπαν. A 355).
  • 59) Σηκώνει ο νους μου = τρελαίνομαι, χάνω τα λογικά μου:
    • (Ερωτόκρ. Γ́ 84).
  • 60) Σηκώνω το νου κάπ. =
  • (α) αφαιρώ τη λογική από κάπ., τη δυνατότητα να σκέφτεται σωστά· κάνω κάπ. να παραφρονήσει:
    • (Μαχ. 656²⁶), (Ερωφ. Ά 462)·
  • (β) ξελογιάζω, ξεμυαλίζω (ερωτικά):
    • (Φορτουν. Ιντ. ά 142).
  • 61) Σκορπίζω το νου μου, έχω το νου μου σκορπιστό = με απασχολούν ταυτόχρονα πολλές σκέψεις, πάει το μυαλό μου σε πολλά πράγματα:
    • (Ερωφ. Δ́ 33), (Πανώρ. Ά 215).
  • 62) Σκορπίζω (διασκορπίζω) το νου κάπ. = αφαιρώ τη λογική, τη φρόνηση από κάπ.:
    • (Ερωτόκρ. Ά 1057), (Πανώρ. Β́ 186).
  • 63) Σκοτίζεται ο νους μου = ταράζομαι, αναστατώνομαι:
    • (Περί ξεν. 354).
  • 64)
  • α) Στήνω (ιστήνω) τον νουν (εν εαυτῴ) = δίνω μεγάλη προσοχή, συγκεντρώνομαι:
    • (Βέλθ. 23), (Αξαγ., Κάρολ. Έ 336)·
  • β) στήνω τον νουν κατά + γεν. = εποφθαλμιώ, επιβουλεύομαι κάπ. ή κ.:
    • (Δούκ. 75⁸).
  • 65) Στήνω στον νουν νου απέσω = βάζω σκοπό, επιθυμώ πολύ κ.:
    • (Θησ. (Foll.) I 93).
  • 66) Συμφέρω, συνηφέρνω το(ν) νουν μου, συμφέρει ο νους μου =
  • (α) ξαναβρίσκω τις αισθήσεις μου, συνέρχομαι:
    • (Βελθ. 84, 851)·
  • (β) εξετάζω κ. πιο λογικά:
    • (Θυσ. 657).
  • 67) Συστρέφω τον νουν = στριφογυρίζω κ. στο μυαλό μου:
    • (Βέλθ. 725).
  • 68) Υπολαμβάνω τον νουν μου = σκέφτομαι, εξετάζω κ.:
    • (Ερμον. Θ 7).
  • 69) Φέρει ο νους μου κ. = μου έρχεται στο μυαλό, θυμάμαι:
    • (Φορτουν. Γ́ 199).
  • 70) Φέρνει ο λογισμός στο (ή κατά) νου(ν) =
  • (α) κάνω τη σκέψη, μου περνά από το μυαλό κ.:
    • (Φορτουν. Έ 402)·
  • (β) σκέφτομαι, θυμάμαι κ:
    • (Σπαν. A 13).
  • 71) Φέρνω τον νουν (μου) =
  • (α) αναλογίζομαι, σκέφτομαι:
    • (Φαλιέρ., Ρίμ. 219)·
  • (β) συνέρχομαι, ξαναβρίσκω τις αισθήσεις μου:
    • (Βέλθ. 1186)·
  • (γ) συνέρχομαι ύστερα από δυσάρεστο ξαφνικό γεγονός:
    • (Διγ. Esc. 76).
  • 72) Φέρνω στο (ή κατά) νου(ν) = θυμάμαι, αναλογίζομαι:
    • (Ερωφ. Ά 357), (Διγ. Esc. 1786).
  • 73) Φεύγει ο νους μου = χάνω τις αισθήσεις μου:
    • (Φλώρ. 1634).
  • 74) Χάνεται ή χαούται ο νους μου =
  • (α) παραφρονώ:
    • (Βακτ. αρχιερ. 144)·
  • (β) ταράζομαι, αναστατώνομαι:
    • (Διγ. Esc. 312), (Διγ. Z 688).
  • 75) Χάνω τον νου(ν) μου, έχω τον νουν χαμένο =
  • (α) παραφρονώ:
    • (Αιτωλ., Μύθ. 128¹⁸), (Ασσίζ. 395¹²)·
  • (β) ταράζομαι, αναστατώνομαι:
    • (Ροδολ. Έ 310)·
  • (γ) χάνω τις αισθήσεις μου, λιποθυμώ:
    • (Φορτουν. Γ́ 57).
  • 76) Ψηλώνει ο νους μου = έχω μεγάλες φιλοδοξίες, στοχεύω πολύ ψηλά:
    • (Σουμμ., Ρεμπελ. 184).

[αρχ. ουσ. νους. Η λ. και σήμ.]