• Ά Επίρρ.
  • 1)
    • α) Μόνον, αποκλειστικά (για να δηλωθεί περιορισμός ή αποκλεισμός προσώπου ή γεγονότος):
      • (Πανώρ. Πρόλ. 74), (Αλεξ. 438, 155), (Χρον. Τόκκων 2703)·
      • (σε επανάληψη επιτ.):
        • (Πορτολ. Α 180⁶)·
    • β) (στο σχ. όσο μόνε + ειδική πρόταση για να δηλωθεί όσο το δυνατόν μεγαλύτερος περιορισμός):
      • οι άλλοι … τον εδεχόντησαν, όσο μόνε ότι τον εφιλεύανε (Χρον. σουλτ. 36²⁰)·
    • γ) (επιτ. με τα ένας, μοναχά, μοναχός):
      • μόνο ένα λογισμόν είχαν (Ερωτόκρ. Ά 40)·
      • μοναχά μόνε με τον Μωσέ εσύντυχεν ο Κύριος; (Πεντ. Αρ. XII 2· Διγ. Άνδρ. 390¹⁷)·
    • δ) απλώς και μόνον, απλώς:
      • (Κυπρ. ερωτ. 13¹²)·
      • μόνο να το θυμηθώ … νεκρώνουνται τα μέλη μου (Ερωτόκρ. Ά 925)·
    • ε) (για να δηλωθεί εξαίρεση) παρά μόνον, εκτός:
      • (Πουλολ. 49)·
      • Άλλος τινάς δε μου 'φταιξε, μόνον η γι‑όρεξή μου (Πανώρ. Έ 205)·
      • (με προηγ. την πρόθ. παρά):
        • ουδείς γινώσκει … την ώραν του τέλους του παρά μόνον είς, ο Θεός (Σεβήρ., Διαθ. 189)·
      • (με επόμ. το σύνδ. και):
        • ουκ είχαν πλέον το τι να φάουν, μόνον και τα κορμιά τους (Χρον. Μορ. H 2933)·
    • στ) (με αριθμητ.) παρά μόνον, το πολύ πολύ:
      • (Χρον. Μορ. P 1899)·
      • ο Αδάμ δεν εστάθηκεν εις τον Παράδεισον, μόνον έξι ώρες (Καρτάν., Π. Ν. Διαθ. φ. 75^r)·
      • έκφρ. μόνον και, βλ. και Εκφρ. 18.
  • 2) (Στο σχ. μόνον πως δεν …) μόνο που δεν …, λίγο έλειψε να …:
    • μετά πολλού θυμού τον ύβρισε και μόνον πως δεν τον έδειρε (Νεκταρ., Ιεροκοσμ. Ιστ. 341).
  • 3) (Χρον.)
    • α) πια, τελικά:
      • όσον να πα στα πρόβατα έσωσε μόν’ το βράδι (Σταυριν. 664)·
    • β) τότε ακριβώς, αμέσως:
      • μπαίνει (ενν. η Σωσάννα) στο λουτρό … μόνε θωρεί τους γέροντες (Δεφ., Σωσ. 110).
• Β́ Ως σύνδ.
  • 1) Αντιθετικός
    • α) (μετά από αρνητ. πρόταση) παρά μόνον:
      • (Περί ξεν. 74)·
      • μέρα και νύκτα δεν σιγώ, μόν’ κάθομαι και κλαίω (Θρ. πατρ. 63)·
    • β) (επιτ.) αποκλειστικά και μόνο για …, μόνο και μόνο για …:
      • εγκρέμνισα στο πέλαγος μόνε για να γλυτώσω (Γαδ. διήγ. 475· Βεντράμ., Γυν. 46)·
      • (με προηγ. το σύνδ. και):
        • να παίζεις ουκ ηξεύρεις, και μόνον ήλθες, άτυχε, φοβέριστρον του γάμου (Πουλολ. 11)·
    • γ) (για να δηλωθεί περιοριστική αντίθεση) παρά μόνον:
      • (Καρταν., Π. Ν. Διαθ. φ. 191^r)·
      • Σ’ άλλο δεν ήσουνε καλός, μόνε να με πλανήσεις (Ζήνου, Βατραχ. 172)·
    • δ) (στο σχ. ου μόνον …, αλλά και ή μα μάλιστα για σύνδεση επιδοτική):
      • ου μόνον τότε η φροντίς, αλλά και νυν τυγχάνει (Προδρ. IV 150· Αλεξ. 1783)·
    • ε) αλλά, όμως:
      • (Καρτάν., Π. Ν. Διαθ. φ. 191^r)·
      • θεγατέρα του πατρός μου αυτή· μόνε όχι θεγατέρα της μάνας μου (Πεντ. Γέν. XX 12)·
    • στ) (με βουλητική συν. πρόταση για να δηλωθεί όρος, προϋπόθεση) αρκεί να …, φτάνει να …:
      • πίνω το αίμα του, μόν’ να βρεθεί ομπρός μου (Άλ. Κύπρ. 1752· Ιμπ. 25).
  • 2) (Εναντιωμ. με προηγ. ή επόμ. το και) αν και, παρόλο που, μολονότι:
    • (Χρον. Τόκκων 2418)·
    • Μόνον κι είναι πουλλίν, παντές λυπάται τα πάθη μου (Κυπρ. ερωτ. 24⁹).
  • 3) Συμπερασμ.
    • α) (για να εκφράσει προτροπή) λοιπόν:
      • (Τριβ., Ταγιαπ. 129)·
      • ειπέτε του Δαρείου ότι εγώ είμαι ητοιμασμένος, μόνον, όταν θέλει, ας έλθει (Καρτάν., Π. Ν. Διαθ. φ. 215^r)·
    • β) σίγουρα, βέβαια:
      • έκραξεν ο Αβιμελέκ το Ιτσχάκ και είπεν: «Μόνε ιδού γεναίκα σου αυτή» (Πεντ. Γέν. XXVI 9· Γέν. XXIX 14).
  • 4) (Χρον. στο σχ. και μόνο να …) (αμέσως) μόλις, ευθύς ως:
    • και μόνο να γροικήσει το φτύσμα μου το αδυνατό ντελόγκο είχε γυρίσει (Φορτουν. Γ́ 739).
  • 5) (Συνδετικός για να δηλωθεί αντίθεση ή περιορισμός):
    • να το φας (ενν. το κριάς)· … μόνε δυναμώσου να μη φας το αίμα (Πεντ. Δευτ. XII 23· Δευτ. XV 4).
  • 6) (Αιτ. στο σχ. μόνε να) (ακριβώς) επειδή:
    • Μόνε να είμαι εγώ καλή, … είμαι εδώ πρόθυμος (Μπερτολδίνος 137).

[αρχ. επίρρ. μόνον. Οι τ. μόνε (Βλάχ.) και μόνι σήμ. ιδιωμ. Η λ. και οι τ. μόν’ και μόνο και σήμ.]

• Σε μία μόνο νύχτα:
  • ήλθεν μονονυκτίς και έβαλεν λαμπρόν εις τες πόρτες (Μαχ. 302²⁶).

[<επίθ. μόνος + ουσ. νύκτα. Τ. ‑χτί(ς) σήμ. ιδιωμ.]