• I. Ενεργ.
  • Ά Μτβ.
    • 1) Αλλάζω, μεταβάλλω, μετατρέπω:
      • (Ερωτόκρ. Ά 1271, 1732), (Ροδολ. Αφ. 62)·
      • (προκ. για γνώμη, όνομα, κλπ.):
        • συχνιά το ριζικό τη γνώμη μεταλλάσσει (Ερωτόκρ. Δ́ 1818).
    • 2) Μεταμορφώνω:
      • σε θεριά αγριότατα θενα τους μεταλλάξει (Τζάνε, Κατάν. 261).
    • 3) Ανταλλάσσω:
      • (Μ. Χρονογρ. 37^32‑3).
    • 4) Μετακινώ, περιφέρω:
      • (Φυσιολ. (Zur.) XLIII 3¹³).
    • 5) Κάνω κάπ. να αλλάξει γνώμη, μεταπείθω:
      • δεν μπορούν να τηνε μεταλλάξουν τον λογισμόν οπὄβαλεν … ν’ αλλάξουν (Ιμπ. (Legr.) 345).
  • Β́ Αμτβ.
    • 1) Μεταβάλλομαι:
      • Όλα τα πλούτη κι οι αφεντιές εσβήνουν … και μεταλλάσσουν (Ερωτόκρ. Γ́ 906).
    • 2) Αλλάζω θέση:
      • οι Φράγκοι … μεταλλάξα με τάβλες και με χώματα κάτωθε στη Μαλάξα (Τζάνε, Κρ. πόλ. 420¹).
• IΙ. Μέσ.
  • 1)
    • α) Μεταβάλλομαι, αλλάζω:
      • Συχνιά όλα μεταλλάσσουνται και τα βαρά αλαφραίνου (Ερωτόκρ. Γ́ 1299)·
    • β) (προκ. για όψη, μορφή) αλλάζω, «αλλοιώνομαι»:
      • εμετελλάγην η όψη του, ήλθεν εις αηδίαν (Γεωργηλ., Βελ. Λ 462)·
    • γ) αντιστρέφομαι:
      • εμεταλλάχθηκε η τέρψις των πραγμάτων (Θησ. Ί [88⁴]).
  • 2) Αλλάζω σύσταση, μετατρέπομαι σε κ.:
    • το νερόν εις το βάπτισμα δεν μεταλλάζεται εις το αίμα του Χριστού (Χριστ. διδασκ. 268).
  • 3) Εναλλάσσομαι:
    • σηκώνουσινε το νεκρό … Εμεταλλάσσουντα συχνιά (Ερωτόκρ. Δ́ 1965).

[αρχ. μεταλλάσσω. Ο τ. (Somav.), κ.ά. σήμ. ιδιωμ. Η λ. και σήμ. κυπρ. και λόγ.]