• 1)
  • α) Μητέρα:
    • (Διγ. Z 414)·
    • (προκ. για ζώο):
      • (Πτωχολ. Β 171)·
    • εκφρ.
      • (1) από κοιλιάς μητρός = από την αρχή, από την πρώτη στιγμή της ζωής:
        • (Διακρούσ. 114³⁰)·
      • (2) βασίλισσα μητέρα = η μάννα του βασιλιά:
        • (Πτωχολ. Α 261)·
  • β) (προκ. για τη Θεοτόκο):
    • η μήτηρ του Χριστού, λέγω, η Παναγία (Διακρούσ. 116²²).
• 2) (Μεταφ.) προκ. για την ορθόδοξη Εκκλησία της Κωνσταντινουπόλεως, για το Οικουμενικό Πατριαρχείο:
  • (Αρσ., Κόπ. διατρ. [309, 317, 321])·
  • έκφρ. μητέρα των εκκλησιών:
    • (Ιστ. πατρ. 127¹²).
• 3) (Μεταφ.) αυτή που φροντίζει σαν μητέρα, η προστάτρια:
  • η μακαρία Πουλχερία, … η μήτηρ των ορφανών και πτωχών (Χρον. βασιλέων 431)·
  • (προκ. για την Παναγία):
    • των ναυτών στο πέλαγος είναι πάντα μητέρα (Διακρούσ. 117¹²).
• 4) (Μεταφ.) πηγή, αιτία:
  • η μέθη είναι ολουνών των πονηρών μητέρα (Ιστ. Βλαχ. 2079).

[αρχ. ουσ. μήτηρ. Ο τ. μητέρα και σήμ.]