• I. Ενεργ.
  • Ά Μτβ.
    • 1) Ξελύνω, ανοίγω, βγάζω:
      • (Τζάνε, Κρ. πόλ. 386⁶), (Αχιλλ. L 464).
    • 2)
      • α) Ελευθερώνω:
        • (Τζάνε, Κρ. πόλ. 348²⁰)·
      • β) αποδεσμεύω:
        • να έλθει (ενν. ο Πρίαμος) εις τας νήας των Ελλήνων, διά να λύσει τον υιόν του (Λουκάνη, Ομήρ. Ιλ. ΚΔ́ [43])·
      • γ) σώζω:
        • ου θέλω τινάς θάνατον να φύγει και να λύσει την ζωήν του (Λουκάνη, Ομήρ. Ιλ. Ζ́ [83])·
      • δ) (μεταφ.) απαλλάσσω από κατάδεσμο:
        • έρχεται η αγία Βαρβάρα … λύσαι την κεφαλήν και τον μυελόν (Ιατροσόφ. 75¹⁴).
    • 3)
      • α) Λειώνω, διαλύω:
        • (Ιερακοσ. 393¹⁹), (Ιστ. πατρ. 118⁷)·
      • β) σπάζω:
        • δώσω το κεφάλι μου στον τοίχον να το λύσω (Ριμ. Βελ. ρ 732).
    • 4) Δίνω λύση:
      • (Σφρ., Χρον. 118³).
    • 5) (Προκ. για όνειρο) ερμηνεύω:
      • (Αλεξ. 164).
    • 6) Σταματώ, καταπαύω:
      • (Διγ. Gr. 101).
    • 7) Καταργώ, ακυρώνω:
      • (Ελλην. νόμ. 552¹³).
    • 8) (Προκ. για όρκο) παραβαίνω, καταπατώ:
      • (Σαχλ. Β́ P 40), (Σφρ., Χρον. 158¹⁷).
    • 9) (Προκ. για αμαρτίες) συγχωρώ:
      • λύει (ενν. ο Θεός) τας αμαρτίας (Ιστ. Βλαχ. 2293· Πένθ. θαν. 393).
    • 10) Εξοφλώ, ξεχρεώνω:
      • (Ασσίζ. 346⁹).
    • 11) Καταστρέφω, φθείρω:
      • ο ήλιος τα θεμέλια σου λει τα, γοργό χαλούσι (Ερωτόκρ. Γ́ 125).
    • 12) Διαλύω· (εδώ) αφαιρώ τις σάρκες:
      • τόσον τα έλυσαν (ενν. τα πλευρά του αγίου) οπού εγυμνώθησαν ολότελα … από το κρέας (Ροδινός 229).
    • 13) Απομακρύνω:
      • λύσον μου τας πολυπλόκους θλίψεις (Προδρ. IV 12).
    • 14) Αντικρούω:
      • όσα λέγουσι τινές κατά της πίστεως ταύτης δυνάμεθα λύειν ευκόλως (Ιστ. πατρ. 93⁴).
    • 15) (Με την πρόθ. εις) διαιρώ:
      • ποιούμεν τα ή επί τα ιγ́ γίνονται ρδ́ και λύομεν εις δ́ (Rechenb. (Vog.) 90³).
  • Β́ Αμτβ.
    • 1) Ξεδένομαι· ελευθερώνομαι:
      • (Πανώρ. Ά 23).
    • 2)
      • α) Λειώνω, διαλύομαι· καταστρέφομαι:
        • (Απόκοπ. 412), (Τζάνε, Κρ. πόλ. 355¹³), (Γεωργηλ., Θαν. 545)·
      • β) σαπίζω:
        • (Χρον. 307).
    • 3) (Προκ. για πλοίο) σαλπάρω, αποπλέω:
      • έλυσαν εκ τον λιμέναν (Αχέλ. 1835).
• IΙ. Μέσ.
  • 1)
    • α) Διαλύομαι· εξαφανίζομαι:
      • άλας να λύεται (Σπανός A 451)·
      • ως όνειρον ελύθηκε το πράγμα όσον είδε (Βέλθ. 724)·
    • β) (μεταφ.) λειώνω από στενοχώρια, στενοχωριέμαι πολύ:
      • (Σπαν. Α 27).
  • 2) (Προκ. για γάμο) διαλύομαι, λύομαι:
    • εκείνος ο γάμος δύνεται πάλιν να λυθεί, εάν θελήσουσιν αμφότεροι να εμπούν εις μοναστήριον (Ελλην. νόμ. 535¹²).
  • 3)
    • α) Χαλαρώνω:
      • τα κεραμίδια ελύθησαν, το στέγος εσαπρώθη (Προδρ. Ι 77)·
    • β) παραλύω:
      • ελύθησαν οι ώμοι μου εκ την ιδέαν του αγγέλου (Διγ. Esc. 1771).
  • 4) Καταπαύω, τελειώνω:
    • η μάχη λύθηκεν (Αχέλ. 2539).
  • 5) Απαλλάσσομαι από χρέος:
    • να πουλήσουν (ενν. οι εγγυτάδες) απέ το ποίον να λυθεί (ενν. ο χρειοφελέτης) (Ασσίζ. 315¹⁹).

• Φρ.
• 1) Λύω και δένω = αποφασίζω, ενεργώ κατά βούληση:
  • την εξουσίαν τού έδωκε (ενν. ο Χριστός στον άγιο Πέτρο) να δέσει και να λύσει (Χρον. Μορ. H 777).
• 2) Λύω σωφροσύνην = παύω να φέρομαι φρόνιμα:
  • (Σωσ. 29).
• 3) Λυούσι τ’ άντερά (μου), βλ. έντερο(ν) φρ. β.
• 4) Λύω τη γλώσσα = μιλώ:
  • (Σουμμ., Παστ. φίδ. Έ [1388]).
• 5) Λύω την κοιλία = προκαλώ αφόδευση:
  • (Ορνεοσ. αγρ. 539²⁴).
• 6) Λύω το πουγκάκι μου = πληρώνω:
  • (Σαχλ. Β́ P 608).

[αρχ. λύω. Ο τ. λυώ στο Βλάχ. και σήμ. κυπρ. Η λ. και σήμ.]