• I. Ενεργ.
  • Ά Μτβ.
    • 1) Παίρνω, παίρνω στα χέρια μου, πιάνω, βαστώ· κουβαλώ:
      • (Αχιλλ. (Smith) N 709)·
      • (προκ. για το Χριστό):
        • ηυδόκησεν … να λάβει σάρκα ανθρωπίνην (Διγ. Άνδρ. 337¹¹).
    • 2)
      • α) Αρπάζω, πιάνω, παίρνω με βία:
        • (Βίος Αλ. 4388)·
        • ουδέ πλούσιος ποτέ λαμβάνει δίκαιον άλλου (Ελλην. νόμ. 515³)·
      • β) (προκ. για κυνήγι) πιάνω, συλλαμβάνω:
        • η πέρδιξ … τον κυνηγόν κομπώνει, εκείνος φενακίζεται, θαρρεί αυτήν να λάβει (Φυσιολ. (Legr.) 696).
    • 3) Παίρνω κάπ. μαζί μου, οδηγώ, συνοδεύω, φέρω:
      • την κυράν σου έλαβεν (ενν. ο πατέρας σου) μέσα εις το καράβιν (Απολλών. 445)·
      • (προκ. για το Χάρο):
        • να γλυκοφιλούμεθα πριν … λάβει μας ο θάνατος (Ερωτοπ. 259· Πένθ. θαν. 34).
    • 4) Παίρνω γυναίκα, νυμφεύομαι κάπ. (πβ. φρ. 2α):
      • (Σπαν. A 547)·
      • ουδέ την μεγάλην θείαν δύναμαι λαβείν (Ελλην. νόμ. 567¹²).
    • 5)
      • α) Παίρνω, δέχομαι κ., παραλαμβάνω κ.:
        • (Βίος Αλ. 3844)·
        • (με αντικ. αφηρημένο ουσ.):
          • λαμβάνει χάριν εκ Θεού (Κομν., Διδασκ. Δ 164)·
      • β) (με υποκ. τη λ. γη) σκεπάζω:
        • τούτον (ενν. το Διγενή) η γη λαμβάνει (Διγ. Z 4663).
    • 6) Κυριεύω, καταλαμβάνω, κατακτώ, υποτάσσω:
      • ελάβασιν το κάστρον (Ριμ. Βελ. ρ 377)·
      • (προκ. για πάθος ή συναίσθημα):
        • (Διγ. Z 3662)·
      • (προκ. για ασθένεια· εδώ για μορφή υπερπλασίας):
        • Πριν ή ουν αυξήσῃ και λάβῃ πάντα τον λαιμόν του κυνός, απόκοψον (Κυνοσ. 590²³).
    • 7) Συλλαμβάνω, αιχμαλωτίζω:
      • (Αχιλλ. (Smith) N 557).
    • 8) Γίνομαι κύριος, αναλαμβάνω (εξουσία, βασιλεία, κ.τ.ό.):
      • (Χρον. Μορ. P 1268)·
      • (προκ. για μητροπολιτικό θρόνο):
        • Έλαβεν ο κυρ Δανιήλ τας Σέρρας (Συναδ. φ 34^r).
    • 9) Υφίσταμαι κ., αντιμετωπίζω, παθαίνω κ.:
      • (Ροδινός 177), (Κορων., Μπούας 139), (Ασσίζ. 297¹³).
    • 10) Αισθάνομαι, νιώθω:
      • Μεγάλον πόνον έλαβεν απέσω στην καρδία (Αχέλ. 1120).
    • 11) Αφαιρώ κ.· κατακρατώ κ.:
      • απεχαρίσατο ταύτην αυτό (ενν. το οσπίτιον) μηδέν από πράγματος αυτή λαβούσα τι (Κομνηνής Άννας Μετάφρ. 233)·
      • (μεταφ.):
        • αγχόνη την ζωήν σου ελάμβανε (Δούκ. 199³¹).
    • 12) (Προκ. για αποτέλεσμα αριθμητικής πράξης) εξάγω:
      • Τρία μαζία έχων … θέλω εκ τούτων λαβείν λίτρ(ας) ρ́ (Rechenb. (Vog.) 6¹).
    • 13) Αναλαμβάνω την ευθύνη για κάπ. ή κ.:
      • (Ασσίζ. 124⁸)·
      • ώσπερ εποίκεν το κακόν μόνος του και μόνος του και να το λάβει (Ασσίζ. 50¹⁴).
    • 14) Κερδίζω:
      • την νίκην οι πιστοί έλαβον (Αξαγ., Κάρολ. Έ 430).
    • 15) Κληρονομώ:
      • (Ασσίζ. 141⁷).
    • 16)
      • α) Παίρνω (εισόδημα), καρπώνομαι:
        • (Ιστ. πολιτ. 35¹⁰)·
      • β) παίρνω φόρο ή δασμό· εισπράττω:
        • το δικαίωμαν του κρασίου … το δίκαιον κελεύει να λάβουν … ιβ́ αδράμια τέλος (Ασσίζ. 241¹⁰)·
        • (μεταφ.):
          • εξολοθρευτήκανε … και έλαβον επταπλασίως την πρέπουσάν τους πλερωμήν (Σουμμ., Ρεμπελ. 192).
    • 17)
      • α) Αποδέχομαι:
        • (Ασσίζ. 358¹⁰)·
      • β) (με τις προθ. εις και επί) ερμηνεύω κ. ως …· θεωρώ, εκλαμβάνω κάπ. ή κ. ως …:
        • Λαμβάνεται … ο πελεκάν εις τον Κύριον (Φυσιολ. (Zur.) VIII 4¹²)·
        • Λαμβάνεται … η θάλασσα επί τον κόσμον (Φυσιολ. (Kaim.) 131a¹⁸).
    • 18) Δέχομαι κ. ως σύμβολο· συμβολίζω:
      • ο … φοίνιξ πρόσωπον του σωτήρος ημών λαμβάνει (Φυσιολ. (Kaim.) 25a²²).
    • 19) Συλλαμβάνω, μένω έγκυος:
      • (Παϊσ., Ιστ. Σινά 208).
    • 20) Τελώ:
      • λαβόντας δεύτερον γάμον (Ελλην. νόμ. 571⁶).
    • 21) Διενεργώ, πραγματοποιώ:
      • πολλούς ελέγχους ο άγιος έλαβε βασιλεύς …, ίνα πιάσῃ αυτόν (Σφρ., Χρον. 18⁹).
    • 22) Χρησιμοποιώ:
      • τούτο το ξύλο έλαβε ογιά να ταξιδέψει (Τζάνε, Κρ. πόλ. 372¹).
    • 23)
      • α) Τρώω:
        • Οπόταν δε εστιαθείς, λάβεις και Παναγίαν … (Παϊσ., Ιστ. Σινά 963)·
      • β) (προκ. για τη Θεία Κοινωνία) κοινωνώ, μεταλαμβάνω:
        • σώμα λαμβάνω μυστικόν, τίμιον αίμα πίνω (Σκλέντζα, Ποιήμ. 6¹²).
    • 24) Φορώ:
      • (Διγ. Gr. 1348 κριτ. υπ).
    • 25) Καταχωρώ· συμπεριλαμβάνω:
      • εγράφως γαρ τα έλαβον εις το ριτζίστρο απέσω τα όσα εκερδίσασιν (Χρον. Μορ. P 2077).
  • Β́ Αμτβ.
    • 1) Αναλαμβάνω:
      • είς … σκλάβος έχει κακόν εις τον αφεδρώναν του και είς ιατρός λαμβάνει να τον γιάνει (Ασσίζ. 184¹⁷).
    • 2)
      • α) Πληρώνομαι, ανταμείβομαι:
        • να ανασταθεί και το κορμί τη Δευτέρα Παρουσία, να λάβει καθώς ήκαμε (Αποκ. Θεοτ. II 111)·
      • β) τιμωρούμαι:
        • οι άνδρες σ’ όσα σφάλλουν αι γυναίκες τους λαμβάνουν (Αιτωλ., Βοηβ. 281).
    • 3) Δέχομαι χτυπήματα (πβ. Εκφρ. 2α-β και Φρ. 1):
      • έναι συνήθεια εις όλους τους πολέμους … οπού κρούει λαβαίνει (Χρον. Τόκκων 2564).
    • 4) Παίρνω φωτιά, καίγομαι:
      • Ουρανέ, ρίξε φωτιά … κι όλοι ας λαβού κι όλοι ας καγού (Ερωτόκρ. Γ́ 1724).
    • 5)
      • α) Τραυματίζομαι, πληγώνομαι:
        • από ξίφους έλαβες (Καλλίμ. 1390)·
      • β) παθαίνω κακό· χάνω τη ζωή μου, πεθαίνω:
        • Κάλλιον να λάβει ετούτος παρά να ζει (Ντελλαπ., Στ. θρην. 184)·
        • (σε μεταφ.):
          • διατί έπεσες αυτού (ενν. στον βυθόν) … χρεία 'ναι με την 'πομονήν να γλύσεις να μη λάβεις (Δεφ., Λόγ. 560).
    • 6) Συλλαμβάνω, μένω έγκυος:
      • Αυτή (ενν. η νυμφίτσα) από του άρρενος εκ στόματος λαμβάνει (Φυσιολ. (Legr.) 446).
    • 7) Περιλαμβάνω, περιέχω· αναφέρω, μαρτυρώ:
      • ως αι Γραφαί λαμβάνουν (Παϊσ., Ιστ. Σινά 130).
• II. Μέσ. (με ενεργ. σημασ.)
  • 1) Παίρνω κάπ. μαζί μου, συνοδεύω (πβ. Α´3):
    • Ούς (ενν. τους αγούρους) παρευθύς λαβόμενοι εις τον γαμβρόν απήλθον (Διγ. Gr. 470).
  • 2) Συνάπτω:
    • Μη προσδοκάτε παρ’ εμού λαβέσθαι συμμαχίαν (Βίος Αλ. 1925).

• Εκφρ.
• 1) Το δος και λάβε = αμοιβαία χτυπήματα· μάχη:
  • (Διγ. Esc. 37).
• 2)
• α) Το κρούειν και (το) λαμβάνειν, βλ. κρούω Εκφρ. 1·
• β) το κρούειν και μη λαμβάνειν, βλ. κρούω Εκφρ. 2.
  • Φρ.
  • 1)
  • α) Κρούω και λαμβάνω, βλ. κρούω Φρ. 8·
  • β) δίδω και λαμβάνω = αγωνίζομαι, πασχίζω, πολεμώ:
    • (Προδρ. II 85).
  • 2)
  • α) Λαμβάνω εις/προς γάμον = νυμφεύομαι (πβ. IΑ´4):
    • (Ελλην. νόμ. 566^9, 17)·
  • β) λαμβάνω άνδρα ή εις άνδρα = παίρνω για σύζυγο, παντρεύομαι:
    • (Σφρ., Χρον. 114⁷), (Βίος Αλ. 4091)·
  • γ) λαμβάνομαι εις γυναίκα, λαμβάνω γυναίκα, βλ. γυνή 2 φρ. (α).
  • 3) Λαμβάνω απόφασιν ή βουλήν = αποφασίζω:
    • (Προδρ. IV 651), (Ιμπ. (Lambr.) 210).
  • 4) Λαμβάνω την βαλβίδα = φτάνω στο τέρμα, τερματίζω:
    • (Γλυκά, Αναγ. 253).
  • 5) Λαβαίνω βάρος = με βρίσκει κακό, παθαίνω κακό, στενοχωριέμαι:
    • (Τζάνε, Κρ. πόλ. 159⁵).
  • 6) Λαμβάνω την γέννησιν = γεννιέμαι· (εδώ μεταφ.) δημιουργούμαι, προκαλούμαι:
    • (Ντελλαπ., Ερωτήμ. 303).
  • 7) Λαμβάνω (την) δειλίαν = δειλιάζω, γίνομαι δειλός:
    • (Καναν. 554).
  • 8) Λαμβάνω δίκην ή τιμωρίαν = τιμωρούμαι:
    • (Απολλών. 358), (Ασσίζ. 113³¹).
  • 9) Λαμβάνω (ή λαβαίνω) δόξαν (και τιμήν) = δοξάζομαι (και τιμώμαι):
    • (Αλφ. 14²¹), (Διακρούσ. 74¹⁰).
  • 10) Λαμβάνω εις νύμφην = προκ. για τον πατέρα που εκλέγει ή δέχεται νύφη:
    • (Ελλην. νόμ. 570²⁶).
  • 11) Λαμβάνω εις διάνοιαν ή νουν =
  • (α) σκέπτομαι, συλλογίζομαι· «μου περνάει απ’ το μυαλό» κ.:
    • (Διγ. Gr. 2319), (Δούκ. 229⁴)·
  • (β) λαμβάνω υπόψη μου κ.· υπολογίζω κ.:
    • (Δούκ. 261²⁶).
  • 12) Λαμβάνω κάπ. εις μνηστείαν = μνηστεύομαι:
    • (Ελλην. νόμ. 568⁶).
  • 13) Λαμβάνω (ή λαβαίνω) εις τα χέρια μου το αίμα κάπ. = «βάφω» τα χέρια μου με το αίμα κάπ.· σκοτώνω κάπ.:
    • (Ντελλαπ., Ερωτήμ. 434).
  • 14) Λαμβάνω εν γαστρί = συλλαμβάνω, μένω έγκυος:
    • (Φυσιολ. 365⁸)·
    • (μεταφ.):
      • (Φυσιολ. 353⁷).
  • 15) Λαμβάνω ημέραν ή καιρόν = μου καθορίζεται ημερομηνία (παρουσίασης):
    • (Ασσίζ. 470⁶, 116¹⁸).
  • 16) Λαμβάνω θάνατον, βλ. θάνατος 1α φρ. α¹.
  • 17) Λαμβάνω ή λαμβάνομαι καιρού =
  • (α) εκμεταλλεύομαι την περίσταση:
    • (Σφρ., Χρον. 156²)·
  • (β) πετυχαίνω ευνοϊκές καιρικές συνθήκες:
    • (Σφρ., Χρον. 164¹⁵).
  • 18)
  • α) Λαβαίνω καλήν καρδιά = προθυμοποιούμαι, δείχνω καλοσύνη:
    • (Κάτης (Χόλτον) 23)·
  • β) λαμβάνω καρδία = παίρνω θάρρος, αντρειεύω:
    • (Κορων., Μπούας 140).
  • 19) Λαμβάνω κατά νου(ν) (μου) = έχω, λαμβάνω υπόψη μου· στοχάζομαι:
    • (Αλφ. 14⁴²), (Βέλθ. 194).
  • 20) Λαμβάνω (ή λαβαίνω) κονταρίαν = δέχομαι επίθεση:
    • (Κορων., Μπούας 77).
  • 21) Λαμβάνω (ή λαβαίνω) κόπον = κοπιάζω:
    • (Διγ. Άνδρ. 333²⁶).
  • 22) Λαμβάνω κόρον, βλ. κόρος 1 φρ.
  • 23) Λαμβάνω κρότον = θορυβούμαι, ταράσσομαι:
    • (Αξαγ., Κάρολ. Ε´ 306).
  • 24) Λαμβάνω (το) μαχαίρι = σκοτώνομαι, αυτοκτονώ:
    • (Κορων., Μπούας 29), (Τζάνε, Κρ. πόλ. 486¹⁸).
  • 25) Λαμβάνω όρκον = ορκίζομαι:
    • (Απολλών. 454).
  • 26) Λαμβάνω (την) πείραν = δοκιμάζω, αποκτώ εμπειρία:
    • (Διγ. Gr. 1633).
  • 27) Λαμβάνω πέρας = λήγω, παίρνω τέλος:
    • (Ελλην. νόμ. 564⁸).
  • 28) Λαμβάνω πληγήν ή πληγές = πληγώνομαι, τραυματίζομαι:
    • (Βίος Αλ. 4506)·
    • (μεταφ.):
      • (Ροδολ. Έ 336).
  • 29) Λαμβάνω (ή λαβαίνω) πλήρωμαν = συμπληρώνομαι· περνώ:
    • (Λίβ. P 1974).
  • 30) Λαμβάνω πνοήν = αρχίζω να αναπνέω, ζωντανεύω:
    • (Φυσιολ. (Legr.) 968).
  • 31) Λαμβάνω συμβούλιον = συσκέπτομαι, συνεδριάζω:
    • (Δούκ. 215¹²).
  • 32) Λαμβάνω τέλος =
  • (α) τελειώνω· συμπληρώνομαι:
    • (Διγ. Z 59)·
  • (β) θανατώνομαι:
    • (Βεντράμ., Φιλ. 209).
  • 33) Λαμβάνω (ή λαβαίνω) μέγα τραύμα = τραυματίζομαι βαριά·
    • (εδώ μεταφ.) παίρνω μεγάλη στενοχώρια ή απογοήτευση:
      • (Κορων., Μπούας 127).
  • 34) Λαμβάνω ύπνον ή με λαμβάνει ύπνος = κοιμούμαι:
    • (Κορων., Μπούας 25), (Φυσιολ. (Legr.) 292).
  • 35) Λαμβάνω φόβον = φοβούμαι:
    • (Ψευδο-Δωρ. 54).
  • 36) Λαμβάνω χαρά(ν) = χαίρομαι:
    • (Χρον. σουλτ. 117²⁴).
  • 37) Με λαμβάνει η ώρα = με προλαβαίνει ο θάνατος, έρχεται η ώρα του θανάτου μου:
    • (Αλφ. 14⁴⁵).

[αρχ. λαμβάνω. Ο τ. λαβαίνω στο Somav. και σήμ. Ο τ. λαβάνω, καθώς και τ. λαβαίννω και λαβάννω, σήμ. κυπρ.]