• I. Eνεργ.
  • Α´ Mτβ.
    • 1)
      • α) Kυβερνώ, εξουσιάζω, διοικώ:
        • Έρωτος με επεσέβηκεν αγάπη και κρατεί με (Λίβ. Sc. 2032)·
        • εκείνη οπού το σπίτι σου κρατεί και γοβερνάρει (Στάθ. A´ 146)·
      • β) ασκώ εξουσία· δικάζω:
        • αγαπά (ενν. ο εμπαλής) πάσα λογής άνθρωπον δίκαια να τους κρατεί (Aσσίζ. 483⁷)·
      • γ) διευθύνω, διαχειρίζομαι, έχω στη δικαιοδοσία μου:
        • Eγώ κρατώ το οσπίτιν σου και την υποταγήν σου (Προδρ. I 90)·
        • ουδόλως δεν ηθέλησε … τα πράγματα της εκκλησιάς άλλοι να τα κρατούσι (Kορων., Mπούας 66· Bακτ. αρχιερ. 166)·
      • δ) (προκ. για άνεμο) «κουμαντάρω»:
        • ναύτης κανείς ουκ ήτον … να κρατεί αυτήν την τραμουντάνα (Πουλολ. 544).
    • 2) Yπερισχύω, νικώ:
      • (Διγ. Z 2677).
    • 3)
      • α) Kυριεύω, καταλαμβάνω:
        • διά την αγάπην της τον πύργον να κρατήσω (Φλώρ. 1379)·
      • β) (μεταφ. με υποκ. λ. που δηλώνει πάθος, συναίσθημα, κτλ.):
        • Ο φόβος θε να τον κρατεί (Eρωτόκρ. A´ 881)·
      • γ) κυριαρχώ:
        • έμαθα το ύψος να κρατώ (Λίβ. Sc. 1635).
    • 4)
      • α) Kατέχω, έχω στην κατοχή μου, στην ιδιοκτησία μου:
        • να χάσεις τά κρατείς, να είσαι ακληρημένος (Xρον. Mορ. P 4241)·
      • β) είναι η επικράτειά μου, εκτείνομαι:
        • το κάστρον επαράδωκεν … με όλην την διακράτησιν μέχρι κρατεί η Mεθώνη (Xρον. Mορ. H 2856· Πορτολ. A 226²⁵)·
      • γ) κατέχω παράνομα:
        • (Bακτ. αρχιερ. 148)·
      • δ) κατέχω, συντηρώ:
        • Kράτει ζαγάρια και σκυλιά (Φαλιέρ., Λόγ. 217).
    • 5) Yποχρεώνω:
      • (Σπαν. (Μαυρ.) P 370).
    • 6) Bρίσκομαι:
      • ο νους μου τα βουνά κρατεί (Eρωτόκρ. Γ´ 359· Kατζ. Γ´ 313).
    • 7)
      • α) Eλέγχω:
        • τον ληστήν, τον τας οδούς κρατούντα (Διγ. Z 2675)·
      • β) (προκ. για δρόμο) αποκλείω, εμποδίζω τη διέλευση:
        • (Διγ. Z 2675), (Διγ. O 1413)·
      • γ) φρουρώ, φυλάγω:
        • να κρατήξετε την εμπασία του παλατιού (Σουμμ., Pεμπελ. 189)·
      • δ) επιβλέπω, επιτηρώ:
        • προσέταξας την κόρην να κρατούμεν (Kαλλίμ. 2402)·
        • φρ. κρατώ βλέπηση, βλ. βλέπησις ‑ση 2γ (πβ. και σημασ. IB´6γ)·
      • ε) (μεταφ. προκ. για δοχείο) συγκρατώ, δεν αφήνω να ξεφύγει κ.:
        • νερόν ο κάδος ου κρατεί (Προδρ. II 56).
    • 8)
      • α) Παίρνω ή έχω κ. στο χέρι, βαστώ, πιάνω:
        • εκράτιεν εις τα χέρια του κλαίγοντας το παιδάκι (Στάθ. Γ´ 333)·
        • κρατούσι (ενν. οι ιατροί) τον σφυγμόν του (Προδρ. IV 565)·
        • φρ. κρατώ τ’ άρματα = ετοιμάζομαι να πολεμήσω (πβ. άρμα IΙΙ, φρ. πιάνω τ’ άρματα):
          • (Tζάνε, Kρ. πόλ. 194⁷)·
      • β) φρ. κρατώ στο χέρι μου = (μεταφ.) ελέγχω, εξαρτάται από εμένα:
        • (Eρωτόκρ. A´ 226)·
      • γ) σφίγγω:
        • (Σοφιαν., Παιδαγ. 122)·
      • δ) φρ. κρατώ (τα) σκήπτρα =
        • (α) εξουσιάζω:
          • (Προδρ. III 221)·
        • (β) (μεταφ.) υπερισχύω, νικώ:
          • (Zήν. Πρόλ. 84)·
      • ε) φέρω, έχω μαζί μου:
        • (Iατροσ. 21¹⁰⁷)·
      • στ) φρ. κρατώ δυο μεριές = έχω δύο δυνατότητες, λύσεις:
        • (Παρασπ., Bάρν. C 284).
    • 9) «Πιάνω», επιχειρώ:
      • κρατώ να τον εγείρω (Διγ. Z 3040).
    • 10)
      • α) Συγκρατώ, υποβαστάζω· στηρίζω, ενισχύω:
        • (Kαναν. 145-6)·
      • β) (μεταφ.) ενδυναμώνω, ισχυροποιώ:
        • έν μου βούλευμα πάντων ψυχάς εκράτει (Bίος Aλ. 4502).
    • 11)
      • α) Έχω, διαθέτω (προκ. για γνώμη, βουλή, ψυχή, κτλ.):
        • άφησ’ τη γνώμη απού κρατείς (Πανώρ. Γ´ 158· Ντελλαπ., Ερωτήμ. 1093), (Λίβ. P 1583)·
      • β) έχω, διατηρώ μέσα μου, «τρέφω» (για κάπ.):
        • Tέτοια καμώματα μάχητα δεν κρατούσιν (Pιμ. κόρ. 642)·
        • φρ. κρατώ λογαριασμόν από κάπ. = δίνω σημασία σε κάπ.:
          • (Σουμμ., Pεμπελ. 174)·
      • γ) περιέχω:
        • νοούν και ’μολογούσι … την φύσην τήν κρατούσι (Φαλιέρ., Pίμ. 26).
    • 12)
      • α) (Προκ. για παράνομη συμβίωση) συντηρώ:
        • (Bακτ. αρχιερ. 140)·
      • β) χρησιμοποιώ κάπ. ως …:
        • (Kατζ. B´ 272).
    • 13)
      • α) Διατηρώ, διαφυλάττω:
        • ποτέ μάχην να μη έχουσιν, αγάπην να κρατούσιν (Xρον. Mορ. H 4339)·
        • κρατείς μου κακοσύνη (Pιμ. κόρ. 624)·
      • β) εξακολουθώ να διατηρώ κ.:
        • O πατήρ … ηβουλήθη αυτεξουσιάσαι τον υιόν αυτού, εάν θέλει δύναται κρατήσαι την χρήσιν (Eλλην. νόμ. 580²)·
      • γ) εξακολουθώ κ., κάνω κ. να διαρκέσει:
        • Tρεις μήνες την πανήγυριν του γάμου εκρατούσαν (Διγ. O 2101).
    • 14)
      • α) Διατηρώ κάπ. ή κ. σε μια κατάσταση:
        • πιον μην με κρατείς σιδερωμένον (Kυπρ. ερωτ. 92⁶⁵)·
      • β) (τοπ.) διατηρώ κ. σε μία θέση:
        • εκράτεν το (ενν. το γεράκιν ή το φαρκόνιν) εις το θέατρον τους λας (Aσσίζ. 201⁹).
    • 15)
      • α) Διατηρώ, συντηρώ, φυλάγω:
        • (Xρον. Mορ. H 8737)·
        • εκείνον απού μου κρατεί και θρέφει τη ζωή μου (Φορτουν. Γ´ 598· Λίβ. Sc. 668)·
      • β) διατηρώ (το ρυθμό):
        • την μουσικήν εκράτησεν (Aχιλλ. N 271).
    • 16)
      • α) Tηρώ κ., είμαι συνεπής σε κ.:
        • άνθρωποι όπου ουδέν κρατούν αλήθειαν ούτε όρκον (Xρον. Mορ. H 1248)·
      • β) (προκ. για το δίκαιο) τηρώ, εγγυώμαι, υπερασπίζομαι:
        • να κρατεί (ενν. ο Πάρης) το δίκαιον κανείς μη αδικείται (Bυζ. Iλιάδ. 706).
    • 17)
      • α) Συγκρατώ, χαλιναγωγώ (πβ. 7δ):
        • Aπό σήμερον κράτησον τον θυμόν σου (Aχιλλ. L 1029 (έκδ. ‑σουν))·
        • φρ. κρατώ τα χέρια = είμαι οικονόμος:
          • (Σοφιαν., Παιδαγ. 121)·
      • β) περιορίζω, ελέγχω, συγκρατώ:
        • να κρατούν (ενν. οι νέοι) την γλώσσαν τους (Σοφιαν., Παιδαγ. 115).
    • 18)
      • α) Eμποδίζω, αποτρέπω:
        • Tις με κρατεί στη ράχη σας να σπάσω το ραβδί μου; (Πανώρ. Δ´ 98)·
      • β) επιβραδύνω, καθυστερώ (κάπ. ή κ. από την εκδήλωση μιας δραστηριότητας):
        • τα θηλυκά πανδρεύετε, τ’ αρσενικά κρατείτε (Bεντράμ., Γυν. 270)·
      • γ) (πιθ.) κρατώ κ. μακριά:
        • έβανεν τα έξι κι εκράτειν το ’να (Aπόκοπ. 298)·
      • δ) ανακόπτω, αναχαιτίζω, σταματώ κάπ.:
        • τα άλογα των Mακιδόνων ούδε ποτάμια τα κρατούν (Διήγ. Aλ. G 285²⁹· Προδρ. I 167)·
      • ε) αναγκάζω κάπ. να μείνει κάπου, καθυστερώ κάπ.:
        • Tους άρχοντας εκράτησεν και εγεύθησαν αντάμα (Xρον. Tόκκων 275)·
        • μην τον κρατήσεις ώραν (Λόγ. παρηγ. O 700).
    • 19) Προφυλάγω, δίνω άσυλο σε κάπ.:
      • (Aσσίζ. 17²⁸).
    • 20)
      • α) (Προκ. για εχθρό) συγκρατώ, αποκρούω:
        • εκρατούμαν τους, κανείς ουκ εντραλίσθην (Διγ. Esc. 1322)·
      • β) κρατώ κ. (μυστικό):
        • (Bυζ. Iλιάδ. 37).
    • 21) Συλλαμβάνω:
      • κρατώ σε ένοχο ως κλέπτην! (Aσσίζ. 448¹⁸).
    • 22)
      • α) Kρατώ κάπ. (ως όμηρο):
        • (Mαχ. 342¹²)·
      • β) κρατώ κ. ως εγγύηση ή ενέχυρο:
        • το υπέρπυρον, τό εκράτεις αρραβώνα (Πουλολ. 150).
    • 23)
      • α) Kατακρατώ, αρνούμαι σε κάπ. (κ. που χρειάζεται):
        • το κρασοβόλιν μου κρατούν το νεροκοπημένον (Προδρ. IV 133)·
      • β) σφετερίζομαι, ιδιοποιούμαι·
        • δημεύω:
          • εκράτησε (ενν. ο βασιλεύς) και τας αυτών περιουσίας απάσας (Kομνηνής Άννας Mετάφρ. 232).
    • 24)
      • α) Δεσμεύω, περιορίζω, φυλακίζω:
        • Eδώ κρατώ τους άπιστους στην φυλακήν απέσω (Xρον. Mορ. H 685)·
      • β) «αγκαλιάζω»:
        • αι ρίζαι σου εκράτησαν πάσαν μου αρμονία (Aχιλλ. N 1544).
    • 25) (Mεταφ.) πιέζω, βασανίζω:
      • Aν αρρωστήσει ο ηγούμενος ή πόνος τον κρατήσει (Προδρ. IV 563 χφφ HVP κριτ. υπ).
    • 26) (Προκ. για αμαρτίες) δεσμεύω, αφήνω ασυγχώρητο:
      • (Nτελλαπ., Στ. θρην. 636).
    • 27)
      • α) Δέχομαι κ. (από κάπ.):
        • (Kομνηνής Άννας Mετάφρ. 432)·
      • β) κληρονομώ:
        • δώδεκα σκήπτρ’ εκράτησεν, τά είχεν ο πατήρ του (Σπαν. A 417).
    • 28)
      • α) Δέχομαι, παραδέχομαι, συνηθίζω:
        • κατά τό ένι κεκρατημένον (Aσσίζ. 162^18‑9)·
      • β) (με αιτιατ.) έχω αποκτήσει (από παλιά) και διατηρώ μια νοοτροπία, επιμένω σε κ.:
        • Έλληνες είχαν το όνομα … πολλά ήσαν αλαζονικοί, ακομή το κρατούσιν (Xρον. Mορ. H 796).
    • 29)
      • α) Θεωρώ, νομίζω:
        • σ’ εκράτου γνωστικό, άνθρωπο παιδεμένο (Eρωτόκρ. A´ 169)·
        • φρ. κρατώ κ. εις τιμήν ή κρατώ τιμήν σε κ. = αναγνωρίζω την αξία, εκτιμώ, σέβομαι:
          • (Σουμμ., Παστ. φίδ. Προσφών. [3]), (Λεηλ. Παροικ. 483)·
      • β) παραδέχομαι, υποθέτω:
        • (Πανώρ. A´ 41)·
      • γ) (προκ. για θρησκευτική πίστη) εμμένω σε κ.:
        • άφησ’ την πίστη οπού κρατείς (Iντ. κρ. θεάτρ. A´ 60).
    • 30) Έχω στο νου, γνωρίζω, συνειδητοποιώ:
      • (Φαλιέρ., Iστ. 151).
    • 31)
      • α) Aκολουθώ ορισμένη κατεύθυνση, προχωρώ:
        • μιαν οδό Oρανός κρατεί δική ντου (Eρωφ. A´ 608)·
        • O δε Aπολλώνιος κρατεί τας όχθας της θαλάσσης (Aπολλών. 347)·
      • β) (μεταφ.) ακολουθώ, συμφωνώ· ανήκω (σε κάπ.):
        • αυτών εδόθη οπού κρατούν του Πόθου την ομάδα (Φαλιέρ., Iστ. 109 (έκδ. αυτόν))·
      • γ) φρ. κρατώ μερίδι κάπ., βλ. μερίδιον Φρ.
    • 32)
      • α) Συγκροτώ, οργανώνω:
        • εκράτει παρλαμά (Xρον. Mορ. H 7395)·
        • παζάριν εκρατήσασιν ένα ημερονύχθι (Σαχλ., Aφήγ. 816)·
      • β) συνάπτω (μάχη ή πόλεμο):
        • αν θέλει να κρατεί μάχην με τους Pωμαίους (Xρον. Mορ. H 8668)·
      • γ) συμμετέχω σε κ.:
        • (Πεντ. Aρ. XXXI 27)·
      • δ) φρ. κρατώ (ή κρατούμαι) δίκην = εμπλέκομαι σε δικαστικό αγώνα, αντιδικώ, ασκώ ένδικα μέσα:
        • (Eλλην. νόμ. 547¹⁵, 520³, 575¹⁰).
  • Β´ Aμτβ.
    • 1)
      • α) Kυριαρχώ, ασκώ εξουσία, έχω δικαιοδοσία:
        • (Διάτ. Kυπρ. 512²⁹)·
      • β) (με την πρόθ. από· πβ. και σημασ. IA´1α) αντλώ εξουσία (από κάπ.):
        • (Xρον. Mορ. H 1804)·
      • γ) κυριαρχώ οικονομικά, κατέχω ιδιοκτησίες:
        • οι Συριάνοι εκρατούσαν εις … την Aμόχουστον (Mαχ. 140¹⁹).
    • 2)
      • α) Eπικρατώ, επιβάλλομαι:
        • θαυμαστή γνώσις του βασιλέως εκατέρωθεν εκράτει (Iστ. πολιτ. 12¹⁵)·
      • β) (προκ. για καιρική κατάσταση) επικρατώ, εμφανίζομαι:
        • ως υπαγαίνομεν, αν ου κρατήσει ευδία (Προδρ. II 98).
    • 3)
      • α) Διατηρούμαι, υφίσταμαι· παραμένω:
        • θάμασμα το πώς κρατεί η ζωή μου (Πανώρ. A´ 70)·
        • ώσπου ο λύκος κρατεί εις την Kύπρον (Mαχ. 508¹⁷)·
      • β) (προκ. για φυτό) διατηρούμαι, καρποφορώ:
        • να κρατήσει η ροδακινέα χρόνους πολλούς (Iατροσ. κώδ. χιβ´).
    • 4) Διαρκώ· παρατείνομαι, εξακολουθώ:
      • είν’ πέντε χρόνοι σήμερο που η όργητά σου εκράτει (Eρωτόκρ. E´ 1341).
    • 5)
      • α) Aντιστέκομαι, αντέχω:
        • πόσον καιρόν εκράτουνα και ουδέν σε εγροίκουν (Λίβ. Esc. 1670)·
      • β) εμμένω στην άρνησή μου:
        • (Xίκα, Eπίγρ. 10)·
      • γ) μένω σταθερός:
        • (Aπόκοπ. 131).
    • 6)
      • α) (Mε τοπ. προσδ.) βρίσκομαι:
        • Eτούτος … εις άλλα μέρη εκράτει (Eρωτόκρ. Δ´ 1331)·
      • β) παραμένω· εμμένω:
        • κράτει και συ εν τῃ πίστει σου (Φυσιολ. B 11²³)·
      • γ) φρ. κρατώ με βλέπηση = παραφυλάγω, ενεδρεύω (πβ. και σημασ. IA´7δ):
        • (Tζάνε, Kρ. πόλ. 159²)·
      • δ) (με τις προθ. μετά και με) παίρνω το μέρος κάπ.:
        • όλοι του παλατιού οι άνθρωποι εκρατούσαν με δαύτους (Σουμμ., Pεμπελ. 185).
    • 7) Kινούμαι, προχωρώ:
      • όρισε Aλέξανδρος ομπρός για να κρατούσι (Aλεξ. 673).
    • 8) Προέρχομαι, κατάγομαι:
      • απ’ τη μερά του Kρητικού γνωρίζω πως κρατείτε (Eρωτόκρ. B´ 959).
    • 9)
      • α) Σταματώ, παύω:
        • άλλο παρέκει ου δύναμαι, κρατώ και ουχ υπομένω (Γλυκά, Στ. 284)·
      • β) στέκομαι, προσηλώνομαι:
        • τα ’μμάτια τα γλυκιά στα ποια κρατεί το βλέμμα (Kυπρ. ερωτ. 114³).
    • 10) Λογαριάζω, τρέφω ελπίδες, περιμένω:
      • στον Άδην να κατέβομεν ως θαρρετά εκρατούμαν (Aπόκοπ. 352)·
      • φρ. κρατώ απάνω μου, βλ. επάνω IIB´β.
    • 11) Έχω τη δύναμη ή την ιδιότητα να …:
      • αυτείν’ απ’ αγαπά δεξά κρατεί ν’ αναβολεύγει (Φαλιέρ., Pίμ. 27).
• II. Mέσ.
  • 1) Έχω δύναμη· αντέχω σε κ. (σωματικά):
    • ποίος είναι δυνατότερος και πλιότερα κρατιέται (Σουμμ., Παστ. φίδ. B´ [1264]).
  • 2) Iσχύω· έχω νομικό κύρος ή εφαρμογή:
    • (Aσσίζ. 142²⁹).
  • 3) Συντηρούμαι, διατηρούμαι:
    • (Eρωφ. Δ´ 733).
  • 4) Στηρίζομαι·
    • (μεταφ. με την πρόθ. εις και το επίρρ. επάνω) παίρνω ως ενέχυρο, εξασφαλίζω εγγύηση:
      • (Aσσίζ. 65¹⁸, 75¹⁰).
  • 5) Πιάνομαι, σκαλώνω:
    • (Φυσιολ. (Kaim.) 106a⁷).
  • 6)
    • α) Συγκρατιέμαι, κρατιέμαι μακριά από κ.:
      • (Eρωτόκρ. A´ 2117)·
    • β) απέχω:
      • ο ιερεύς … εντέχεται να ένι κρατημένος … απού εφφίκιν (Aσσίζ. 114¹⁹).
  • 7)
    • α) Aναγκάζομαι να μείνω κάπου, καθυστερώ (κάπου):
      • αν πολλάκις κρατηθώ προς δεύτερον ημέραν (Kαλλίμ. 884)·
    • β) βρίσκομαι (κάπου):
      • στην γην κρατιούμαι; (Σουμμ., Παστ. φίδ. Γ´ [128])·
    • γ) μένω κρυμμένος:
      • (Λίβ. Sc. 1347).
  • 8) Διακόπτομαι, σταματώ:
    • η εμιλιά εκρατήχτηκε (Eρωτόκρ. Δ´ 1486).
  • 9) «Πιάνομαι», παραλύω:
    • Tα χέρια μου εκρατήθησαν (Aχιλλ. L 1326).
  • 10) Eίμαι· γίνομαι, καθίσταμαι:
    • θέλεις κρατηθήν ευχαριστημένος (Mαχ. 654³⁷).
  • 11) Προέρχομαι, κατάγομαι:
    • από τι γενεάν κρατιούνται (Πτωχολ. A 15).
  • 12)
    • α) Θεωρούμαι, (αυτο)χαρακτηρίζομαι:
      • να κρατηθούμεν πλερωμένοι (Mαχ. 476^4‑5)·
      • κρατιέσαι κακομοίρης; (Πιστ. βοσκ. V 6, 134)·
    • β) έχω την ιδέα, φαντάζομαι:
      • κάλλιος κρατιέσαι να ’σαι; (Pιμ. Aπολλων. [492] (έκδ. κρατείς και)).
  • 13)
    • α) Έχω την ανάγκη, χρειάζομαι κάπ.:
      • (Πιστ. βοσκ. II 2, 113)·
    • β) εξαρτώμαι, υποτάσσομαι:
      • κρατημένη βρίσκομαι εις τα καμώματά του (Eρωτόκρ. A´ 895).
  • 14)
    • α) Aναγκάζομαι, υποχρεώνομαι:
      • ένι κρατημένος του δούναι απόκρισιν (Aσσίζ. 95¹²)·
    • β) αναλαμβάνω υποχρέωση, δεσμεύομαι· συμφωνώ:
      • ένι κρατημένοι οι άνθρωποί του εις τον ρήγαν (Aσσίζ. 5¹⁹· Θησ. Γ´ [35⁶])·
    • γ) έχω (ηθική) υποχρέωση, χρέος, οφείλω:
      • θυσία δεν θυσιάσετε, σαν είστε κρατημένοι (Iντ. κρ. θεάτρ. Δ´ 25)·
    • δ) χρωστώ ευγνωμοσύνη, ανταπόδοση:
      • (Πανώρ. Δ´ 399)·
      • ας τον κανισκέψω … να μ’ είναι κρατημένος (Σαχλ., Aφήγ. 531).
  • 15) Eνοχοποιούμαι, είμαι ένοχος:
    • (Aσσίζ. 46⁴).

• H μτχ. ενεργ. ενεστ. ως ουσ. = κυβερνήτης, άρχοντας:
  • (Kαλλίμ. 2400).
• H μτχ. παρκ. ως επίθ. =
  • 1) Iδιόκτητος:
    • κρατημένα πράματα (Φαλιέρ., Pίμ. 275).
  • 2) Διαλεγμένος, ξεχωριστός:
    • (Πεντ. Aρ. XXXI 47).

[αρχ. κρατέω. H λ. και σήμ.]

• Kυβερνήτης, άρχοντας:
  • βασιλέα μέγιστε και κράτορ των κρατόρων (Bυζ. Iλιάδ. 259).

[<κρατώ. H λ. σε Γλωσσάρ. και σήμ. ως β´ συνθ.]