• I. Ενεργ.
  • Α´ Μτβ.
    • 1)
      • α) Κουνώ, σείω:
        • (Ερωτόκρ. Γ´ 635)·
        • την ουράν του εκούνει (ενν. ο κάτης) (Κάτης 93· Σουμμ., Παστ. φίδ. Β´ [61])·
      • β) θέτω σε κίνηση, σε ενέργεια:
        • νους κινά το χέρι μου (Τζάνε, Κρ. πόλ. 185⁵)·
        • εκίνησαν τα άλογά τους και ήρχοντο (Διγ. Άνδρ. 359¹⁷)·
        • οι μπουμπαρδάροι τρέχουσι λουμπάρδες να κινήσου (Τζάνε, Κρ. πόλ. 323²¹)·
      • γ) συγκλονίζω, ταράζω, συγχύζω:
        • απού το φόβο μου κινάς μου το κουφάρι (Στάθ. Γ´ 37· Σουμμ., Παστ. φίδ. Δ´ [50])·
        • κινάτε μου τον νουν … από τον πόνον (Σουμμ., Παστ. φίδ. Ε´ [921]).
    • 2)
      • α) Μετακινώ (προς κάπ. κατεύθυνση):
        • (Σουμμ., Παστ. φίδ. Γ´ [1390])·
      • β) κάνω κάπ. ν’ αλλάξει συμπεριφορά, επηρεάζω, συγκινώ:
        • (Απόκοπ. 207)·
        • τα λόγια της επίβουλης … την καρδιάν λιγάκι την κουνήσαν (Σουμμ., Παστ. φίδ. Β´ [1202])·
      • γ) αναιρώ, μεταβάλλω κ.:
        • (Φαλιέρ., Ιστ. 503).
    • 3) Προκαλώ, δημιουργώ:
      • Χαρά περίσσα κι άμετρη έρχομαι να κινήσω (Τζάνε, Κρ. πόλ. 417⁹)·
      • Κύριε άναρχε, … κίνησε παρηγοριά (Φαλιέρ., Ρίμ. 300)·
      • φρ. κινώ τα ούρα, βλ. ούρον.
    • 4)
      • α) Παρακινώ, προτρέπω:
        • (Προδρ. II 11), (Ερωτόκρ. Β´ 746)·
        • ’ς πράμ’ άπρεπον η πεθυμιά κινά με (Ερωτόκρ. Α´ 653)·
      • β) ωθώ, κατευθύνω, αναγκάζω:
        • κυβερνά (ενν. ο Θεός) και κινεί πάσαν φύσιν αυτού … προς το αγαθόν (Ιστ. πατρ. 86¹⁶)·
        • ποιά ’ν’ η αιτία που σε κινά τόσα πρικιά να κλαίγεις (Πανώρ. Α´ 57).
    • 5) Ξεκινώ, αρχίζω (να κάνω κ., να ασχολούμαι με κ.):
      • επήρεν την παράξενον, εκίνησε τον δρόμον (Λίβ. Esc. 3925)·
      • οδυρμούς τε εκίνησαν και θρήνους (Διγ. Gr. 204)·
      • οι Τούρκοι σαϊτιές και τουφεκιές κινούσι (Τζάνε, Κρ. πόλ. 312¹²).
    • 6) Αρχίζω δικαστικό αγώνα, εγείρω ποινική διαδικασία:
      • Περί εγκλημάτων, ποίοι τα κινούν και ποίοι δεν τα κινούν (Βακτ. αρχιερ. 150).
  • Β´ (Με τις προθ. εις και προς και το σύνδ. να και ρ.) ξεκινώ, αρχίζω (να κάνω κ., να ασχολούμαι με κ.):
    • ο λογισμός εκόπτετον και εις το κακόν εκίνα (Απόκοπ. 337)·
    • να κινήσει η γλώσσα μου προς έπαινον (Τζάνε Εμμ., Αφ. 140¹⁹)·
    • εγέμισεν όλη χαράν, ότι εκίνησεν να χορεύει (Διγ. Άνδρ. 335¹⁴)·
    • στον τόπον του να πάγει εκινήθη (Κορων., Μπούας 64)·
    • κίνησαν του να με κολακεύουν (Λίβ. Esc. 3321)·
    • φρ. κινώ χείρα εις, κινούν τα χέρια μου εις = αρχίζω να ασχολούμαι με γράψιμο:
      • (Πτωχολ. α 2), (Λίβ. Sc. 642).
  • Γ´ Αμτβ.
    • 1) Κουνιέμαι, σαλεύω, σκιρτώ:
      • (Αιτωλ., Μύθ. 64⁸)·
      • κινώ από την χαράν μου (Λίβ. Sc. 1085).
    • 2)
      • α) Ξεκινώ, αναχωρώ, φεύγω:
        • εκίνησε κι επήγε στο σεφέρι (Ιστ. Βλαχ. 887)·
        • Eβγαίνω απέ την χώραν μου, κινώ εκ τα γονικά μου (Λίβ. (Lamb.) N 603)·
        • μείνε· αλλέως κίνησε γοργό (Αχέλ. 1179)·
      • β) προχωρώ, πορεύομαι, πηγαίνω:
        • θέλει κινήσει ξοπίσω μας … για να μας κυνηγήσει (Φορτουν. Ιντ. γ´ 41)·
        • μετά πόνου εκίνησεν όπου είχεν τον κοιτώνα (Λίβ. Sc. 412)·
      • γ) εξαρτώμαι από κ.:
        • κινά από λόγου σου τούτος ο γάμος (Φορτουν. Γ´ 100)·
      • δ) (προκ. για ποταμό) πηγάζω:
        • (Χούμνου, Κοσμογ. 55).
    • 3) Ορμώ, επιτίθεμαι, στρέφομαι βιαστικά σε κ.:
      • ως δράκοντες κινήσαν (Ρίμ. θαν. 131)·
      • κινάτε εις τους εχθρούς σας (Λίβ. (Lamb.) N 888· Βίος Αλ. 1642)·
      • ο νους μου εγέμισε στο φύγι να κινήσω (Πικατ. 25).
    • 4) Επιχειρώ, «κάνω να …»:
      • θαρρώντας κι είναι ζωντανός κινούν να του μιλήσουν (Τζάνε, Κρ. πόλ. 277²· Φαλιέρ., Ιστ. 245).
    • 5)
      • α) Αρχίζω:
        • εις τας ιδ´ του Σεπτεβρίου μηνός εκίνησαν σεισμοί μεγάλοι (Διήγ. εκρ. Θήρ. 109⁴)·
      • β) (προκ. για υγρό) αρχίζω να κυλώ, τρέχω:
        • (Τζάνε, Κρ. πόλ. 151²⁰)·
        • σαν ποταμός το αίμα να κινήσει (Φορτουν. Δ´ 200)·
        • δάκρυα κινούν και κλαίγει (Ερωτόκρ. Δ´ 205)·
        • ο ίδρωτάς μου εκίνησεν (Πικατ. 48)·
      • γ) (προκ. για άνεμο) αρχίζω να φυσώ, «σηκώνομαι»:
        • (Πανώρ. Α´ 375).
• II. Μέσ.
  • 1)
    • α) Κουνιέμαι, σαλεύω· σείομαι, δονούμαι:
      • (Βέλθ. 347)·
      • αρχίζει να κουνιέται η χώρα κι όλα τα τειχιά (Τζάνε, Κρ. πόλ. 491¹⁷)·
    • β) (με άσεμνη χρήση):
      • με τους καύχους αποκλείται εις το σπίτι και κουνιέται (Συναξ. γυν. 1172)·
    • γ) ταράζομαι, αναστατώνομαι:
      • (Σουμμ., Παστ. φίδ. Δ´ [1100]).
  • 2)
    • α) Μετακινούμαι, ξεκινώ, προχωρώ:
      • η καραβάνα των Τουρκών ήτονε κινημένη (Τζάνε, Κρ. πόλ. 438³)·
      • εσείς νερά τρεχάμενα, σταθείτε, μην κινούσθε (Θρ. Κων/π. B 8)·
    • β) απομακρύνομαι· περιπλανιέμαι:
      • εκινήθησαν των πόλεων ευθέως (Αξαγ., Κάρολ. Ε´ 845)·
      • Από δε φόβου των εχθρών εδώ κι εκεί κινούντο (Κορων., Μπούας 57)·
    • γ) δραστηριοποιούμαι· μπαίνω σε κίνηση:
      • ως είδανε τα κάτεργα, εκινήθησαν οι Μεθωναίοι (Χρον. σουλτ. 132²⁶)·
      • ο δούκας δ’ αφού το ’μαθε, όλος τότ’ εκινήθη (Κορων., Μπούας 38)·
    • δ) στρέφομαι προς κ. ή κάπ.· ορμώ, επιτίθεμαι:
      • πάντα πεινών αγανακτώ, κινούμαι εις το αγιοζούμιν (Προδρ. IV 390)·
      • καθ’ ημών αδίκως εκινήθη (Κορων., Μπούας 24)·
      • ως λέων ανημέρωτος κατ’ αύτων εκινήθη (Κορων., Μπούας 109).
  • 3) Ξεκινώ, προέρχομαι (από), προκαλούμαι, δημιουργούμαι:
    • του κακού την αφορμή βρίσκω αποπού κινάται (Φορτουν. Α´ 165)·
    • κινάται μία επιθυμία απού την καρδιάν (ενν. του ανθρώπου) (Άνθ. χαρ. (κυπρ.) 74· Ερωτόκρ. Α´ 503).
  • 4)
    • α) Αρχίζω:
      • η μπατάγια δόθηκε, πόλεμος εκινήθη (Κορων., Μπούας 10)·
    • β) φρ. κινούμαι εις ή προς κ. = αρχίζω να κάνω κ.:
      • (Ερωτόκρ. Α´ 93), (Χούμνου, Κοσμογ. 2802), (Καλλίμ. 2438)·
    • γ) επιχειρώ, δοκιμάζω:
      • μετά σπουδής ο πρίγκιψ εκινήθην … διαπλεύσαι εκείσε (Αξαγ., Κάρολ. Ε´ 606· Ερωτόκρ. Δ´ 957).

• Φρ.
• 1) Κινώ (το) βούλευμα, βλ. βούλευμα 2.
• 2) Κινώ γλώσσαν =
• (α) μιλώ:
  • (Βίος Αλ. 3876)·
• (β) (προκ. για σκύλο) γαβγίζω:
  • (Πεντ. Έξ. XI 7).
• 3) Κινώ δόρυ προς κάπ. = στρέφομαι απειλητικά, επιτίθεμαι εναντίον κάπ.:
  • (Δούκ. 165⁷).
• 4) Κινώ τον δρόμο, βλ. δρόμος Φρ. 5.
• 5)
• α) Κινώ (την) κοιλίαν = προκαλώ διάρροια:
  • (Ιατροσ. κώδ. ωπα´)·
• β) η κοιλιά με κινά = υποφέρω από διάρροια:
  • (Κορων., Μπούας 63).
• 6) Κινώ λίθον κατά κάπ. = ενεργώ εχθρικά:
  • (Ιστ. πατρ. 146¹⁴).
• 7) Κινώ το πόδι = πορεύομαι, κατευθύνομαι:
  • (Σουμμ., Παστ. φίδ. Δ´ [127]).
• 8) Κινώ χείρα = «απλώνω χέρι», σφετερίζομαι, αρπάζω:
  • (Ιστ. Ηπείρ. Χ⁸).

[αρχ. κινέω. Ο τ. κουνώ στο Βλάχ. και σήμ. Η λ. και σήμ.]