Παράλληλη αναζήτηση

Συμπυκνωμένη προβολή Κανονική προβολή Εκτεταμένη προβολή Βοήθεια

Καλάθι

0 Προβολή Άδειασμα

Αναζήτηση για: κατά

[Λεξικό Κριαρά]

κάτα η· κάττα.

1) Γάτα:
- (Σπανός A 335).
2) Ονομασία πολιορκητικής μηχανής:
- (Μαχ. 484⁶).

[<μεσν. λατ. catta. Βλ. και γάτα. Η λ. σε σχόλ. (L‑S, ‑ττα), στο Meursius και σήμ. ιδιωμ. (ΙΛ, λ. γάττα)]

[Λεξικό Κριαρά]

κατά, πρόθ.

1) Εναντίον:
- (Κορων., Μπούας 84).
2) Απέναντι, αντίκρυ:
- (Φυσιολ. B 6⁸).
3) (Κάπου) κοντά (σε κ.), σε κάπ. μέρος:
- (Ορνεοσ. αγρ. 526³).
4)
- α) Ως προς, σε σχέση με:
  - να τον φυλάξει ο Θεός και κατά των εχθρών του (Ιστ. Βλαχ. 480)·
  - τιμητική ηυρίσκετον, φρόνιμη κατά πάντα (Χρον. Τόκκων 1128)·
- β) (για όρκο):
  - ορκώ σε κατά του Χριστού (Χρον. Μορ. H 7543).
5) Διαμέσου:
- Οι πραγματευτάδες οπού υπάσιν κατά της θαλάσσης (Ασσίζ. 50²⁹).
6) Κατά τη διάρκεια:
- πότισον αυτόν κατά πρωί (Σταφ., Ιατροσ. 3⁶⁴).
7)
- α) Σύμφωνα με, ανάλογα με:
  - κατά τον ορισμόν του σουλτάνου εσύναξαν μερικούς (Ιστ. πατρ. 80¹)·
  - ο καθείς απολαμβάνει κατά τα έργα του (Διγ. Άνδρ. 408¹⁷)·
- β) όπως:
  - έδωκέ τους … εισσοδέματα του πασανού κατά του εφάνην (Μαχ. 26³⁴)·
- γ) όμοια με …:
  - κάστρον του ευεργέτησεν κατά κληρονομίας (Χρον. Τόκκων 1591)·
  - μέλανες προσεγένοντο κατά την χρόαν λίθων (Βίος Αλ. 4281).

Εκφρ.
1) Κατά ακρίβειαν = ακριβώς:
- (Έκθ. χρον. 20⁵).
2) Κατά αλήθειαν = αληθινά:
- (Κορων., Μπούας 128).
3) Κατά πάσαν ανάγκην = αναγκαστικά:
- (Διγ. Άνδρ. 395²⁶).
4) Κατά βίας = βίαια:
- (Βακτ. αρχιερ. 154).
5) Καθ’ εαυτόν = μέσα μου (σου …):
- (Διγ. Gr. 3406).
6) Κατ’ έπος = με λόγια:
- (Διγ. Gr. 1845).
7) Κατ’ ιδίαν, κατ’ ιδίας = ιδιαιτέρως, χωριστά:
- (Διγ. Z 1762), (Χρον. Μορ. H 6352).
8) Κατά καιρόν = πότε πότε, κατά εποχές:
- (Παϊσ., Ιστ. Σινά 1923).
9) Κατά λόγον = λέξη προς λέξη:
- (Λίβ. Sc. 474).
10) Κατά μέρη = ένα κομμάτι κάθε φορά:
- (Ιερακοσ. 442⁹).
11) Κατά μέρος = ένα προς ένα, λεπτομερειακά:
- (Καλλίμ. 645).
12) Κατά νουν = στο μυαλό κάπ.:
- (Σπαν. A 13).
13) Κατ’ όνομαν = ονομαστικά:
- (Ασσίζ. 219²¹).
14) Κατά τέχνην = (πιθ.) με μαγικό τρόπο:
- (Βίος Αλ. 538).
15) Κατά της ώρας, κατά την ώραν =
(α) αμέσως, εκείνη τη στιγμή:
- (Ιστ. Βλαχ. 786, 406)·
(β) στην ώρα, ακριβώς:
- (Ερωτοπ. 617)·
(γ) κάθε στιγμή:
- (Διακρούσ. 76²).

[αρχ. πρόθ. κατά. Η λ. και σήμ.]

[Λεξικό Τριανταφυλλίδη]

κατά ¹ [kata & katá] πρόθ.· παθαίνει έκθλιψη πριν από φωνήεν και τρέπει το [t] σε [θ] όταν η επόμενη λέξη άρχιζε από δασυνόμενο φωνήεν : συντάσσεται: I. με αιτιατική και δηλώνει: 1. τόπο: α. κατεύθυνση· προς: Bάδιζαν ~ το νότο. Tα παράθυρά τους βλέπουν ~ τη θάλασσα. || με τοπικό επίρρημα: ~ πού πηγαίνεις; Έτρεχε ~ κει. (έκφρ.) ~ πρόσωπο*. β. προσέγγιση· κάπου, κοντά σ΄ ένα μέρος: Kάθεται ~ την Kαλαμαριά. Συναντήθηκαν ~ το δάσος. Tον ρωτούσε ~ πού πέρασε τη ζωή του, σε ποια μέρη. ΦΡ παίρνω ~ μέρος* κπ. αφήνω / βάζω ~ μέρος*. γ. (λόγ.) έκταση: Tοποθετούνται ελάσματα ~ τον άξονα / το ύψος, σε όλο το μήκος του άξονα, σε όλο το ύψος. 2. χρόνο: α. προσέγγιση: Θα ιδωθούμε ~ το βραδάκι, γύρω στο βραδάκι. Θα φύγει ~ το Πάσχα, περίπου το Πάσχα, κοντά στο Πάσχα. Ξεκίνησαν ~ τα χαράματα. β. διάρκεια: ~ την ομιλία / ~ τη διάρκεια της ομιλίας. ~ την εποχή εκείνη. ~ το παρελθόν. ~ την περιστροφή ενός σώματος αναπτύσσονται δύο αντίρροπες δυνάμεις, όταν περιστρέφεται ή κατά τη διάρκεια της περιστροφής. γ. χρονική στιγμή· σε: ~ τη σύγκρουση σκοτώθηκαν ο οδηγός και οι δύο επιβάτες. (έκφρ.) κατ΄ αρχάς*. κατ΄ αρχήν*. ΦΡ ~ φωνή* (κι ο γάιδαρος / και το πουλί). δ. επανάληψη· συνήθ. σε στερεότυπες εκφράσεις κατ΄ έτος*. ~ καιρούς* / διαστήματα* / περιόδους*. 3α. συμφωνία, σχέση: ~ το νόμο δε δικαιούται άδεια, σύμφωνα με. ~ τη γνώμη μου δεν έχει δίκιο. ~ τον Πλάτωνα / τον Aριστοτέλη / τον Kαντ. || (επιρρ. έκφρ.) ~ πώς / πού, σύμφωνα με, όπως, καθώς: ~ πώς είπε, έτσι κι έκανε. ~ πώς λέει κι ο ποιητής. ~ πού πουλείς, θα αγοράζεις. || σε λόγιες εκφορές ή εκφράσεις: ~ κοινή / γενική ομολογία*. ~ πάσα πιθανότητα*. ~ τα φαινόμενα*. β. αναλογία: ~ τον καιρό που θα κάνει, θα ξεκινήσουμε, ανάλογα με το τι καιρό θα κάνει. Tα λόγια έχουν αξία ~ τους ανθρώπους που τα λένε, ανάλογα με το ποιοι τα λένε. Ενεργεί ~ τα κέφια του, ανάλογα με τη διάθεσή του. || χωρίς άρθρο: Οι τιμές παίζουν ~ μέγεθος, ανάλογα με το μέγεθος. H τέχνη αλλάζει ~ εποχές. (έκφρ.) ~ κεφαλήν*. γ. ομοιότητα. ΠAΡ ΦΡ ~ μάνα* και πατέρα ή ~ μάνα ~ κύρη, ~ γιο και θυγατέρα. ~ το μαστρο-Γιάννη και τα κοπέλια* του. 4α. τρόπο: Tο πρόβλημα μπορεί να λυθεί ~ τρεις τρόπους, με. || συνήθ. σε στερεότυπες, συχνά λόγιες, φράσεις και εκφράσεις που ισοδυναμούν με επίρρημα ή επιρρηματική φράση: ~ λάθος*. ~ τύ χη(ν)*. κατ΄ ανάγκη*. κατ΄ εξακολούθησιν*. ~ συνθήκη(ν)*. ~ κύριο* λόγο. κατ΄ εκλογή*. κατ΄ αρχαιότητα*. κατ΄ αυτή την έννοια*. ~ κράτος*. ~ κόρον*. ~ σύμπτωση*. κατ΄ επανάληψη*. ~ συνέπεια(ν)*. ~ γράμμα*. καθ΄ ολοκληρία(ν)*. καθ΄ εκάστην*. καθ΄ υπερβολήν*. καθ΄ έξιν*. ~ λέ ξη*. κατ΄ επέκταση*. κατ΄ ιδίαν*. κατ΄ αποκοπή(ν)*. κατ΄ αποκλειστικότητα*. κατ΄ εξοχήν*. β. επιμερισμό, διανομή· (πρβ. ανά): Παρατάχτηκαν ~ εξάδες. Προχωρούσαν ~ ομάδες / παρέες. ΦΡ ~ τόπους*. ο ~ τόπους*. 5. αναφορά· ως προς: Οι προτάσεις στη λογική διαιρούνται ~ το ποσόν και ~ το ποιόν. Διαφέρουν ~ το μέγεθος / ύψος / πλάτος. || (έκφρ.) ~ τα άλλα*. ~ βάθος*. 6. μέτρο διαφοράς: Είμαι ~ πέντε χρόνια μικρότερή του. Aκρίβυναν τα εισιτήρια ~ είκοσι δραχμές. Aναρωτιέται ~ πόσο είχαν δίκιο. H υγεία ~ ένα μεγάλο ποσοστό εξαρτάται από την καλή διατροφή. (έκφρ.) ~ τι, λίγο: Είναι ~ τι ψηλότερος από τον αδελφό του. II. με γενική και δηλώνει κατεύθυνση σε ΦΡ κτ. πάει ~ διαόλου* / κατ΄ ανέμου*.
[I1α, β, I2α, I3β, γ: αρχ. κατά· I1γ, I2β-δ, I4-6: λόγ. < αρχ. κατά· I3α: & λόγ. < αρχ. κατά· II: αρχ. κατά]

[Λεξικό Τριανταφυλλίδη]

κατά ² [katá] πρόθ. : 1. συντάσσεται με γενική και δηλώνει το συγκεκριμένο πράγμα ή πρόσωπο προς το οποίο κατευθύνεται μια εχθρική πράξη· εναντίον₁: Είναι ~ του πολέμου. Ήταν πάντα ~ των φυλετικών διακρίσεων. Ο πόλεμος ~ των Περσών. 2. (ως επίρρ.) εναντίον₂: Πέντε είναι υπέρ και δύο ~. Ψήφισαν όλοι ~. 3. (ως ουσ.) τα κατά, τα μείον, τα μειονεκτήματα: Πολλά είναι τα υπέρ και τα ~.
[λόγ.: 1: αρχ. κατά· 2, 3: λόγ. σημδ. γαλλ. contre]

[Λεξικό Τριανταφυλλίδη]

κατα- [kata] & κατ- [kat] ή καθ- [kaθ], κυρίως σε παλαιότερη παραγωγή, πριν από φωνήεν ή δασυνόμενο φωνήεν αντίστοιχα & κατά- [katá] ή κάτ- [kát] ή κάθ- [káθ], όταν ο τόνος ανεβαίνει στο πρόθημα : πρόθημα το οποίο: I. συνήθ. δηλώνει: 1. τόπο, με την έννοια: α. κάτω, προς τα κάτω. ANT ανα- ²: καταδύομαι· κάθοδος, κατάβαση, κατάδυση, καταρροή· καθοδικός. || (μτφ.) για δήλωση ηρεμίας, ανακούφισης: κατακάθομαι, κατα πραΰνω· καταπραϋντικός. β. κάπου, σ΄ ένα σημείο του χώρου: καταστρα τοπεδεύω. 2. επιτείνει την έννοια της πρωτότυπης λέξης. α. δηλώνει ότι γίνεται ή ισχύει σε μεγάλο βαθμό αυτό που εκφράζει η πρωτότυπη λέξη· (πρβ. θεο-, ολο-): καταγοητεύω, καταϊδρώνω, κατακοκκινίζω, κατατρομάζω, καταχειροκροτώ· καταγάλανος, κατάξανθος, ολόξανθος· κατάξε ρος· κατάστεγνος, θεόστεγνος· κατάκαρδα, καταμεσής. || (σε ρήματα και ρηματικά παράγωγα) με επέκταση έχει την έννοια της φθοράς: κατασπα ταλώ, κατάχρηση. β. δηλώνει το μέσο της χρονικής περιόδου που δηλώνει η πρωτότυπη λέξη, το διάστημα που τα χαρακτηριστικά της είναι πο λύ έντονα· (πρβ. μεσο-1_1α): κατακαλόκαιρο, καταμεσήμερο, καταχείμωνο, στην καρδιά του καλοκαιριού κτλ. 3. εναντιότητα ή εχθρότητα: καταδικάζω, καταδιώκω, κατακρίνω, καταπολεμώ, καταψηφίζω· καταδίκη, κατάκριση· καταδικαστικός. || έννοια βίας, πίεσης: καταναγκάζω, καταπιέζω· καταναγκασμός, καταπίεση. 4. κατάταξη, ξεχώρισμα: καταγρά φω, καταμετρώ, κατατάσσω· κατάλογος, καταμέτρηση, καταχώριση. || διανομή, τεμαχισμό: κατανέμω· κατανομή. 5. (σε ρήματα και ρηματικά παράγωγα) εκτέλεση μιας διαδικασίας: κατεργάζομαι· κατεργασμένος· κατεργασία. II. σε πολλές λέξεις δεν είναι για τα νέα ελληνικά εμφανής η παραγωγή: κάτεργο.
[I2: αρχ. κατα- < πρόθ. κατά ως α' συνθ., παραγωγικό ρημάτων και ονομάτων: αρχ. κατα-καίω, ελνστ. κατά-κοπος, μσν. κατα-ζαρωμένος· I1, 3-5, II: λόγ. < αρχ. κατ(α)-: αρχ. κατα-βαίνω (δες κατεβαίνω), ελνστ. κατα-δίκη, κατά-λογος (αρχ. σημ.: `εγγραφή΄), αρχ. κατ-εργάζομαι & διεθ. kat(a)- < αρχ. κατ(α)-: κατ-ιόν < αγγλ. cation· λόγ. < αρχ. καθ- < κατ(α)- πριν από το σύμφ. [h] : αρχ. κάθ-οδος]

[Λεξικό Κριαρά]

κατάβα το· κατάβαν· κατέβα.

Κατέβασμα:
- Τούτο το ανάβα το γοργόν έχει και οξύν κατάβαν (Γλυκά, Στ. 363).

[β´ πρόσ. εν. προστ. αορ. του καταβαίνω ως ουσ. Ο τ. ‑τέ‑ και σήμ. κυπρ. H λ. το 10. αι. (Soph.)]

[Λεξικό Τριανταφυλλίδη]

κατάβαθα τα [katávaθa] Ο (μόνο στην ονομ. και αιτ.) : για κτ. που βρίσκεται πολύ βαθιά, συνήθ.: Tα ~ της γης, τα έγκατα: Θησαυροί θαμμένοι στα ~ της γης. || (μτφ.): Tα ~ (της ψυχής / της καρδιάς), τα μύχια: Σου εύχομαι από τα ~ της ψυχής μου. Tον λυπάμαι ως τα κατάβαθά μου.
[κατα- βάθ(ος) -α, πληθ. του -ο]

[Λεξικό Τριανταφυλλίδη]

καταβαθμός ο [katavaθmós] Ο17 : (λόγ.) κατηφορική δίοδος. || (ναυτ.) σκάλα.
[λόγ. < αρχ. καταβαθμός `απότομος κατήφορος΄]

[Λεξικό Κριαρά]

καταβάλλω.

I. Ενεργ.
- 1)
  - α) Ρίχνω:
    - (Φυσιολ. 350²⁴)·
  - β) παραδίδω:
    - Αδύνατον εις δυνατού χείρας μη καταβάλλεις (Σπαν. O 127)·
  - γ) κατεβάζω χαμηλά:
    - αυτούς ούς προβιβάζει δε (ενν. η τύχη) τάχιστα καταβάλλει (Βίος Αλ. 3898)·
  - δ) φρ. καταβάλλω κάπ. εις οργήν = εξοργίζω κάπ.:
    - (Πτωχολ. α 732).
- 2)
  - α) Νικώ, υπερνικώ, ταπεινώνω:
    - ο θάνατος τα πάντα καταβάλλει (Αχιλλ. N 1820)·
    - η σοφία σου γαρ πάντας καταβάλλει γουν φρονίμους (Ερμον. Α 291)·
  - β) εξευτελίζω, προσβάλλω:
    - (Διήγ. παιδ. 464), (Αλεξ. 664).
- 3) Παραμερίζω, παραγκωνίζω:
  - (Ιστ. Βλαχ. 1342).
- 4) Κατηγορώ, διαβάλλω:
  - να σου καταβάλω άδικα την καλήν σου γυναίκα (Μορεζίν., Κλίνη Σολομ. 426).
II. (Μέσ.) ταπεινώνομαι:
- (Χριστ. διδασκ. 367).

[αρχ. καταβάλλω. Η λ. και σήμ.]

[Λεξικό Τριανταφυλλίδη]

καταβάλλω ¹ [kataválo] -ομαι Ρ πρτ. κατέβαλλα, αόρ. κατέβαλα, απαρέμφ. καταβάλει, παθ. αόρ. καταβλήθηκα, γ' πρόσ. (λόγ., σπάν.) και κατεβλήθη, κατεβλήθησαν, απαρέμφ. καταβληθεί, μππ. καταβεβλημένος* και (σπάν.) καταβλημένος : 1. νικώ, εξουδετερώνω κπ.: Kατόρθωσαν να καταβά λουν τις δυνάμεις του εχθρού. 2. εξαντλώ τις σωματικές ή ψυχικές δυνάμεις κάποιου: H πολύμηνη αρρώστια τον έχει καταβάλει πολύ. Tελευταία καταβλήθηκε πολύ, φαίνεται σαν γέρος. H δυστυχία καταβάλλει τον άνθρωπο.
[λόγ. < αρχ. καταβάλλω & σημδ. γαλλ. accabler]

Η Πύλη για την ελληνική γλώσσα

Παράλληλη αναζήτηση

Επιλογές αναζήτησης

Καλάθι