• 1) Τόπος
  • α) στάση (ενίοτε και με τοπ. επίρρ.):
    • (Διγ. Z 3163), (Βακτ. αρχιερ. 180)·
  • β) μέσα:
    • εποίησαν εις φυλακήν την εβδομάδα εκείνην (Χρον. Μορ. H 4217)·
  • γ) ανάμεσα (ενίοτε και με το επίρρ. επάνω):
    • στους Τούρκους αναθρέφετον (Χρον. Τόκκων 2029)·
  • δ) κατεύθυνση (καμιά φορά και εχθρική) (ενίοτε και με την πρόθ. προς):
    • (Διγ. Z 2919)·
  • ε) (με το σύνδ. έως) τέρμα:
    • απελθόντος αυτού και έως εις την Πάτραν (Σφρ., Χρον. 98¹⁵)·
  • στ) απέναντι:
    • αυτόν εις ήλιον στήσον έως ώρας η´ (Ορνεοσ. 547²⁰).
• 2) Ενώπιον:
  • να μηδέν ψευσθείς εις τον βασιλέαν (Ιστ. πατρ. 164¹⁴).
• 3) Εναντίον (ενίοτε και με το επίρρ. απάνω):
  • μη σύρει εις αύτον πλέον τινάς απάνω εις την ζωήν του (Χρον. Μορ. P 4062).
• 4) Χρόνος
  • α) (γενικά):
    • εισέ καιρό οπού πόλεμος αδυνατός εκίνα (Ερωτόκρ. Ε´ 156)·
  • β) (διάρκεια):
    • να ποίσει εις όσον ξημερώσει την δουλειάν του (Κυπρ. ερωτ. 78²)·
  • γ) επανάληψη (με τακτικό αριθμητ.):
    • εκείνος να έλθει εις την τρίτην φοράν (Ασσίζ. 419²⁶).
• 5) Αιτία:
  • Περίσσια θλίψις στον σκληρόν, τυραννισμένον φόνον (Λίμπον. Αφ. 15).
• 6) Ποιητικό αίτιο:
  • τό έπαθα εις εσάς ποτέ ουκ ελησμονώ το (Διγ. Esc. 157).
• 7) Προσέγγιση:
  • να σμίξει εισέ πόλεμον (Χρον. σουλτ. 144¹⁸).
• 8) Σκοπός:
  • τα φυλάττω και κρατώ σ’ ασφάλειαν της αγάπης (Χρον. Μορ. H 8744).
• 9) Συμφωνία:
  • τότε θέλειν γίνειν η αγάπη εις την όρεξίν σου (Μαχ. 210²).
• 10) Αναφορά:
  • άλλη ουκ ήτον ωσάν αυτήν εις ευγενείαν και κάλλος (Ιμπ. 38).
• 11) Κατάσταση:
  • έπεσε εις ζάλην φοβερήν, σ’ αστένειον βαρυτάτην (Χρον. Μορ. H 7216).
• 12) Όριο:
  • λαβώνει τον εις τον θάνατον (Ασσίζ. 457⁸).
• 13) Καταμερισμός:
  • εις εκατόν εκόπτετον ο νους μου (Λίβ. (Lamb.) N 472).
• 14) Για σχηματ. κατηγ.:
  • τους μέλλοντας ψηφισθήναι εις επισκόπους (Διάτ. Κυπρ. 512⁴).
• 15) Για σχηματ. σε θέση αντικ. ή δοτ. προσωπικής ή μη (ενίοτε και με επίθ.):
  • ορέχθηκεν εις αύτον (Λίβ. N 2569· Λίβ. Esc. 1291), (Ερωτόκρ. Α´ 2141).
• 16) Αντικατάσταση (με επόμ. την πρόθ. διά):
  • Αν λάχει ότι είς άνθρωπος αμαχεύσει το άλογον του ετέρου ανθρώπου εις διά πέρπυρα κ´ (Ασσίζ. 54²⁴).
• 17) Ποσότητα ή αξία:
  • εις εξήκοντα χιλιάδας επουλήθηκεν ο λίθος (Πτωχολ. α 311).
• 18) Μέσο, όργανο:
  • μην πλανεθείτε σε φλωριά (Περί γέρ. 180)·
  • (με την πρόθ. διά):
    • να πουληθεί εις διά χειρός … Σαρακηνού (Ασσίζ. 150²⁶).
• 19) Τρόπος:
  • επάρετέ τον εις το καλόν (Μαχ. 596²¹).
• 20) Δικαιοδοσία:
  • έχει σε εις θέλημάν του (Χρον. Μορ. H 4123).
• 21) (Προκ. για κυριαρχία, υπεροχή):
  • Μάιος εβασίλευσεν εις άπαντας τους μήνας (Διγ. Z 2769).
• 22) Προσθήκη (με το επίρρ. επάνω):
  • επαφήνω πέρπυρα ρ´ … επάνω εις όλα μου τα καλά (Ασσίζ. 143⁷).
• 23) Όρκος (ενίοτε με το επίρρ. απάνω):
  • να μαρτυρήσουν απάνω εις την ψυχήν τους με όρκον (Ασσίζ. 81¹⁶).

• Εκφρ.
• 1) Εις (τους) αιώνας, βλ. αιών Εκφρ. 1.
• 2) Εις άκρον, εις άκρος, βλ. άκρον Εκφρ. 1.
• 3) Εις αλήθεια(ν), σ’ αλήθειαν, βλ. αλήθεια 1 εκφρ.
• 4) Σ’ αληθ(ει)οσύνη, βλ. αληθοσύνη 1.
• 5) Eις άριστον, βλ. άριστος.
• 6) Εις βάρος = με κακή διάθεση:
  • (Χρον. Μορ. H 8732).
• 7) Εις το γοργόν = γρήγορα:
  • (Πουλολ. 37).
• 8) Εις (τ’) έν(α) = μαζί, ομού:
  • (Φαλιέρ., Ιστ. 370).
• 9) Επάνω εις εκατόν = εκατό τοις εκατό:
  • (Λίβ. P 735).
• 10) Εις επήκοον (κάπ.) = μπροστά (σε κάπ.):
  • (Διήγ. παιδ. 113).
• 11) Εις το καθόλου = εντελώς:
  • (Γεωργηλ., Βελ. Λ 181).
• 12) Εις καιρούς = κάποτε:
  • (Σπαν. Va 122).
• 13) Εις κενόν = μάταια:
  • (Μανασσ., Ποίημ. ηθ. 249).
• 14) Εις κοντολογίαν = με λίγα λόγια, κοντολογίς:
  • (Χριστ. διδασκ. 53).
• 15) Εις κοντόν = σύντομα (χρον.):
  • (Κυπρ. ερωτ. 108²²).
• 16) Εις κόρον = με υπερβολή:
  • (Προδρ. IV 395).
• 17) Εις κρίμαν = αμαρτωλά:
  • (Μαχ. 464³⁶).
• 18) Εις το μέγα = υπερβολικά:
  • (Προδρ. IV 61).
• 19) Εις μέρος μεν …, εις άλλο δε = από το ένα μέρος …, από το άλλο:
  • (Διγ. Z 975).
• 20) Εις μεσοθιό, βλ. εισμεσοθιό.
• 21) Εις μίαν, βλ. εισμίαν.
• 22) Εις μίαν καρδιάν = με ένα αίσθημα:
  • (Ψευδο-Γεωργηλ., Άλ. Κων/π. 451).
• 23) Εισέ ροπήν του οφθαλμού = αμέσως, αυτοστιγμεί:
  • (Γαδ. διήγ. 392).
• 24) Εις το ολιγότερον = τουλάχιστο:
  • (Ασσίζ. 139⁸).
• 25) Εις πλάτος = σε μεγάλη έκταση:
  • (Ιστ. πατρ. 145⁹).
• 26) Εις πλήθος = σε μεγάλο βαθμό:
  • (Πτωχολ. α 102).
• 27) Εις πληροφορίαν = από πληροφορία:
  • (Χρον. Μορ. H 3953).
• 28) Εις πλησμονήν = πλουσιοπάροχα:
  • (Ψευδο-Σφρ. 174²).
• 29) Εις (το) πρόσωπον = κατά πρόσωπο:
  • (Φλώρ. 1547).
• 30) Εις σφόδρα = σε μεγάλο βαθμό:
  • (Χρον. Μορ. H 1810).
• 31) Εις τέλος = τελικά:
  • (Βίος Αλ. 1061).
• 32) Εις υπερβολήν = πάρα πολύ:
  • (Χειλά, Χρον. 352).
• 33) Χρόνο εις χρόνο = κάθε χρόνο:
  • (Πεντ. Δευτ. XV 20).
• 34) Εις ώδε = εδώ:
  • (Διγ. Z 771).
• 35) Εις (την) ώρα = πολύ σύντομα:
  • (Ευγέν. 1032).

[αρχ. πρόθ. εις. Ο τ. σε και η συνεκφ. στον, στην, κλπ. και σήμ. Η λ. και σήμ. ιδιωμ.]

• 1)
  • α) Ένας:
    • (Μαχ. 380³³)·
  • β) (για να δηλωθεί έμφαση):
    • έναν θεόν λατρεύουσιν (Διήγ. Βελ. χ 577)·
  • γ) (με την αντων. μόνος):
    • (Χρον. Μορ. H 7169)·
  • δ) (με άρν.) κανείς:
    • δεν απόμεινεν ακρίδα μια (Πεντ. Έξ. X 19).
• 2) Εκφρ.
  • α) είς έκαστος = ο καθένας χωριστά:
    • (Βυζ. Ιλιάδ. 127)·
  • β) είς είς, ένας ένας = ο ένας ξεχωριστά από τον άλλον:
    • (Ντελλαπ., Στ. θρην. 79), (Κώδ. Χρονογρ. 57).
• 3) Μοναδικός:
  • γίνομαι χριστιανή και έρχομαι στην μία … πίστιν την τελεία (Διγ. O 1115).
• 4) Πρώτος:
  • εις τη μια του μηνού (Πεντ. Γέν. VIII 13).
• 5) Ίδιος:
  • από ενού πατρός και απέ μιας μητρός (Ασσίζ. 421¹⁷).
• 6) (Με άρθρο) ο ένας από τους δύο:
  • ο νείς κρατεί τον Άγιον ’Λαρίον, … και ο κοντοστάβλης την Κερυνείαν (Μαχ. 404²⁶).
• 7) Κάποιος:
  • ετέρου ενού ανθρώπου (Ασσίζ. 481²⁷).
• 8)
  • α) (Με την αντων. άλλος για να δηλωθεί αλληλοπάθεια):
    • με το πιάσε ενούς τ’ αλλού τη χέρα (Βοσκοπ. 220)·
  • β) έκφρ. ο ένας και ο άλλος, βλ. άλλος 1 έκφρ. (1)·
  • γ) έκφρ. ένα … τ’ άλλο, βλ. άλλος 1 εκφρ. (3)·
  • δ) έκφρ. άλλη(ν) μία(ν) (ενν. φοράν), βλ. άλλος 3 έκφρ. (1)·
  • ε) έκφρ. ο είς οπίσω του άλλου = διαδοχικά:
    • (Μαχ. 26²⁷)·
  • στ) έκφρ. ένα με τ’ άλλο = κατά μέσο όρο:
    • (Σουμμ., Ρεμπελ. 180)·
  • ζ) (με την αντων. άλλος για να δηλωθεί περιφρόνηση):
    • ενός και αλλού τα εχάρισεν (Σκλέντζα, Ποιήμ. 1⁵¹).
• 9) Φρ. είμαι (εις) (το) ένα(ν) με κάπ. = ενώνομαι με κάπ. ψυχικώς:
  • (Χρον. Μορ. H 3134).
• 10) Φρ. γίνομαι (το) ένα με κάπ. =
  • (α) ενώνομαι με κάπ.:
    • (Χρον. Τόκκων 3028)·
  • (β) βλ. γίνομαι 4ε (α)·
  • (γ) βλ. γίνομαι 4ε (β)·
  • (δ) συμφιλιώνομαι:
    • (Χρον. Τόκκων 1834).
• 11) Φρ. σμίγω εις (το) ένα, κατεβαίνω εις έναν = ενώνομαι:
  • (Φαλιέρ., Ιστ. 372), (Αχιλλ. O 266).
• 12) Φρ. στέκω στο ’να (μου) = εμμένω στη σκέψη μου:
  • (Πανώρ. Β´ 264).
• 13) Φρ. αφήνω σε μια μερ(ι)ά = εγκαταλείπω· διακόπτω:
  • (Ζήν. Α´ 312).
• 14) Έκφρ. μια και δυο = αμέσως:
  • (Κορων., Μπούας 16).
• 15) Έκφρ. μία ή εν μίᾳ των ημερών, έναν καιρόν = κάποτε:
  • (Τριβ., Ρε 51), (Διήγ. Βελ. χ 484), (Κυπρ. ερωτ. 50³).
• 16) (Με ουσ. που δηλώνουν αριθμό) = περίπου:
  • (Τζάνε, Κρ. πόλ. 200⁸).
• 17) Έκφρ. μια ώρα = (με άρν.) καθόλου:
  • (Στάθ. Ιντ. β´ 129).

• Η αιτιατ. του θηλ. επιρρ. =
  • α) μια φορά:
    • μια την ημέρα (Φαλιέρ., Ρίμ. 292)·
  • β) κάποτε:
    • Μιαν από κόπου ενύσταξα (Απόκοπ. 3).

[αρχ. αριθμητ. είς. Ο τ. ένας και σήμ. Οι τ. γείς και νείς και η λ. και σήμ. ιδιωμ.]