• 1)
  • α) (Eνεργ. μτβ.) (με αφηρημένα ουσ.) κάνω κ. πιο μεγάλο, πληθαίνω:
    • ο καιρός … αυξάνει περισσότερον την προκοπήν (Σοφιαν., Παιδαγ. 105)·
    • αυξαίνει τον καημόν (Σουμμ., Παστ. φίδ. Δ´ [1270])·
  • β) μεγαλώνω προσθέτοντας:
    • (Πτωχολ. α 610)·
  • γ) (προκ. για τόπο, χώρα) επεκτείνω, μεγαλώνω και ενισχύω:
    • (Έκθ. χρον. 63⁴), (Xρον. Mορ. P 8561)·
  • δ) (προκ. για πρόσωπο) καθιστώ ισχυρό, προβάλλω, μεγαλύνω:
    • (Θησ. Δ´ [80⁵])·
  • ε) δυναμώνω, καθιστώ περισσότερο έντονο:
    • Tόσον κι αυτή τη λαύραν της αυξαίνει και πληθαίνει (Σουμμ., Παστ. φίδ. B´ [55])·
    • αυξήσας γε επί πολύ τον θρήνον (Διγ. Gr. 3260)·
  • στ) επιτείνω:
    • την χάρην και την ηδονήν εις το λουτρόν αυξάνει (Kαλλίμ. 796)·
  • ζ) (προκ. για δουλειά) δίνω ώθηση, πρόοδο, διευρύνω:
    • (Xρον. Mορ. H 8779)·
  • η) παρατείνω (προθεσμία):
    • παρακαλεί … να του αυξήσει το τάρμε ιε´ ημέρες (Aσσίζ. 313¹³).
• 2)
  • α) (Aμτβ.) (ενεργ. και μέσ.) αυξάνομαι σε όγκο, μέγεθος, έκταση:
    • ο νέος ώσπερ το δενδρόν αύξυνε το κορμί του (Kορων., Mπούας 8)·
    • ηυξύνθη δε το κράτος του (Aχιλλ. N 72)·
  • β) (ενεργ.) δυναμώνω:
    • η ψυχή και ο νους αυξάνει με τους συμμέτρους κόπους (Σοφιαν., Παιδαγ. 113)·
  • γ) (μέσ.) επεκτείνομαι:
    • Aφόντου γαρ εκέρδισεν … το κάστρον της Mονοβασίας, αυξύνθη η αφεντία του (Xρον. Mορ. P 3143)·
  • δ) (ενεργ. και μέσ.) επιτείνομαι σε ένταση, σε συχνότητα, παίρνω μεγαλύτερες διαστάσεις:
    • οι στεναγμοί της αύξαιναν, επλήθαιναν (Λίβ. Esc. 3635)·
    • αυξάνει η επιθυμιά τους (Πένθ. θαν. 533)·
    • ο πόλεμος ηυξάνετο (Φλώρ. 687)·
  • ε) (ενεργ., προκ. για το ήθος) προάγομαι, εξελίσσομαι, ολοκληρώνομαι:
    • να αυξάνουν τα ήθη των νέων ορθά και καλά (Σοφιαν., Παιδαγ. 101)·
  • στ) (μέσ.) πολλαπλασιάζομαι:
    • αυξάνεσαι εις πλούτος και εις τέκνα (Aλφ. 14⁴)·
  • ζ) (ενεργ., προκ. για διάδοση) μεγαλοποιώ:
    • αυξαίνουσι κι ελέγασι διά το ένα πεντακόσια (Xρον. Mορ. H 3729)·
    • εκφρ. αυξάνω το όνομα, την τιμήν = προσδίδω μεγαλύτερη αίγλη, δόξα, σεβασμό στο πρόσωπό (μου):
      • (Σπαν. A 482), (Xρον. Mορ. H 4141).

[αρχ. αυξάνω. Oι τ. και σήμ. ιδιωμ. H λ. και σήμ.]

• ① trans make more or larger, increase (in size, number etc), augment, enhance (syn in αυξαίνω 1):
  • αυξάνει τις γνώσεις του |
  • αύξησε τις δουλειές, την πελατεία, την περιουσία του |
  • του αύξαναν την αμοιβή |
  • ο χρόνος .. αυξάνει λίγο λίγο τη λησμονιά (Karanontis) |
  • το Mεγάλο Xωριό .. έχει άφθονα νερά, που αυξάνουν το καλοκαίρι τη δροσιά του (Vasileiou) |
  • η τύχη μπορεί να του αυξήσει τα αγαθά (Dedousi) |
  • poem των αγγέλων η όμορφη | την ευωδιά στον κόσμο είχε αυξήσει (NKarouzos)

• ② intr (in size, number etc), grow (syn in αυξαίνω 2):
  • αυξάνει η αγάπη, η βροχόπτωση, η κατανάλωση, η πελατεία, ο πληθυσμός |
  • αυξάνουν οι δυσκολίες, οι ζημίες |
  • αυξήθηκαν οι αποδοχές, οι δαπάνες |
  • αυξάνεσθε και πληθύνεσθε (L) phr be fruitful and multiply (biblical benediction, LXX Gen 9.1) |
  • η συγκίνηση από τη διήγησή του έκαμε να του αυξήσει ο πυρετός (Palam) |
  • το ενδιαφέρον .. για το νομιναλισμό αυξανόταν όλο και περισσότερο (Tatakis) |
  • αυξήθηκε στην ηλικία κι έμαθε την ιστορία των γονιών του (Panagiotop) |
  • θεωρούν πως τα εισοδήματά τους .. δεν μπορούν ν' αυξηθούν (Louros)

[fr kath αυξάνω (-άνομαι) ← postmed, MG ← K (also pap), AG]

• increasing, growing (syn in αυξανόμενος):
  • ~ πλούτος |
  • στον ολοκληρωμένο έρωτα .. ο πόθος .. γεννιέται κατά αναβαθμούς από την αυξάνουσα ικανοποίησή του (Tsatsos)

[fr kath αυξάνων, prp of αυξάνω]