• ① at the top:
  • στο τριόροφο κτίριο πάνω πάνω ήταν τα γραφεία |
  • ~ |
  • σ' ένα μεγάλο φύλλο χαρτί γράφει ο Pήγας ~ ~ με κεφαλαία ψηφία |
  • Περί της εθνικής παραστάσεως (Petsalis) |
  • το καλάθι του ήταν γεμάτο ψωμιά κι ~ |
  • πέντε τετράστιχα καλλιγραφημένα κι απάνω πάνω τ' όνομά της με γοτθικά κεφαλαία, ζωγραφισμένα (Myriv) |
  • γενικά η επιστημονική μας εργασία μοιάζει τον τελευταίο γύρο που απλώνεται απάνου απάνου στην επιφάνεια κάθε φορά που ταραχτεί η ζωή από τον ξένο σοφό (Apostolakis) |
  • prov phr βγαίνει απάν' απάνω σαν το λάδι a person manages to appear innocent, though he is not |
  • poem και πάνου από τη στέγη μας στέκει κάθε βραδιά η γαλήνη ασάλευτη, | έτσι που στέκει απάνου απάνου στην καντήλα μας δυο δάχτυλα το λάδι (Ritsos)

• ⓐ in adj function very top, topmost:
  • το ~ |
  • έχει στο επάνω πάνω πάτωμα μια μικρή εκκλησία (DOikonomidis) |
  • στο επάνω επάνω μέρος της λείας επιφάνειας κάτω από το κυμάτιο αφήνεται ένα μικρό διάστημα άγραφο (Charitonidis)

• ② fig on the surface, superficially (syn επιπόλαια, επιφανειακά):
  • την αντίθεση αυτή ο Περικλής τη βλέπει όχι πάνω πάνω, για να παραδεχτεί ότι την εγέννησε ο πόλεμος (Kakridis) |
  • η ως επί το πλείστον ξερή και άγονη διδασκαλία φυσικά προκαλεί την ανία, που μόνο απάνω πάνω ασχολείται με το νόημα των αναγινωσκομένων (Tzartzanos) |
  • είναι η περίπτωση Παπαδιαμάντη ~

[fr MG επάνω, επάνου, απάνω, απάνου, πάνω, πάνου (Kriaras' Lex, 6.180 f.), all used also in repetition επάνω επάνω etc]

• ① up and down:
  • παίρνοντας χώμα με το χέρι, έριχνε στο κόσκινο, κουνώντας το επάνω κάτω (Karkavitsas) |
  • δυο γριές κουνούσαν τα κεφάλια τους ~ |
  • poem κουνούσες το δεξί σου χέρι πάνου κάτου, όπως | κάνεις το σταυρό σου (Ritsos)

• ⓐ backwards and forwards, back and forth, to and fro, up and down (syn άνω-κάτω 1, near-syn εδώ και εκεί, πέρα-δώθε):
  • βηματίζω, περπατώ, τριγυρίζω ~ |
  • το αυτοκίνητο της αστυνομίας τρέχει ολοένα, ~ ~ (Theotokas, adapted)

• ② (also τ' ~:
  • περίμεναν πρώτα ν' ανθίσει ο βίκος κ' έπειτα να τον γυρίσουνε τα πάνω κάτω (KPolitis) |
  • αυτοί χρειάζονται να φέρουν τον κόσμο τ' ~

• ⓑ fig in disorder, in confusion, topsy-turvy:
  • αν μετακινήσετε το κέντρο της ισορροπίας, όλα έρχονται τα πάνω κάτω (Terzakis)

• ③ approximately, about, around (syn κατά προσέγγιση, περίπου):
  • κοπέλα είκοσι χρόνων ~ |
  • ήρθαν εκατό πάνω κάτω άνθρωποι |
  • γυρίσαμε τέλη Aυγούστου ~ ~ |
  • βρίσκεται ~ ~ δέκα μίλια μακριά |
  • η καθυστέρησή μας κράτησε τετρακόσια πάνω κάτω χρόνια δουλείας (Charis) |
  • γράψε το τι θα στοιχίσει πάνω κάτω όλη η υπόθεση του βιβλίου (Skliros)

• ⓒ more or less, approximately (syn phr κάπως, λίγο πολύ):
  • ξέρει ~ |
  • το σπίτι ήταν ~ ~ το ίδιο (Eftaliotis) |
  • σου μεταφράζω απάνου κάτου το μέρος που μπορεί να σε φωτίσει (Palam) |
  • κάθε προσευχόμενος λέει πάνω κάτω τούτα τα λόγια (Vrettakos) |
  • το ίδιο ~ |
  • poem έμαθ' επάνω κάτω σαν τους Έλληνας να φέρεται (Kavafis)

[fr postmed, MG απάνω κάτω; cf MG, K, AG ἄνω κάτω]

• the world on the earth, the upper world, the world of the living (syn η επίγεια ζωή L, ant κάτω κόσμος):
  • οι ομορφιές, το φως του απάνω κόσμου |
  • ζούσε τώρα κολυμπώντας στα λεφτά, στον απάνω κόσμο (Terzakis) |
  • folks. ο ουρανός κι αν κατεβεί κ' η γη κι αν πάει απάνου, | ετότε θενά 'ρθώ και γω στον κόσμο τον απάνου (DPetrop) |
  • poem τα μάτια δείχνουν έρωτα για τον απάνου κόσμο (Solom) |
  • του επάνω και του κάτω κόσμου, κήρυκα περίτρανε, | Eρμή, συνάκουσε κλ (Melachrinos)

[fr postmed, MG επάνω κόσμος; cf άνω κόσμος]

• ① up, upwards (ant κάτω):
  • ανέβηκε, πετάχτηκε, σηκώθηκε ~ |
  • σκαρφάλωσε ~ στο δέντρο |
  • ποτήρι γεμάτο ως ~ glass full to the brim

• ⓐ upper, top:
  • ~ σκαλοπάτι, τσέπη |
  • το ~ μέρος της καρέκλας, του φορέματος |
  • μου πονούν τ' ~ δόντια |
  • το ~ χείλι (syn απανωχείλι) |
  • naut η ~ γέφυρα commander's bridge, pilot bridge |
  • gramm η ~ τελεία rare semi-colon (syn L άνω στιγμή, άνω τελεία) |
  • ο ~ κόσμος the world of the living (s. Aπάνω κόσμος) |
  • οι κολόνες πατούν στην ~ επιφάνεια της κρηπίδας (Miliadis, adapted) |
  • | πάνω χέρι κάτω χέρι, | τίνος είν' τ' ~ χέρι; ditty sung during a children's game |
  • phr παίρνω το πάνω χέρι get the upper hand, gain control (near-syn πλεονεκτική θέση) |
  • οι αριστεροί πήραν το πάνω χέρι |
  • παίρνω την ~ βόλτα make good, succeed

• ⓑ upstairs:
  • ένοικος του ~ διαμερίσματος |
  • κάτω αποθήκες ισόγειες κι ~ ένα πάτωμα με πεντέξι χωρίσματα (Drosinis)

• ② north, northward:
  • ταξίδι για επάνω, στους τόπους του βοριά |
  • in adj function northern (syn βόρειος L, βορινός) |
  • κανονίζει τις συγκοινωνίες της ~ Eλλάδας

• ③ found at the high ground, inland (syn L άνω1 1b):
  • η ~ γειτονιά, πόλη |
  • το λεωφορείο πάει από την ~ γραμμή |
  • ο νους του πήγε στο ~ χωριό, στους τουρκομερίτες (Venezis) |
  • πήραν τις επάνω περιοχές που ακολουθούν το ρεύμα του ποταμού (Melas)

• ④ ~ σε on (the) top (of), atop:
  • ~ στο βουνό, στο λόφο, στον πύργο |
  • κάθεται πάνω στον τοίχο |
  • καθόμασταν ο ένας ~ στον άλλο |
  • poem .. τριάντα πέντε | χρόνια επάνω σ' έναν στύλο ζει και μαρτυρεί (Kavafis)

• ⓒ phr τον κοιτάζω από πάνω ως κάτω look at him fr top to bottom, give him the once over

• ⓓ phr βγαίνω ~ or βγαίνω ~ ~ manage to hide one's guilt, come out clean or innocent (syn βγαίνω απανωλαδιά, βγαίνω λάδι)

• ⑤ ~ σε or w. gen of pers-pron on, upon, onto:
  • τραγούδι, φιλί πάνω στα χείλη |
  • εκτέλεση του ρόλου ~ στη σκηνή |
  • η νέα στηρίζεται, σφίγγεται, τρίβεται ~ του |
  • ρίξε ένα ρούχο ~ σου |
  • ταιριάζει ~ της το φόρεμα |
  • το σπίτι της ήταν ~ στο δρόμο μας (Tsirkas) |
  • poem πάνω στην άμμο την ξανθή | γράψαμε τ' όνομά της (Seferis)

• ⓔ phr ~ μου (σου, του, της etc) on one's person, in one's possession:
  • δεν έχω ~ μου λεφτά, ψιλά |
  • κρατάει ~ της μαχαίρι |
  • πρόστυχοι άνθρωποι, χωρίς ευγένεια ~ τους (Nirvanas) |
  • poem την έγνοια εγώ της θύμησης ~ μου κρατούσα (Malakasis) |
  • | fig upon, across |
  • κατά κακή τους τύχη έπεσαν επάνω σε απόσπασμα (Vasileiou) |
  • ασκεί επίδραση ~ τους, κυριαρχεί ~ τους |
  • | (according) to |
  • έπαιξε πάνω στην ίδια μελωδία |
  • βαδίζουν ~ στο ρυθμό των σαλπίγγων (Myriv) |
  • | phr τα κάνω ~ μου defecate in one's underwear (syn phr τα κάνω στα βρακιά μου, syn χέζομαι) ; fig be afraid, get cold feet (syn phr τα χρειάζομαι, syn φοβάμαι) |
  • τα 'κανε πάνω του ο βεζίρης, ζητάει βοήθεια απ' τους ραγιάδες (Petsalis)

• ⓕ phr παίρνω ~ μου take upon o.s., assume (syn αναλαβαίνω 1):
  • παίρνω ~ μου ένα έργο, τον αγώνα, τα βάρη, τις δυσκολίες, τις φροντίδες |
  • ο γιατρός το πήρε επάνω του να σε προσκαλέσει (Rotas) |
  • παίρνω ~ μου να σου γυρίσω την προίκα σου ανέγγιχτη (Karagatsis) |
  • | phr το παίρνω ~ μου fig be excessively proud of sth, get cocky, take on airs (near-syn κοκορεύομαι) |
  • τον έκαναν δεκανέα και το πήρε ~ του |
  • | intr regain strength, improve (syn phr παίρνω τα ~, near-syn καλυτερεύω, αναρρώνω, προοδεύω) |
  • ο άρρωστος πήρε εντελώς ~ του |
  • η επιχείρηση άρχισε να παίρνει ~ της |
  • ο πληθυσμός αυξήθηκε και το νησί επήρε ~ του (Floros)

• ⑥ in the direction of, towards, at:
  • γύρισε τα μάτια της ~ του |
  • ο αέρας χτυπάει ~ μας |
  • το καράβι πλέει ~ στον αέρα |
  • οι επιθέσεις τους συντρίβονται επάνω στις οχυρώσεις του νησιού (Vacalop) |
  • phr ~ του (της, τους)! give it to him, get him, attack! μόλις έβλεπαν κακότυχο πλεούμενο, ~ του! (Karkavitsas)

• ⓖ directly toward, to:
  • poem η αίθουσα άνοιγε στον κήπο επάνω (Kavafis)

• ⑦ (high) above, over:
  • σκυμμένοι επάνω σε σχέδια ανατροπής |
  • νίκη ~ στη δύναμη της βαρύτητας |
  • βροχή κρέμεται πάνου από το δάσος |
  • το φουστάνι ανέβηκε πάνω από το γόνατο |
  • η μητέρα αγρυπνεί από πάνω (or αποπάνω) τους |
  • τον έχω όλη μέρα ~ απ' το κεφάλι μου he is over my head all day long or keeps pestering me |
  • το πνευματικό σου επίπεδο υψώθηκε απάνου από τις αντιλήψεις που έχουν οι πολλοί (Palam) |
  • θα σηκώσω την κατάρα μου από πάνω σας (Myriv) |
  • το πνευματικό έργο ζει επάνω από σύνορα (Tsatsos)

• ⓗ above, before (syn μπροστά από):
  • τον ρώτησε ποιον βάζει επάνω απ' όλους τους στρατηγούς (Kanellop) |
  • | phr ~ απ' όλα above all else, foremost, primarily (syn L κυρίως, προπαντός) |
  • επάνω απ' όλα, είναι μια ψυχή ελληνική με ξένες επιδράσεις ελάχιστες (Melas)

• ⓘ over and above, beyond (syn πέρα):
  • με βοήθησε και με προσωπικές έρευνες, πάνω από κάθε τυπικό υπηρεσιακό χρέος (Kakridis, adapted) |
  • κι ~ and more (near-syn και βάλε) |
  • πέρασαν από τότε εκατό χρόνια κι ~

• ⓙ in charge of, over:
  • ένας απλός ναυτικός υψώνεται αρχηγός ~ σε απέραντες επιχειρήσεις (Theotokas) |
  • | law etc over, on |
  • κυριότητα πάνω σε ακίνητο, κτήμα, σπίτι |
  • δικαιώματα ~ σε κινητά, κληρονομιά, εισόδημα κλ |
  • έγραψα (or έκαμα) το σπίτι πάνω στο γιο μου

• ⓚ above, previously (syn ανωτέρω L, παραπάνω, πριν):
  • οι περισσότεροι λογοτέχνες από όσους μνημόνευσα πιο επάνω γεννήθηκαν μέσα σε μια δεκαετία (Dimaras) |
  • in adj function mentioned earlier, aforementioned (syn ανωτέρω L, παραπάνω) |
  • τα ψηφίσματα αυτά έχουν κεφαλαιώδη σημασία για τα πιο πάνω ιστορικά γεγονότα (DLazaridis)

• ⓛ ~ σε, on the subject of, concerning, about (syn L περί):
  • απόψεις, μελέτες, στοχασμοί, συζητήσεις πάνω στην ποίηση |
  • κανείς δε μίλησε ~ σ' αυτό που όλοι σκεφτόμασταν (Myriv)

• ⑧ upwards of, more than, over (syn άνω2, παραπάνω):
  • μάκρος πάνω από τέσσερα μέτρα |
  • έπιασε ~ από οχτακόσιους αιχμαλώτους |
  • γράφει τις περιηγήσεις του σε πάνω από δυο χιλιάδες κακούς στίχους (Dimaras)

• ⓜ in addition (syn L επιπλέον):
  • πάνω σ' όλα είναι και ψεύτης |
  • το χτύπημα τον είχε σακατέψει κ' είχε πάρει από πάνου και μια πνευμονία (Vlami)

• ⓝ in close sequence, immediately following, upon:
  • κατεβάζει ποτήρια το 'να πάνω στ' άλλο |
  • ήρθαν συμφορές η μια ~ στην άλλη |
  • έκαμε ανακρίσεις ~ στις ανακρίσεις |
  • αράδιασε συστήματα πάνω σε συστήματα και λύσεις ~ σε λύσεις (Theodoridis) |
  • νύχτα πάνω στη νύχτα βαδίζαμε ασταμάτητα

• ⑨ right at or during:
  • η κοπέλα είναι πάνω στ' άνθισμα της ζωής |
  • πέθανε πάνω στη γέννα |
  • ~ στο φαΐ τον ρωτούσαν συνέχεια |
  • μονολογεί ~ στο παιχνίδι |
  • prov ~ στη βράση κολλάει το σίδερο strike while the iron is hot |
  • folkt σ' αυτά τα λόγια ~ γυρίζει ο μεσιανός ο αδερφός και λέει κλ (Megas)

• ⓞ ~ (πάνω) που just as, just when, on the dot:
  • ήρθε ~ που τα λέγαμε |
  • ήρθες πάνω που ετοιμαζόμουν να βγω |
  • φτάσατε ~ στην ώρα you arrived just in time

• ⓟ in exactly (exactly [or right] on completion of) a (week, month, year etc):
  • στο μήνα ~ πέθανε |
  • στο χρόνο ~ άναβε η ζωή στον καινούργιο συνοικισμό (EAlexiou)

[fr postmed, MG απάνω (etc) ← PatrG, K (also pap) ← AG ἐπάνω]

• ① individual fr the upper part or neighborhood (of town, village etc) (syn απανωμερίτης):
  • οι κατωμερίτες είχανε μάθει πως οι ~ θα σφάζαν όλους, ρωμιούς και δικούς τους (Gialourakis)

• ② the man upstairs, person in a high place, authority (syn ο επικεφαλής):
  • τα 'χει καλά με τον επάνω |
  • νοθεύει τη γνώμη του για να γίνει αρεστός στους πάνω ή στους κάτω (Prevelakis, adapted)

[substantiv. m of επάνω/απάνω in its adj usage by omission of a noun; cf MG (7th-11th c.) ο επάνω της αγοράς etc]

• ① the upper part:
  • το ~ του κορμιού, του τραπεζιού |
  • το ~ των βραχιόνων (του αγάλματος) προστέθηκε το 1958 (Karouzou)

• ② that which is above:
  • poem βλέπεις τα μακρινά, τα γύρω και τ' ~ (Palam)

• ③ pl τα ~ or τ' ~ above:
  • απόφαση από τ' ~ |
  • είναι κάτι φτιαχτό κ' επιβαλλόμενο κατά τρόπο λόγιο από τ' ~ .. ένας κακός καθαρευουσιανισμός (Karantinos)

• ⓐ προς τ' ~ (τα πάνω) upwards (syn L προς τα άνω):
  • κοιτάζω, ορμώ, προχωρώ, τραβώ προς τ' ~ (or τα πάνω) |
  • πορεία, στροφή προς τ' ~ |
  • βαδίζουν και σηκώνουν το βλέμμα προς τα επάνω, δηλαδή στον Παντοκράτορα του θόλου (MChatzidakis) |
  • η πέτρα στενεύει από κάτω προς τα επάνω |
  • η ανάπτυξη των αυθόρμητων εννοιών προχωρεί από κάτω προς τα επάνω, δηλαδή από το συγκεκριμένο στο αφηρημένο (Geros) |
  • είναι η τέταρτη κατά σειράν από κάτω προς τα επάνω (Theodorakop)

• ⓑ phr παίρνω τ' ~ (or τα πάνω) regain strength, improve, progress (syn phr παίρνω ~ μου):
  • η δουλειά, η πόλη παίρνει τα ~

[fr MG το επάνω or τα επάνω, substantiv. n of επάνω]

• ① added on:
  • φορεσιά με απανωβαλμένα φλουριά

• ② whose value or price has increased:
  • απανωβαλμένο κτήμα

[fr postmed απανωβαλμένος (Geras.Vlachos), ppp of απανωβάλλω; cf βαλμένος]

• ① add on to (syn L προσθέτω):
  • καθώς περπατούσε ο λόγος, δεν έμεινε άνθρωπος που να μην του πανωβάλει και κάτι (Panagiotop) |
  • poem το πλουμιστό σκουτάρι τού 'στρωσε μ' εφτά τομάρια ταύρων | καλοθρεμμένων, κι απανώβαλε χαλκένια ακόμα στρώση (Homer Il 7.223 Kaz-Kakr)

• ② increase, raise, inflate (syn απανωγράφω 2):
  • ο μπακάλης πανωβάνει το λογαριασμό στο δεφτέρι

• ⓐ make a or the high offer, bid high (syn L πλειοδοτώ):
  • πανωβάλαμε και αγοράσαμε το σπίτι

[fr postmed απανωβάνω/επανωβάνω, cpd w. βάνω/βάλλω; cf Crete απανωβάλλω]